अथ उवाच महा तेजा हरि राजो महा बलः
किम् इयम् व्यथिता सेना मूढ वाता इव नौर् जले

atha uvāca mahā tejā hari rājo mahā balaḥ
kim iyam vyathitā senā mūḍha vātā iva naur jale

सुग्रीवस्य वचह् श्रुत्वा वालि पुत्रो अन्गदो अब्रवीत्
न त्वम् पश्यसि रामम् च लक्ष्मणम् च महा बलम्

sugrīvasya vacah śrutvā vāli putro angado abravīt
na tvam paśyasi rāmam ca lakṣmaṇam ca mahā balam

अथ अब्रवीद् वानर इन्द्रह् सुग्रीवह् पुत्रम् अन्गदम्
न अनिमित्तम् इदम् मन्ये भवितव्यम् भयेन तु

atha abravīd vānara indrah sugrīvah putram angadam
na animittam idam manye bhavitavyam bhayena tu

विषण्ण वदना ह्य् एते त्यक्त प्रहरणा दिशः
प्रपलायन्ति हरयस् त्रासाद् उत्फुल्ल लोचनाः

viṣaṇṇa vadanā hy ete tyakta praharaṇā diśaḥ
prapalāyanti harayas trāsād utphulla locanāḥ

अन्योन्यस्य न लज्जन्ते न निरीक्षन्ति पृष्ठतः
विप्रकर्षन्ति च अन्योन्यम् पतितम् लन्घयन्ति च

anyonyasya na lajjante na nirīkṣanti pṛṣṭhataḥ
viprakarṣanti ca anyonyam patitam langhayanti ca

एतस्मिन्न् अन्तरे वीरो गदा पाणिर् विभीषणः
सुग्रीवम् वर्धयाम् आस राघवम् च निरैक्षत

etasminn antare vīro gadā pāṇir vibhīṣaṇaḥ
sugrīvam vardhayām āsa rāghavam ca niraikṣata

विभीषणम् तम् सुग्रीवो दृष्ट्वा वानर भीषणम्
ऋक्ष राजम् समीपस्थम् जाम्बवन्तम् उवाच ह

vibhīṣaṇam tam sugrīvo dṛṣṭvā vānara bhīṣaṇam
ṛkṣa rājam samīpastham jāmbavantam uvāca ha

विभीषणो अयम् सम्प्राप्तो यम् दृष्ट्वा वानर ऋषभाः
विद्रवन्ति परित्रस्ता रावण आत्मज शन्कया

vibhīṣaṇo ayam samprāpto yam dṛṣṭvā vānara ṛṣabhāḥ
vidravanti paritrastā rāvaṇa ātmaja śankayā

शीघ्रम् एतान् सुवित्रस्तान् बहुधा विप्रधावितान्
पर्यवस्थापय आख्याहि विभीषणम् उपस्थितम्

śīghram etān suvitrastān bahudhā vipradhāvitān
paryavasthāpaya ākhyāhi vibhīṣaṇam upasthitam

सुग्रीवेण एवम् उक्तस् तु जाम्बवान् ऋक्ष पार्थिवः
वानरान् सान्त्वयाम् आस सम्निवर्त्य प्रहावतः

sugrīveṇa evam uktas tu jāmbavān ṛkṣa pārthivaḥ
vānarān sāntvayām āsa samnivartya prahāvataḥ

ते निवृत्ताह् पुनह् सर्वे वानरास् त्यक्त सम्भ्रमाः
ऋक्ष राज वचह् श्रुत्वा तम् च दृष्ट्वा विभीषणम्

te nivṛttāh punah sarve vānarās tyakta sambhramāḥ
ṛkṣa rāja vacah śrutvā tam ca dṛṣṭvā vibhīṣaṇam

विभीषणस् तु रामस्य दृष्ट्वा गात्रम् शरैश् चितम्
लक्ष्मणस्य च धर्म आत्मा बभूव व्यथित इन्द्रियः

vibhīṣaṇas tu rāmasya dṛṣṭvā gātram śaraiś citam
lakṣmaṇasya ca dharma ātmā babhūva vyathita indriyaḥ

जल क्लिन्नेन हस्तेन तयोर् नेत्रे प्रमृज्य च
शोक सम्पीडित मना रुरोद विललाप च

jala klinnena hastena tayor netre pramṛjya ca
śoka sampīḍita manā ruroda vilalāpa ca

इमौ तौ सत्त्व सम्पन्नौ विक्रान्तौ प्रिय सम्युगौ
इमाम् अवस्थाम् गमितौ राकसैह् कूट योधिभिः

imau tau sattva sampannau vikrāntau priya samyugau
imām avasthām gamitau rākasaih kūṭa yodhibhiḥ

भ्रातुः पुत्रेण मे तेन दुष्पुत्रेण दुरात्मना
राक्षस्या जिह्मया बुद्ध्या चलिताव् ऋजु विक्रमौ

bhrātuḥ putreṇa me tena duṣputreṇa durātmanā
rākṣasyā jihmayā buddhyā calitāv ṛju vikramau

शरैर् इमाव् अलम् विद्धौ रुधिरेण समुक्षितौ
वसुधायाम् इम सुप्तौ दृश्येते शल्यकाव् इव

śarair imāv alam viddhau rudhireṇa samukṣitau
vasudhāyām ima suptau dṛśyete śalyakāv iva

ययोर् वीर्यम् उपाश्रित्य प्रतिष्ठा कान्क्षिता मया
ताव् उभौ देह नाशाय प्रसुप्तौ पुरुष ऋषभौ

yayor vīryam upāśritya pratiṣṭhā kānkṣitā mayā
tāv ubhau deha nāśāya prasuptau puruṣa ṛṣabhau

जीवन्न् अद्य विपन्नो अस्मि नष्ट राज्य मनो रथः
प्राप्त प्रतिज्नश् च रिपुह् सकामो रावणह् कृतः

jīvann adya vipanno asmi naṣṭa rājya mano rathaḥ
prāpta pratijnaś ca ripuh sakāmo rāvaṇah kṛtaḥ

एवम् विलपमानम् तम् परिष्वज्य विभीषणम्
सुग्रीवः सत्त्व सम्पन्नो हरि राजो अब्रवीद् इदम्

evam vilapamānam tam pariṣvajya vibhīṣaṇam
sugrīvaḥ sattva sampanno hari rājo abravīd idam

राज्यम् प्राप्स्यसि धर्मज्न लन्कायाम् न अत्र संशयः
रावणः सह पुत्रेण स राज्यम् न इह लप्स्यते

rājyam prāpsyasi dharmajna lankāyām na atra saṃśayaḥ
rāvaṇaḥ saha putreṇa sa rājyam na iha lapsyate

न रुजापीडिताव् एताव् उभौ राघव लक्ष्मणौ
त्यक्त्वा मोहम् वधिष्येते सगणम् रावणम् रणे

na rujāpīḍitāv etāv ubhau rāghava lakṣmaṇau
tyaktvā moham vadhiṣyete sagaṇam rāvaṇam raṇe

तम् एवम् सान्त्वयित्वा तु समाश्वास्य च राक्षसम्
सुषेणम् श्वशुरम् पार्श्वे सुग्रीवस् तम् उवाच ह

tam evam sāntvayitvā tu samāśvāsya ca rākṣasam
suṣeṇam śvaśuram pārśve sugrīvas tam uvāca ha

सह शूरैर् हरि गणैर् लब्ध सम्ज्नाव् अरिम् दमौ
गच्च त्वम् भ्रातरौ गृह्य किष्किन्धाम् राम लक्ष्मणौ

saha śūrair hari gaṇair labdha samjnāv arim damau
gacca tvam bhrātarau gṛhya kiṣkindhām rāma lakṣmaṇau

अहम् तु रावणम् हत्वा सपुत्रम् सह बान्धवम्
मैथिलीम् आनयिष्यामि शक्रो नष्टाम् इव श्रियम्

aham tu rāvaṇam hatvā saputram saha bāndhavam
maithilīm ānayiṣyāmi śakro naṣṭām iva śriyam

श्रुत्वा एतद् वानर इन्द्रस्य सुषेणो वाक्यम् अब्रवीत्
देव असुरम् महा युद्धम् अनुभूतम् सुदारुणम्

śrutvā etad vānara indrasya suṣeṇo vākyam abravīt
deva asuram mahā yuddham anubhūtam sudāruṇam

तदा स्म दानवा देवान् शर संस्पर्श कोविदाः
निजघ्नुः शस्त्र विदुषश् चादयन्तो मुहुर् मुहुः

tadā sma dānavā devān śara saṃsparśa kovidāḥ
nijaghnuḥ śastra viduṣaś cādayanto muhur muhuḥ

तान् आर्तान् नष्ट सम्ज्नांश् च पर असूंश् च बृहस्पतिः
विध्याभिर् मन्त्र युक्ताभिर् ओषधीभिश् चिकित्सति

tān ārtān naṣṭa samjnāṃś ca para asūṃś ca bṛhaspatiḥ
vidhyābhir mantra yuktābhir oṣadhībhiś cikitsati

तान्य् औषधान्य् आनयितुम् क्षीर उदम् यान्तु सागरम्
जवेन वानराह् शीघ्रम् सम्पाति पनस आदयः

tāny auṣadhāny ānayitum kṣīra udam yāntu sāgaram
javena vānarāh śīghram sampāti panasa ādayaḥ

हरयस् तु विजानन्ति पार्वती ते महा ओषधी
सम्जीव करणीम् दिव्याम् विशल्याम् देव निर्मिताम्

harayas tu vijānanti pārvatī te mahā oṣadhī
samjīva karaṇīm divyām viśalyām deva nirmitām

चन्द्रस्ः च नाम द्रोणश् च पर्वतौ सागर उत्तमे
अमृतम् यत्र मथितम् तत्र ते परम ओषधी

candrasḥ ca nāma droṇaś ca parvatau sāgara uttame
amṛtam yatra mathitam tatra te parama oṣadhī

तौ तत्र निहिते देवैः पर्वते परम ओषधी
अयम् वायु सुतो राजन् हनूमांस् तत्र गच्चतु

tau tatra nihite devaiḥ parvate parama oṣadhī
ayam vāyu suto rājan hanūmāṃs tatra gaccatu

एतस्मिन्न् अन्तरे वायुर् मेघांश् च अपि सविद्युतः
पर्यस्यन् सागरे तोयम् कम्पयन्न् इव पर्वतान्

etasminn antare vāyur meghāṃś ca api savidyutaḥ
paryasyan sāgare toyam kampayann iva parvatān

महता पक्ष वातेन सर्वे द्वीप महा द्रुमाः
निपेतुर् भग्न विटपाः समूला लवण अम्भसि

mahatā pakṣa vātena sarve dvīpa mahā drumāḥ
nipetur bhagna viṭapāḥ samūlā lavaṇa ambhasi

अभवन् पन्नगास् त्रस्ता भोगिनस् तत्र वासिनः
शीघ्रम् सर्वाणि यादांसि जग्मुश् च लवण अर्णवम्

abhavan pannagās trastā bhoginas tatra vāsinaḥ
śīghram sarvāṇi yādāṃsi jagmuś ca lavaṇa arṇavam

ततो मुहूर्तद् गरुडम् वैनतेयम् महा बलम्
वानरा ददृशुः सर्वे ज्वलन्तम् इव पावकम्

tato muhūrtad garuḍam vainateyam mahā balam
vānarā dadṛśuḥ sarve jvalantam iva pāvakam

तम् आगतम् अभिप्रेक्ष्य नागास् ते विप्रदुद्रुवुः
यैस् तौ सत् पुरुषौ बद्धौ शर भूतैर् महा बलौ

tam āgatam abhiprekṣya nāgās te vipradudruvuḥ
yais tau sat puruṣau baddhau śara bhūtair mahā balau

ततः सुपर्णह् काकुत्स्थौ दृष्ट्वा प्रत्यभिनन्द्य च
विममर्श च पाणिभ्याम् मुखे चन्द्र सम प्रभे

tataḥ suparṇah kākutsthau dṛṣṭvā pratyabhinandya ca
vimamarśa ca pāṇibhyām mukhe candra sama prabhe

वैनतेयेन संस्पृष्टास् तयोह् सम्रुरुहुर् व्रणाः
सुवर्णे च तनू स्निग्धे तयोर् आशु बभूवतुः

vainateyena saṃspṛṣṭās tayoh samruruhur vraṇāḥ
suvarṇe ca tanū snigdhe tayor āśu babhūvatuḥ

तेजो वीर्यम् बलम् च ओज;उत्साहश् च महा गुणाः
प्रदर्शनम् च बुद्धिश् च स्मृतिश् च द्विगुणम् तयोः

tejo vīryam balam ca oja;utsāhaś ca mahā guṇāḥ
pradarśanam ca buddhiś ca smṛtiś ca dviguṇam tayoḥ

ताव् उत्थाप्य महा वीर्यौ गरुडो वासव उपमौ
उभौ तौ सस्वजे हृष्टौ रामश् च एनम् उवाच ह

tāv utthāpya mahā vīryau garuḍo vāsava upamau
ubhau tau sasvaje hṛṣṭau rāmaś ca enam uvāca ha

भवत् प्रसादाद् व्यसनम् रावणि प्रभवम् महत्
आवाम् इह व्यतिक्रान्तौ शीघ्रम् च बलिनौ कृतौ

bhavat prasādād vyasanam rāvaṇi prabhavam mahat
āvām iha vyatikrāntau śīghram ca balinau kṛtau

यथा तातम् दशरथम् यथा अजम् च पितामहम्
तथा भवन्तम् आसाद्य हृषयम् मे प्रसीदति

yathā tātam daśaratham yathā ajam ca pitāmaham
tathā bhavantam āsādya hṛṣayam me prasīdati

को भवान् रूप सम्पन्नो दिव्य स्रग् अनुलेपनः
वसानो विरजे वस्त्रे दिव्य आभरण भूषितः

ko bhavān rūpa sampanno divya srag anulepanaḥ
vasāno viraje vastre divya ābharaṇa bhūṣitaḥ

तम् उवाच महा तेजा वैनतेयो महा बलः
पतत्रि राजह् प्रीत आत्मा हर्ष पर्याकुल ईक्षणः

tam uvāca mahā tejā vainateyo mahā balaḥ
patatri rājah prīta ātmā harṣa paryākula īkṣaṇaḥ

अहम् सखा ते काकुत्स्थ प्रियह् प्राणो बहिश् चरः
गरुत्मान् इह सम्प्राप्तो युवयोह् साह्य कारणात्

aham sakhā te kākutstha priyah prāṇo bahiś caraḥ
garutmān iha samprāpto yuvayoh sāhya kāraṇāt

असुरा वा महा वीर्या दानवा वा महा बलाः
सुरास्ः च अपि सगन्धर्वाह् पुरस् कृत्य शत क्रतुम्

asurā vā mahā vīryā dānavā vā mahā balāḥ
surāsḥ ca api sagandharvāh puras kṛtya śata kratum

एते नागाह् काद्रवेयास् तीक्ष्ण दम्ष्ट्रा विष उल्बणाः
रक्षो माया प्रभावेन शरा भूत्वा त्वद् आश्रिताः

ete nāgāh kādraveyās tīkṣṇa damṣṭrā viṣa ulbaṇāḥ
rakṣo māyā prabhāvena śarā bhūtvā tvad āśritāḥ

सभाग्यस्ः च असि धर्मज्न राम सत्य पराक्रम
लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा समरे रिपु घातिना

sabhāgyasḥ ca asi dharmajna rāma satya parākrama
lakṣmaṇena saha bhrātrā samare ripu ghātinā

इमम् श्रुत्वा तु वृत्त अन्तम् त्वरमाणो अहम् आगतः
सहसा युवयोह् स्नेहात् सखित्वम् अनुपालयन्

imam śrutvā tu vṛtta antam tvaramāṇo aham āgataḥ
sahasā yuvayoh snehāt sakhitvam anupālayan

मोक्षितौ च महा घोराद् अस्मात् सायक बन्धनात्
अप्रमादस्ः च कर्तव्यो युवाभ्याम् नित्यम् एव हि

mokṣitau ca mahā ghorād asmāt sāyaka bandhanāt
apramādasḥ ca kartavyo yuvābhyām nityam eva hi

प्रकृत्या राक्षसाह् सर्वे सम्ग्रामे कूट योधिनः
शूराणाम् शुद्ध भावानाम् भवताम् आर्जवम् बलम्

prakṛtyā rākṣasāh sarve samgrāme kūṭa yodhinaḥ
śūrāṇām śuddha bhāvānām bhavatām ārjavam balam

तन् न विश्वसितव्यम् वो राक्षसानाम् रण अजिरे
एतेन एव उपमानेन नित्य जिह्मा हि राक्षसाः

tan na viśvasitavyam vo rākṣasānām raṇa ajire
etena eva upamānena nitya jihmā hi rākṣasāḥ

एवम् उक्त्वा ततो रामम् सुपर्णह् सुमहा बलः
परिष्वज्य सुहृत् स्निग्धम् आप्रष्टुम् उपचक्रमे

evam uktvā tato rāmam suparṇah sumahā balaḥ
pariṣvajya suhṛt snigdham āpraṣṭum upacakrame

सखे राघव धर्मज्न रिपूणाम् अपि वत्सल
अभ्यनुज्नातुम् इच्चामि गमिष्यामि यथा आगतम्

sakhe rāghava dharmajna ripūṇām api vatsala
abhyanujnātum iccāmi gamiṣyāmi yathā āgatam

न च कौतूहलम् कार्यम् सखित्वम् प्रति काङ्क्षिणा
कृतकर्मा रणे वीर क्\सखित्वम् प्रतिवेत्स्यसि

na ca kautūhalam kāryam sakhitvam prati kāṅkṣiṇā
kṛtakarmā raṇe vīra k\sakhitvam prativetsyasi

बाल वृद्ध अवशेषाम् तु लन्काम् कृत्वा शर ऊर्मिभिः
रावणम् च रिपुम् हत्वा सीताम् समुपलप्स्यसे

bāla vṛddha avaśeṣām tu lankām kṛtvā śara ūrmibhiḥ
rāvaṇam ca ripum hatvā sītām samupalapsyase

इत्य् एवम् उक्त्वा वचनम् सुपर्णह् शीघ्र विक्रमः
रामम् च विरुजम् कृत्वा मध्ये तेषाम् वन ओकसाम्

ity evam uktvā vacanam suparṇah śīghra vikramaḥ
rāmam ca virujam kṛtvā madhye teṣām vana okasām

निरुजौ राघवौ दृष्ट्वा ततो वानर यूथपाः
सिम्ह नादांस् तदा नेदुर् लान्गूलम् दुधुवुश् च ते

nirujau rāghavau dṛṣṭvā tato vānara yūthapāḥ
simha nādāṃs tadā nedur lāngūlam dudhuvuś ca te

ततो भेरीः समाजघ्नुर् मृदन्गांश् च व्यनादयन्
दध्मुः शन्खान् सम्प्रहृष्टाह् क्ष्वेलन्त्य् अपि यथा पुरम्

tato bherīḥ samājaghnur mṛdangāṃś ca vyanādayan
dadhmuḥ śankhān samprahṛṣṭāh kṣvelanty api yathā puram

आपरे आस्फोट्य विक्रान्ता वानरा नग योधिनः
द्रुमान् उत्पाट्य विविधांस् तस्थुह् शत सहस्रशः

āpare āsphoṭya vikrāntā vānarā naga yodhinaḥ
drumān utpāṭya vividhāṃs tasthuh śata sahasraśaḥ

विसृजन्तो महा नादांस् त्रासयन्तो निशा चरान्
लन्का द्वाराण्य् उपाजग्मुर् योद्धु कामाह् प्लवम् गमाः

visṛjanto mahā nādāṃs trāsayanto niśā carān
lankā dvārāṇy upājagmur yoddhu kāmāh plavam gamāḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये युद्धकाण्डे पञ्चशः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye yuddhakāṇḍe pañcaśaḥ sargaḥ