तदुक्तमतिकायस्य बलिनो बाहुशालिनः
कुम्भकर्णस्य वचनम् श्रुत्वोवाच महोदरः

taduktamatikāyasya balino bāhuśālinaḥ
kumbhakarṇasya vacanam śrutvovāca mahodaraḥ

कुम्भकर्णकुले जातो धृष्टः प्राकृतदर्शनः
अवलिप्तो न शक्नोषि कृत्यम् सर्वत्र वेदितुम्

kumbhakarṇakule jāto dhṛṣṭaḥ prākṛtadarśanaḥ
avalipto na śaknoṣi kṛtyam sarvatra veditum

न हि राजा न जानीते कुम्भकर्ण नयानयौ
त्वम् तु कैशोरकाद्धृष्टः केवलम् वक्तुमिच्छसि

na hi rājā na jānīte kumbhakarṇa nayānayau
tvam tu kaiśorakāddhṛṣṭaḥ kevalam vaktumicchasi

स्थानम् वृद्धिम् च हानिं च देशकालविभागवित्
आत्मनश्च परेषाम् च बुध्यते राक्षसर्षभ

sthānam vṛddhim ca hāniṃ ca deśakālavibhāgavit
ātmanaśca pareṣām ca budhyate rākṣasarṣabha

यत्तु शक्यं बलवता कर्तुं प्राकृतबुद्धिना
अनुपासितवृद्धेन कः कुर्यात्तादृशं बुधः

yattu śakyaṃ balavatā kartuṃ prākṛtabuddhinā
anupāsitavṛddhena kaḥ kuryāttādṛśaṃ budhaḥ

यांस्तु धर्मार्थकामांस्त्वं ब्रवीषि पृथगाश्रयान्
अवबोद्धुम् स्वभावेन न हि लक्षणमस्ति ते

yāṃstu dharmārthakāmāṃstvaṃ bravīṣi pṛthagāśrayān
avaboddhum svabhāvena na hi lakṣaṇamasti te

कर्म चैव हि सर्वेषाम् कारणानां प्रयोजनम्
श्रेयः पापीयसाम् चात्र फलं भवति कर्मणाम्

karma caiva hi sarveṣām kāraṇānāṃ prayojanam
śreyaḥ pāpīyasām cātra phalaṃ bhavati karmaṇām

निःश्रेयस फलावेव धर्मार्थावितरावपि
अधर्मानर्थयोः प्राप्तिः फलम् च प्रत्यवायिकम्

niḥśreyasa phalāveva dharmārthāvitarāvapi
adharmānarthayoḥ prāptiḥ phalam ca pratyavāyikam

ऐहलौकिकपारत्र्यम् कर्म पुम्भिर्निषेव्यते
कर्माण्यपि तु कल्प्यानि लभते काममास्थितः

aihalaukikapāratryam karma pumbhirniṣevyate
karmāṇyapi tu kalpyāni labhate kāmamāsthitaḥ

तत्र कॢप्तमिदम् राज्ञा हृदि कार्यं मतम् च नः
शत्रौ हि साहसम् यत्स्यात्किमिवात्रापनीयते

tatra kḷptamidam rājñā hṛdi kāryaṃ matam ca naḥ
śatrau hi sāhasam yatsyātkimivātrāpanīyate

एकस्यैवाभियाने तु हेतुर्यः प्रकृतस्त्वया
तत्राप्यनुपपन्नम् ते वक्ष्यामि यदसाधु च

ekasyaivābhiyāne tu heturyaḥ prakṛtastvayā
tatrāpyanupapannam te vakṣyāmi yadasādhu ca

येन पूर्वम् जनस्थाने बहवो।अतिबला हताः
राक्षसा राघवम् तं त्वं कथमेको जयिष्यसि

yena pūrvam janasthāne bahavo|atibalā hatāḥ
rākṣasā rāghavam taṃ tvaṃ kathameko jayiṣyasi

ये पुरा निर्जितास्तेन जनस्थाने महौजसः
राक्षसांस्तान्पुरे सर्वान्भीतानद्यापि पश्यसि

ye purā nirjitāstena janasthāne mahaujasaḥ
rākṣasāṃstānpure sarvānbhītānadyāpi paśyasi

तम् सिम्हमिव सङ्क्रुद्धं रामम् दशरथात्मजम्
सर्पम् सुप्तमिवाबुध्ह्या प्रबोधयितुमिच्छसि

tam simhamiva saṅkruddhaṃ rāmam daśarathātmajam
sarpam suptamivābudhhyā prabodhayitumicchasi

ज्वलन्तम् तेजसा नित्यं क्रोधेन च दुरासदम्
कस्तं मृत्युमिवासह्यमासादयितुमर्हति

jvalantam tejasā nityaṃ krodhena ca durāsadam
kastaṃ mṛtyumivāsahyamāsādayitumarhati

संशयस्थमिदम् सर्वं शत्रोः प्रतिसमासने
एकस्य गमनम् तत्र न हि मे रोचते तव

saṃśayasthamidam sarvaṃ śatroḥ pratisamāsane
ekasya gamanam tatra na hi me rocate tava

हीनार्थस्तु समृद्धार्थम् को रिपुं प्राकृतो यथा
निश्चितम् जीवितत्यागे वशमानेतुमिच्छति

hīnārthastu samṛddhārtham ko ripuṃ prākṛto yathā
niścitam jīvitatyāge vaśamānetumicchati

यस्य नास्ति मनुष्येषु सदृशो राक्षसोत्तम
कथमाशंससे योद्धुम् तुल्येनेन्द्रविवस्वतोः

yasya nāsti manuṣyeṣu sadṛśo rākṣasottama
kathamāśaṃsase yoddhum tulyenendravivasvatoḥ

एवमुक्त्वा तु सम्रब्धम् कुम्भकर्णं महोदरः
उवाच रक्षसां मध्ये रावणो लोकरावणम्

evamuktvā tu samrabdham kumbhakarṇaṃ mahodaraḥ
uvāca rakṣasāṃ madhye rāvaṇo lokarāvaṇam

लब्ध्वा पुनस्ताम् वैदेहीम् किमर्थं त्वं प्रजल्पसि
यदेच्छसि तदा सीता वशगा ते भविष्यति

labdhvā punastām vaidehīm kimarthaṃ tvaṃ prajalpasi
yadecchasi tadā sītā vaśagā te bhaviṣyati

दृष्टः कश्चिदुपायो मे सीतोपस्थानकारकः
रुचितश्चेत्स्वया बुद्ध्या राक्षसेश्वर तम् शृणु

dṛṣṭaḥ kaścidupāyo me sītopasthānakārakaḥ
rucitaścetsvayā buddhyā rākṣaseśvara tam śṛṇu

अहम् द्विजिह्वः सम्ह्रादी कुम्भकर्णो वितर्दनः
पञ्चरामवधायैते निर्यान्तीत्यवघोषय

aham dvijihvaḥ samhrādī kumbhakarṇo vitardanaḥ
pañcarāmavadhāyaite niryāntītyavaghoṣaya

ततो गत्वा वयम् युद्धम् दास्यामस्तस्य यत्नतः
जेष्यामो यदि ते शत्रून्नोपायैः कृत्यमस्ति नः

tato gatvā vayam yuddham dāsyāmastasya yatnataḥ
jeṣyāmo yadi te śatrūnnopāyaiḥ kṛtyamasti naḥ

अथ जीवति नः शत्रुर्वयम् च कृतसम्युगाः
ततः समभिपत्स्यामो मनसा यत्समीक्षितुम्

atha jīvati naḥ śatrurvayam ca kṛtasamyugāḥ
tataḥ samabhipatsyāmo manasā yatsamīkṣitum

वयम् युद्धादिहैष्यामो रुधिरेण समुक्षिताः
विदार्या स्वातानुं बाणै रामनामाङ्कितैः शितैः

vayam yuddhādihaiṣyāmo rudhireṇa samukṣitāḥ
vidāryā svātānuṃ bāṇai rāmanāmāṅkitaiḥ śitaiḥ

भक्षितो राघवो।अस्माभिर्लक्ष्मणश्चेति वादिनः
तव पादौ ग्रहीष्यामस्त्वं नः काम प्रपूरय

bhakṣito rāghavo|asmābhirlakṣmaṇaśceti vādinaḥ
tava pādau grahīṣyāmastvaṃ naḥ kāma prapūraya

ततो।अवघोषय पुरे गजस्कन्धेन पार्थिव
हतो रामः सह भ्रात्रा ससैन्य इति सर्वतः

tato|avaghoṣaya pure gajaskandhena pārthiva
hato rāmaḥ saha bhrātrā sasainya iti sarvataḥ

प्रीतो नाम ततो भूत्वा भृत्यानाम् त्वमरिन्दम
भोगांश्च परिवारांश्च कामांश्च वसुदापय

prīto nāma tato bhūtvā bhṛtyānām tvamarindama
bhogāṃśca parivārāṃśca kāmāṃśca vasudāpaya

ततो माल्यानि वासांसि वीराणाम् अनुलेपनम्
देयम् च बहु योधेभ्यः स्वयं च मुदितः पिब

tato mālyāni vāsāṃsi vīrāṇām anulepanam
deyam ca bahu yodhebhyaḥ svayaṃ ca muditaḥ piba

ततो।अस्मिन्बहुलीभूते कौलीने सर्वतो गते
भक्षितः ससुह्रिद्रामो राक्षसैरिति विश्रुते

tato|asminbahulībhūte kaulīne sarvato gate
bhakṣitaḥ sasuhridrāmo rākṣasairiti viśrute

अनयोपधया राजन्भयशोकानुबन्धया
अकामा त्वद्वशम् सीता नष्टनाथा गमिष्यति

anayopadhayā rājanbhayaśokānubandhayā
akāmā tvadvaśam sītā naṣṭanāthā gamiṣyati

रमनीयम् हि भर्तारं विनष्टमवगम्य सा
नैराश्यात्स्त्रीलघुत्वाच्च त्वद्वशं प्रतिपत्स्यते

ramanīyam hi bhartāraṃ vinaṣṭamavagamya sā
nairāśyātstrīlaghutvācca tvadvaśaṃ pratipatsyate

सा पुरा सुखसम्वृद्धा सुखार्हा दुःखकर्षिता
त्वय्यधीनः सुखम् ज्ञात्वा सर्वथोपगमिष्यति

sā purā sukhasamvṛddhā sukhārhā duḥkhakarṣitā
tvayyadhīnaḥ sukham jñātvā sarvathopagamiṣyati

एतत्सुनीतं मम दर्शनेन
रामम् हि दृष्ट्वैव भवेदनर्थः
इहैव ते सेत्स्यति मोत्सुकोभू
र्महानयुद्धेन सुखस्य लाभः

etatsunītaṃ mama darśanena
rāmam hi dṛṣṭvaiva bhavedanarthaḥ
ihaiva te setsyati motsukobhū
rmahānayuddhena sukhasya lābhaḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे चतुःषष्तितमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye yuddhakāṇḍe catuḥṣaṣtitamaḥ sargaḥ