राघवश्चापि विपुलं तं राक्षसवनौकसाम्
श्रुत्वा सङ्ग्रामनिर्घोषं जाम्बवन्तमुवाच ह

rāghavaścāpi vipulaṃ taṃ rākṣasavanaukasām
śrutvā saṅgrāmanirghoṣaṃ jāmbavantamuvāca ha

सौम्य नूनं हनुमता कृतं कर्म सुदुष्करम्
श्रूयते हि यथा भीमः सुमहानायुधस्वनः

saumya nūnaṃ hanumatā kṛtaṃ karma suduṣkaram
śrūyate hi yathā bhīmaḥ sumahānāyudhasvanaḥ

तद्गच्छ कुरु साहाय्यं स्वबलेनाभिसंवृतः
क्षिप्रमृष्कपते तस्य कपिश्रेष्ठस्य युध्यतः

tadgaccha kuru sāhāyyaṃ svabalenābhisaṃvṛtaḥ
kṣipramṛṣkapate tasya kapiśreṣṭhasya yudhyataḥ

ऋक्षराजस्तथेत्युक्त्वा स्वेनानीकेन संवृतः
आगच्छत्पश्चिमद्वारं हनूमान्यत्र वानरः

ṛkṣarājastathetyuktvā svenānīkena saṃvṛtaḥ
āgacchatpaścimadvāraṃ hanūmānyatra vānaraḥ

अथायान्तं हनूमन्तं ददर्शर्क्षपतिः पथि
वानरैः कृतसङ्ग्रामैः श्वसद्भिरभिसंवृतम्

athāyāntaṃ hanūmantaṃ dadarśarkṣapatiḥ pathi
vānaraiḥ kṛtasaṅgrāmaiḥ śvasadbhirabhisaṃvṛtam

दृष्ट्वा पथि हनूमांश्च तदृष्कबलमुद्यतम्
नीलमेघनिभं भीमं संनिवार्य न्यवर्तत

dṛṣṭvā pathi hanūmāṃśca tadṛṣkabalamudyatam
nīlameghanibhaṃ bhīmaṃ saṃnivārya nyavartata

स तेन हरिसैन्येन संनिकर्षं महायशाः
शीघ्रमागम्य रामाय दुःखितो वाक्यमब्रवीत्

sa tena harisainyena saṃnikarṣaṃ mahāyaśāḥ
śīghramāgamya rāmāya duḥkhito vākyamabravīt

समरे युध्यमानानामस्माकं प्रेक्षतां च सः
जघान रुदतीं सीतामिन्द्रजिद्रावणात्मजः

samare yudhyamānānāmasmākaṃ prekṣatāṃ ca saḥ
jaghāna rudatīṃ sītāmindrajidrāvaṇātmajaḥ

उद्भ्रान्तचित्तस्तां दृष्ट्वा विषण्णो।अहमरिन्दम
तदहं भवतो वृत्तं विज्ञापयितुमागतः

udbhrāntacittastāṃ dṛṣṭvā viṣaṇṇo|ahamarindama
tadahaṃ bhavato vṛttaṃ vijñāpayitumāgataḥ

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा राघवः शोकमूर्छितः
निपपात तदा भूमौ छिन्नमूल इव द्रुमः

tasya tadvacanaṃ śrutvā rāghavaḥ śokamūrchitaḥ
nipapāta tadā bhūmau chinnamūla iva drumaḥ

तं भूमौ देवसङ्काशं पतितं दृश्य राघवम्
अभिपेतुः समुत्पत्य सर्वतः कपिसत्तमाः

taṃ bhūmau devasaṅkāśaṃ patitaṃ dṛśya rāghavam
abhipetuḥ samutpatya sarvataḥ kapisattamāḥ

असिञ्चन्सलिलैश्चैनं पद्मोत्पलसुगन्धिभिः
प्रदहन्तमसह्यं च सहसाग्निमिवोत्थितम्

asiñcansalilaiścainaṃ padmotpalasugandhibhiḥ
pradahantamasahyaṃ ca sahasāgnimivotthitam

तं लक्ष्मणो।अथ बाहुभ्यां परिष्वज्य सुदुःखितः
उवाच राममस्वस्थं वाक्यं हेत्वर्थसंहितम्

taṃ lakṣmaṇo|atha bāhubhyāṃ pariṣvajya suduḥkhitaḥ
uvāca rāmamasvasthaṃ vākyaṃ hetvarthasaṃhitam

शुभे वर्त्मनि तिष्ठन्तं त्वामार्यविजितेन्द्रियम्
अनर्थेभ्यो न शक्नोति त्रातुं धर्मो निरर्थकः

śubhe vartmani tiṣṭhantaṃ tvāmāryavijitendriyam
anarthebhyo na śaknoti trātuṃ dharmo nirarthakaḥ

भूतानां स्थावराणां च जङ्गमानां च दर्शनम्
यथास्ति न तथा धर्मस्तेन नास्तीति मे मतिः

bhūtānāṃ sthāvarāṇāṃ ca jaṅgamānāṃ ca darśanam
yathāsti na tathā dharmastena nāstīti me matiḥ

यथैव स्थावरं व्यक्तं जङ्गमं च तथाविधम्
नायमर्थस्तथा युक्तस्त्वद्विधो न विपद्यते

yathaiva sthāvaraṃ vyaktaṃ jaṅgamaṃ ca tathāvidham
nāyamarthastathā yuktastvadvidho na vipadyate

यद्यधर्मो भवेद्भूतो रावणो नरकं व्रजेत्
भवांश्च धर्मसंयुक्तो नैवं व्यसनमाप्नुयात्

yadyadharmo bhavedbhūto rāvaṇo narakaṃ vrajet
bhavāṃśca dharmasaṃyukto naivaṃ vyasanamāpnuyāt

तस्य च व्यसनाभावाद्व्यसनं च गते त्वयि
धर्मेणोपलभेद्धर्ममधर्मं चाप्यधर्मतः

tasya ca vyasanābhāvādvyasanaṃ ca gate tvayi
dharmeṇopalabheddharmamadharmaṃ cāpyadharmataḥ

धर्मेणोपलभेद्धर्ममधर्मं चाप्यधर्मतः
यदि धर्मेण युज्येरन्नाधर्मः प्रतिष्ठतः

dharmeṇopalabheddharmamadharmaṃ cāpyadharmataḥ
yadi dharmeṇa yujyerannādharmaḥ pratiṣṭhataḥ

यस्मादर्था विवर्धन्ते येष्वधर्मः प्रतिष्ठितः
क्लिश्यन्ते धर्मशीलाश्च तस्मादेतौ निरर्थकौ

yasmādarthā vivardhante yeṣvadharmaḥ pratiṣṭhitaḥ
kliśyante dharmaśīlāśca tasmādetau nirarthakau

वध्यन्ते पापकर्माणो यद्यधर्मेण राघव
वधकर्महतो धर्मः स हतः कं वधिष्यति

vadhyante pāpakarmāṇo yadyadharmeṇa rāghava
vadhakarmahato dharmaḥ sa hataḥ kaṃ vadhiṣyati

अथ वा विहितेनायं हन्यते हन्ति वा परम्
विधिरालिप्यते तेन न स पापेन कर्मणा

atha vā vihitenāyaṃ hanyate hanti vā param
vidhirālipyate tena na sa pāpena karmaṇā

अदृष्टप्रतिकारेण अव्यक्तेनासता सता
कथं शक्यं परं प्राप्तुं धर्मेणारिविकर्शन

adṛṣṭapratikāreṇa avyaktenāsatā satā
kathaṃ śakyaṃ paraṃ prāptuṃ dharmeṇārivikarśana

यदि सत्स्यात्सतां मुख्य नासत्स्यात्तव किं चन
त्वया यदीदृशं प्राप्तं तस्मात्सन्नोपपद्यते

yadi satsyātsatāṃ mukhya nāsatsyāttava kiṃ cana
tvayā yadīdṛśaṃ prāptaṃ tasmātsannopapadyate

अथ वा दुर्बलः क्लीबो बलं धर्मो।अनुवर्तते
दुर्बलो हृतमर्यादो न सेव्य इति मे मतिः

atha vā durbalaḥ klībo balaṃ dharmo|anuvartate
durbalo hṛtamaryādo na sevya iti me matiḥ

बलस्य यदि चेद्धर्मो गुणभूतः पराक्रमे
धर्ममुत्सृज्य वर्तस्व यथा धर्मे तथा बले

balasya yadi ceddharmo guṇabhūtaḥ parākrame
dharmamutsṛjya vartasva yathā dharme tathā bale

अथ चेत्सत्यवचनं धर्मः किल परन्तप
अनृतस्त्वय्यकरुणः किं न बद्धस्त्वया पिता

atha cetsatyavacanaṃ dharmaḥ kila parantapa
anṛtastvayyakaruṇaḥ kiṃ na baddhastvayā pitā

यदि धर्मो भवेद्भूत अधर्मो वा परन्तप
न स्म हत्वा मुनिं वज्री कुर्यादिज्यां शतक्रतुः

yadi dharmo bhavedbhūta adharmo vā parantapa
na sma hatvā muniṃ vajrī kuryādijyāṃ śatakratuḥ

अधर्मसंश्रितो धर्मो विनाशयति राघव
सर्वमेतद्यथाकामं काकुत्स्थ कुरुते नरः

adharmasaṃśrito dharmo vināśayati rāghava
sarvametadyathākāmaṃ kākutstha kurute naraḥ

मम चेदं मतं तात धर्मो।अयमिति राघव
धर्ममूलं त्वया छिन्नं राज्यमुत्सृजता तदा

mama cedaṃ mataṃ tāta dharmo|ayamiti rāghava
dharmamūlaṃ tvayā chinnaṃ rājyamutsṛjatā tadā

अर्थेभ्यो हि विवृद्धेभ्यः संवृद्धेभ्यस्ततस्ततः
क्रियाः सर्वाः प्रवर्तन्ते पर्वतेभ्य इवापगाः

arthebhyo hi vivṛddhebhyaḥ saṃvṛddhebhyastatastataḥ
kriyāḥ sarvāḥ pravartante parvatebhya ivāpagāḥ

अर्थेन हि वियुक्तस्य पुरुषस्याल्पतेजसः
व्युच्छिद्यन्ते क्रियाः सर्वा ग्रीष्मे कुसरितो यथा

arthena hi viyuktasya puruṣasyālpatejasaḥ
vyucchidyante kriyāḥ sarvā grīṣme kusarito yathā

सो।अयमर्थं परित्यज्य सुखकामः सुखैधितः
पापमारभते कर्तुं तथा दोषः प्रवर्तते

so|ayamarthaṃ parityajya sukhakāmaḥ sukhaidhitaḥ
pāpamārabhate kartuṃ tathā doṣaḥ pravartate

यस्यार्थास्तस्य मित्राणि यस्यार्थास्तस्य बान्धवः
यस्यार्थाः स पुमांल्लोके यस्यार्थाः स च पण्डितः

yasyārthāstasya mitrāṇi yasyārthāstasya bāndhavaḥ
yasyārthāḥ sa pumāṃlloke yasyārthāḥ sa ca paṇḍitaḥ

यस्यार्थाः स च विक्रान्तो यस्यार्थाः स च बुद्धिमान्
यस्यार्थाः स महाभागो यस्यार्थाः स महागुणः

yasyārthāḥ sa ca vikrānto yasyārthāḥ sa ca buddhimān
yasyārthāḥ sa mahābhāgo yasyārthāḥ sa mahāguṇaḥ

अर्थस्यैते परित्यागे दोषाः प्रव्याहृता मया
राज्यमुत्सृजता वीर येन बुद्धिस्त्वया कृता

arthasyaite parityāge doṣāḥ pravyāhṛtā mayā
rājyamutsṛjatā vīra yena buddhistvayā kṛtā

यस्यार्था धर्मकामार्थास्तस्य सर्वं प्रदक्षिणम्
अधनेनार्थकामेन नार्थः शक्यो विचिन्वता

yasyārthā dharmakāmārthāstasya sarvaṃ pradakṣiṇam
adhanenārthakāmena nārthaḥ śakyo vicinvatā

हर्षः कामश्च दर्पश्च धर्मः क्रोधः शमो दमः
अर्थादेतानि सर्वाणि प्रवर्तन्ते नराधिप

harṣaḥ kāmaśca darpaśca dharmaḥ krodhaḥ śamo damaḥ
arthādetāni sarvāṇi pravartante narādhipa

येषां नश्यत्ययं लोकश्चरतां धर्मचारिणाम्
ते।अर्थास्त्वयि न दृश्यन्ते दुर्दिनेषु यथा ग्रहाः

yeṣāṃ naśyatyayaṃ lokaścaratāṃ dharmacāriṇām
te|arthāstvayi na dṛśyante durdineṣu yathā grahāḥ

त्वयि प्रव्रजिते वीर गुरोश् च वचने स्थिते
रक्षसापहृता भार्या प्राणैः प्रियतरा तव

tvayi pravrajite vīra guroś ca vacane sthite
rakṣasāpahṛtā bhāryā prāṇaiḥ priyatarā tava

तदद्य विपुलं वीर दुःखमिन्द्रजिता कृतम्
कर्मणा व्यपनेष्यामि तस्मादुत्तिष्ठ राघव

tadadya vipulaṃ vīra duḥkhamindrajitā kṛtam
karmaṇā vyapaneṣyāmi tasmāduttiṣṭha rāghava

उत्तिष्ठ नरशार्दूल दीर्घबाहो धृतव्रत
किमात्मानं महात्मानं कृतात्मानं न बुध्यसे

uttiṣṭha naraśārdūla dīrghabāho dhṛtavrata
kimātmānaṃ mahātmānaṃ kṛtātmānaṃ na budhyase

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे त्र्यशीतितमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye yuddhakāṇḍe tryaśītitamaḥ sargaḥ