तस्य राक्षसराजस्य निशम्य परिदेवितम्
कुम्भकर्णो बभा षेदं वचनम् प्रजहास च

tasya rākṣasarājasya niśamya paridevitam
kumbhakarṇo babhā ṣedaṃ vacanam prajahāsa ca

दृष्टो दोषो हि यो।अस्माभिः पुरा मन्त्रविनिर्णये
हितेष्वनभियुक्तेन सो।अयमासादितस्त्वया

dṛṣṭo doṣo hi yo|asmābhiḥ purā mantravinirṇaye
hiteṣvanabhiyuktena so|ayamāsāditastvayā

श्रीघ्रम् खल्वभ्युपेतम् त्वाम् फलम् पापस्य कर्मणः
निरयेष्वेव पतनम् यथा दुष्कृतकर्मणः

śrīghram khalvabhyupetam tvām phalam pāpasya karmaṇaḥ
nirayeṣveva patanam yathā duṣkṛtakarmaṇaḥ

प्रथमम् वै महाराज कृत्यमेतदचिन्तितम्
केवलम् वीर्यदर्पेणनानुबन्धो विचिन्तितः

prathamam vai mahārāja kṛtyametadacintitam
kevalam vīryadarpeṇanānubandho vicintitaḥ

यः पश्चात्पूर्वकार्याणि कुर्यादैश्वर्यमास्थितः
पूर्वं चोत्तरकार्याणि न स वेद नयानयौ

yaḥ paścātpūrvakāryāṇi kuryādaiśvaryamāsthitaḥ
pūrvaṃ cottarakāryāṇi na sa veda nayānayau

देशकालविहीनानि कर्माणि विपरीतवत्
क्रियमाणानि दुष्यन्ति हवीम्ष्यप्रयतेष्विव

deśakālavihīnāni karmāṇi viparītavat
kriyamāṇāni duṣyanti havīmṣyaprayateṣviva

त्रयाणाम् पञ्चधा योगम् कर्मणाम् यः प्रपद्यते
सचिवैः समयम् कृत्वा स सम्यगभिवर्तते

trayāṇām pañcadhā yogam karmaṇām yaḥ prapadyate
sacivaiḥ samayam kṛtvā sa samyagabhivartate

यथागमम् च यो राजा समयम् च चिकीर्षति
बुध्यते सचिवैर्बुद्ध्या सुहृदश्चानुपश्यति

yathāgamam ca yo rājā samayam ca cikīrṣati
budhyate sacivairbuddhyā suhṛdaścānupaśyati

धर्ममर्थम् च कामम् च सर्वान्वा रक्षसाम् पते
भजते पुरुषः काले त्रिणि द्वन्द्वानि वा पुनः

dharmamartham ca kāmam ca sarvānvā rakṣasām pate
bhajate puruṣaḥ kāle triṇi dvandvāni vā punaḥ

त्रिषु चैतेषु यच्छ्रेष्ठम् श्रुत्वा तन्नावबुध्यते
राजा वा राजमात्रो वा व्यर्थम् तस्य बहु श्रुतम्

triṣu caiteṣu yacchreṣṭham śrutvā tannāvabudhyate
rājā vā rājamātro vā vyartham tasya bahu śrutam

उपप्रदानम् सान्त्वम् च भेदम् काले च विक्रमम्
योगम् च रक्षसाम् श्रेष्ठ तावुभौ च नयानयौ

upapradānam sāntvam ca bhedam kāle ca vikramam
yogam ca rakṣasām śreṣṭha tāvubhau ca nayānayau

हितानुबन्धमालोक्य कुर्यात्कार्यमिहात्मनः
राजा सहार्थतत्त्वज्ञैः सचिवैर्बुद्धिजीविभिः

hitānubandhamālokya kuryātkāryamihātmanaḥ
rājā sahārthatattvajñaiḥ sacivairbuddhijīvibhiḥ

अनभिज्ज़्नाय शास्त्रार्थान् पुरुषाः पशुबुद्धयः
प्रागल्भ्याद्वक्त्मिच्छिन्ति मन्त्रेष्वभ्यन्तरीकृताः

anabhijznāya śāstrārthān puruṣāḥ paśubuddhayaḥ
prāgalbhyādvaktmicchinti mantreṣvabhyantarīkṛtāḥ

अशास्त्रविदुषाम् तेषाम् कार्यम् नाभिहितं वचः
अर्थशास्त्रानभिज्ञानाम् विपुलाम् श्रियमिच्छताम्

aśāstraviduṣām teṣām kāryam nābhihitaṃ vacaḥ
arthaśāstrānabhijñānām vipulām śriyamicchatām

अहितम् च हिताकारम् धार्ष्ट्याज्जल्पन्ति ये नराः
अवश्यम् मन्त्रबाह्यास्ते कर्तव्याः कृत्यदूषकाः

ahitam ca hitākāram dhārṣṭyājjalpanti ye narāḥ
avaśyam mantrabāhyāste kartavyāḥ kṛtyadūṣakāḥ

विनाशयन्तो भर्तारम् सहिताः शत्रुभिर्बुधैः
विपरीतानि कृत्यानि कारयन्तीह मन्त्रिणः

vināśayanto bhartāram sahitāḥ śatrubhirbudhaiḥ
viparītāni kṛtyāni kārayantīha mantriṇaḥ

तान् भर्ता मित्रसम्काशानमित्रान् मन्त्रनिर्णये
व्यवहारेण जानीयात्सचिवानुपसम्हितान्

tān bhartā mitrasamkāśānamitrān mantranirṇaye
vyavahāreṇa jānīyātsacivānupasamhitān

चपलस्येह कृत्यानि सहसानुप्रधावतः
चिद्रमन्ये प्रपद्यन्ते क्रौञ्चस्य खमिव द्विजाः

capalasyeha kṛtyāni sahasānupradhāvataḥ
cidramanye prapadyante krauñcasya khamiva dvijāḥ

यो हि शत्रुमवज्ञाय नात्मानमभिरक्षति
अवाप्नोति हि सो।अनर्थान् स्थानाच्च व्यवरोप्यते

yo hi śatrumavajñāya nātmānamabhirakṣati
avāpnoti hi so|anarthān sthānācca vyavaropyate

यदुक्तमिह ते पूर्वम् क्रियतामनुजेन च
तदेव नो हितम् वाक्यम् यदिच्छसि च तत्कुरु

yaduktamiha te pūrvam kriyatāmanujena ca
tadeva no hitam vākyam yadicchasi ca tatkuru

तत्तु श्रुत्वा दशग्रीवः कुम्भकर्णस्य भाषितम्
भ्रुकुटिम् चैव संचक्रे क्रुद्धश्चैनमभाषत

tattu śrutvā daśagrīvaḥ kumbhakarṇasya bhāṣitam
bhrukuṭim caiva saṃcakre kruddhaścainamabhāṣata

मन्यो गुरुरिवाचार्यः कि माम् त्वमनुशाससे
किमेवम् वाक्ष्रमम् कृत्वा काले युक्तम् विधीयताम्

manyo gururivācāryaḥ ki mām tvamanuśāsase
kimevam vākṣramam kṛtvā kāle yuktam vidhīyatām

विभ्रमाच्चित्तमोहाद्वा बलवीर्याश्रयेण वा
नाभिपन्नमिदानीम् यद्व्यर्था तस्य पुनः कथा

vibhramāccittamohādvā balavīryāśrayeṇa vā
nābhipannamidānīm yadvyarthā tasya punaḥ kathā

अस्मिन् काले तु यद्युक्तम् तदिदानीम् विचिन्त्यताम्
गतम् तु नानुशोचन्ति गतम् तु गतमेव हि

asmin kāle tu yadyuktam tadidānīm vicintyatām
gatam tu nānuśocanti gatam tu gatameva hi

ममापनयजं दुःखम् विक्रमेण समीकुरु
यदि खल्वस्ति मे स्नेहो विक्रमम् वाधिगच्छसि

mamāpanayajaṃ duḥkham vikrameṇa samīkuru
yadi khalvasti me sneho vikramam vādhigacchasi

स सुहृद्यो विपन्नार्थम् दीनमभ्युपपद्यते

sa suhṛdyo vipannārtham dīnamabhyupapadyate

तमथैवम् ब्रुवाणम् स वचनम् धीरदारुणम्

tamathaivam bruvāṇam sa vacanam dhīradāruṇam

अतीव हि समालक्ष्य भ्रातरम् क्षुभितेन्द्रियम्

atīva hi samālakṣya bhrātaram kṣubhitendriyam

शृणु राजन्नवहितो मम वाक्यमरिंदम

śṛṇu rājannavahito mama vākyamariṃdama

नैतन्मनसि कर्तव्यम् मयि जीवति पार्थिव
तमहम् नाशयिष्यामि यत्कृते परितप्येते

naitanmanasi kartavyam mayi jīvati pārthiva
tamaham nāśayiṣyāmi yatkṛte paritapyete

अवश्यम् च हितम् वाच्यम् सर्वावस्थाम् गतम् मया
बन्धुभावादभिहितम् भ्रातृस्नेहाच्च पार्थिव

avaśyam ca hitam vācyam sarvāvasthām gatam mayā
bandhubhāvādabhihitam bhrātṛsnehācca pārthiva

सदृशम् यच्च काले।अस्मिन् कर्तुम् स्नेहेन बन्धुना
शत्रूणाम् कदनम् पश्य क्रियमाणम् मया रणे

sadṛśam yacca kāle|asmin kartum snehena bandhunā
śatrūṇām kadanam paśya kriyamāṇam mayā raṇe

अद्य पश्य महाबाहो मया समरमूर्धनि
हते रामे सहभ्रात्रा द्रवन्तीम् हरिवाहिनीम्

adya paśya mahābāho mayā samaramūrdhani
hate rāme sahabhrātrā dravantīm harivāhinīm

अद्य रामस्य तद्दृष्ट्वा मयानीतम् रणाच्छिरः
सुखि भव महाबाहो सीता भवतु दुःखिता

adya rāmasya taddṛṣṭvā mayānītam raṇācchiraḥ
sukhi bhava mahābāho sītā bhavatu duḥkhitā

अद्य रामस्य पश्यन्तु निधनम् सुमहत्प्रियम्
लङ्कायाम् राक्षसाः सर्वे ये ते निहतबान्धवाः

adya rāmasya paśyantu nidhanam sumahatpriyam
laṅkāyām rākṣasāḥ sarve ye te nihatabāndhavāḥ

अद्य शोकपरीतानाम् स्वबन्धुवधशोचिनाम्
शत्रोर्युधि विनाशेन करोम्यश्रुप्रमार्जनम्

adya śokaparītānām svabandhuvadhaśocinām
śatroryudhi vināśena karomyaśrupramārjanam

अद्य पर्वतसम्काशम् ससूर्यमिव तोयदम्
विकीर्णम् पश्य समरे सुग्रीवम् प्लवगेश्वरम्

adya parvatasamkāśam sasūryamiva toyadam
vikīrṇam paśya samare sugrīvam plavageśvaram

कथम् च राक्षसैरेभिर्मया च परिसान्त्वितः
जिघांसुभिर्दाशरथिम् व्यथसे त्वमिहानघ

katham ca rākṣasairebhirmayā ca parisāntvitaḥ
jighāṃsubhirdāśarathim vyathase tvamihānagha

माम् निहत्य किल त्वाम् हि निहनिष्यति राघवः
नाहामात्मनि सम्तापम् गच्छेयम् राक्षसाधिप

mām nihatya kila tvām hi nihaniṣyati rāghavaḥ
nāhāmātmani samtāpam gaccheyam rākṣasādhipa

कामम् त्विदानीमपि माम् व्यादिश त्वम् परम्तप
न परः प्रेक्षणीयस्ते युद्धायातुलविक्रम

kāmam tvidānīmapi mām vyādiśa tvam paramtapa
na paraḥ prekṣaṇīyaste yuddhāyātulavikrama

अहमुत्सादयिष्यामि शत्रूंस्तव महाबलान्
यदि शक्रो यदि यमो यदि पावकमारुतौ

ahamutsādayiṣyāmi śatrūṃstava mahābalān
yadi śakro yadi yamo yadi pāvakamārutau

गिरिमात्रशरीरस्य शितशूलधरस्य मे

girimātraśarīrasya śitaśūladharasya me

अथवा त्यक्तशस्त्रस्य मृद्नतस्तरसा रिपून्

athavā tyaktaśastrasya mṛdnatastarasā ripūn

नैव शक्त्या न गदया नासिना निशितैः शरैः

naiva śaktyā na gadayā nāsinā niśitaiḥ śaraiḥ

यदि मे मुष्टिवेगम् स राघवो।अद्य सहिष्यति

yadi me muṣṭivegam sa rāghavo|adya sahiṣyati

चिन्तया तप्यसे राजन् किमर्थम् मयि तिष्ठति

cintayā tapyase rājan kimartham mayi tiṣṭhati

मुञ्च रामद्भयम् घोरम् निहनिष्यामि सम्युगे

muñca rāmadbhayam ghoram nihaniṣyāmi samyuge

हरींश्च भक्षयिष्यामि सम्युगे समुपस्थिते
असाधारणमिच्छमि तव दातुम् महद्यशः

harīṃśca bhakṣayiṣyāmi samyuge samupasthite
asādhāraṇamicchami tava dātum mahadyaśaḥ

यदिचेन्द्राद्भयम् राजन्यदि चापि स्वयम्भुवः
ततो।अहम् नाशयिष्यामि नैशम् तम इवांशुमान्

yadicendrādbhayam rājanyadi cāpi svayambhuvaḥ
tato|aham nāśayiṣyāmi naiśam tama ivāṃśumān

यमम् च शमयिष्यामि भक्षयिष्यामि पावकम्

yamam ca śamayiṣyāmi bhakṣayiṣyāmi pāvakam

शतक्रतुम् वधिष्यामि पास्यामि वरुणालयम्

śatakratum vadhiṣyāmi pāsyāmi varuṇālayam

दीर्घकालम् प्रसुप्तस्य कुम्भकर्णस्य विक्रमम्

dīrghakālam prasuptasya kumbhakarṇasya vikramam

वधेन ते दाशरथेः सुखावहम्
सुखम् समाहर्तुमहम् व्रजामि
निहत्य रामम् सह लक्ष्मणेन
खादामि सर्वान् हरियूथमुख्यान्

vadhena te dāśaratheḥ sukhāvaham
sukham samāhartumaham vrajāmi
nihatya rāmam saha lakṣmaṇena
khādāmi sarvān hariyūthamukhyān

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे त्रिषष्टितमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye yuddhakāṇḍe triṣaṣṭitamaḥ sargaḥ