अथोवाच रघुश्रेष्ठः सागरम् दारुणम् वचः
अद्य त्वाम् शोषयिष्यामि सपातालम् महार्णव

athovāca raghuśreṣṭhaḥ sāgaram dāruṇam vacaḥ
adya tvām śoṣayiṣyāmi sapātālam mahārṇava

शरनिर्दग्धतोयस्य परिशुष्कस्य सागर
मया निहतसत्त्वस्य पांसुरुत्पद्यते महान्

śaranirdagdhatoyasya pariśuṣkasya sāgara
mayā nihatasattvasya pāṃsurutpadyate mahān

मत्कार्मुकनिसृष्टेन शरवर्षेण सागर
परम् तीरम् गमिष्यन्ति पद्भिरेव प्लवङ्गमाः

matkārmukanisṛṣṭena śaravarṣeṇa sāgara
param tīram gamiṣyanti padbhireva plavaṅgamāḥ

विचिन्वन्नाभिजानासि पौरुषम् वापि विक्रमम्
दाव्नवालय सम्तापम् मत्तो नाम गमिष्यसि

vicinvannābhijānāsi pauruṣam vāpi vikramam
dāvnavālaya samtāpam matto nāma gamiṣyasi

ब्राह्मेणास्त्रेण सम्योज्य ब्रह्मदण्डनिभम् शरम्
सम्योज्य धनुषि श्रे ष्ठे विचकर्ष महाबलः

brāhmeṇāstreṇa samyojya brahmadaṇḍanibham śaram
samyojya dhanuṣi śre ṣṭhe vicakarṣa mahābalaḥ

तस्मिन्विकृष्टे सहसा राघवेण शरासने
रोदसी सम्पफालेव पर्वताश्च चकम्पिरे

tasminvikṛṣṭe sahasā rāghaveṇa śarāsane
rodasī sampaphāleva parvatāśca cakampire

तमश्च लोकमावव्रे दिशश्च न चकाशिरे
प्रतिचुक्षुभिरे चाशु सरांसि सरितस्तदा

tamaśca lokamāvavre diśaśca na cakāśire
praticukṣubhire cāśu sarāṃsi saritastadā

तिर्यक् च सह नक्षत्रैः सम्गतौ चन्द्रभास्करौ
भास्करांशुभिरादीप्तम् तमसा च समावृतम्

tiryak ca saha nakṣatraiḥ samgatau candrabhāskarau
bhāskarāṃśubhirādīptam tamasā ca samāvṛtam

वपुःप्रकर्षेण ववुर्दिव्यमारुतपङ्क्त्यः
बभञ्ज च तदा वृक्षान् जलदानुद्वहन् मुहुः

vapuḥprakarṣeṇa vavurdivyamārutapaṅktyaḥ
babhañja ca tadā vṛkṣān jaladānudvahan muhuḥ

आरुजंश्चैव शैलाग्रान् शिखराणि बभञ्ज च
दिवि च स्म महावेगाः सम्हताः समहास्वनाः

ārujaṃścaiva śailāgrān śikharāṇi babhañja ca
divi ca sma mahāvegāḥ samhatāḥ samahāsvanāḥ

यानि भूतानि दृश्यानि चुक्रुशुश्चाशनेः समम्

yāni bhūtāni dṛśyāni cukruśuścāśaneḥ samam

सहभूतैः सतोयोर्मिः सनागः सहराक्षसः

sahabhūtaiḥ satoyormiḥ sanāgaḥ saharākṣasaḥ

तम् तथा समतिक्रान्तम् नातिचक्राम राघवः
समुद्धतममित्रघ्नो रामो नदनदीपतिम्

tam tathā samatikrāntam nāticakrāma rāghavaḥ
samuddhatamamitraghno rāmo nadanadīpatim

ततो मध्यात् समुद्रस्य सागरः स्वयम् उत्थितः
उदयन् हि महाशैलान् मेरोर् इव दिवा करः

tato madhyāt samudrasya sāgaraḥ svayam utthitaḥ
udayan hi mahāśailān meror iva divā karaḥ

पन्नगैः सह दीप्त आस्यैः समुद्रः प्रत्यदृश्यत
स्निग्ध वैदूर्य सम्काशो जाम्बू नद विभूषितः

pannagaiḥ saha dīpta āsyaiḥ samudraḥ pratyadṛśyata
snigdha vaidūrya samkāśo jāmbū nada vibhūṣitaḥ

रत्न माल्य अम्बर धरः पद्म पत्र निभ ईक्षणः
सर्वपुष्पमयीम् दिव्याम् शिरसा धारयन् स्रजम्

ratna mālya ambara dharaḥ padma patra nibha īkṣaṇaḥ
sarvapuṣpamayīm divyām śirasā dhārayan srajam

पृथिवी वायुर् आकाशम् आपो ज्योतिः च राघवः
स्वभावे सौम्य तिष्ठन्ति शाश्वतम् मार्गम् आश्रिताः

pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiḥ ca rāghavaḥ
svabhāve saumya tiṣṭhanti śāśvatam mārgam āśritāḥ

तत् स्वभावो मम अपि एष यद् अगाधो अहम् अप्लवः
विकारस् तु भवेद् राध एतत् ते प्रवदामि अहम्

tat svabhāvo mama api eṣa yad agādho aham aplavaḥ
vikāras tu bhaved rādha etat te pravadāmi aham

न कामान् न च लोभाद् वा न भयात् पार्थिव आत्मज
रागान्नक्राकुलजलम् स्तम्भयेयम् कथंचन

na kāmān na ca lobhād vā na bhayāt pārthiva ātmaja
rāgānnakrākulajalam stambhayeyam kathaṃcana

विधास्ये येन गन्तासि विषहिष्ये ह्यहम् तथा
न ग्राहा विधमिष्यन्ति यावत्सेना तरिष्यति

vidhāsye yena gantāsi viṣahiṣye hyaham tathā
na grāhā vidhamiṣyanti yāvatsenā tariṣyati

तमब्रवीत्तदा रामः शृणु मे वरुणालय

tamabravīttadā rāmaḥ śṛṇu me varuṇālaya

रामस्य वचनम् श्रुत्वा तम् च दृष्ट्वा महाशरम्

rāmasya vacanam śrutvā tam ca dṛṣṭvā mahāśaram

उत्तरेणावकाशो।अस्ति कश्चित्पुण्यतरो मम

uttareṇāvakāśo|asti kaścitpuṇyataro mama

उग्रदर्शनकर्माणो बहवस्तत्र दस्यवः

ugradarśanakarmāṇo bahavastatra dasyavaḥ

तैर्न तत्स्पर्शनम् पापम् सहेयम् पापकर्मभिः

tairna tatsparśanam pāpam saheyam pāpakarmabhiḥ

तस्य तद्वचनम् श्रुत्वा सागरस्य महात्मनः

tasya tadvacanam śrutvā sāgarasya mahātmanaḥ

तेन तन्मरुकान्तारम् प्^इथिव्याम् किल विश्रुतम्

tena tanmarukāntāram p^ithivyām kila viśrutam

ननाद च तदा तत्र वसुधा शल्यपीडिता

nanāda ca tadā tatra vasudhā śalyapīḍitā

स बभूव तदा कूपो व्रण इत्येव विश्रुतः

sa babhūva tadā kūpo vraṇa ityeva viśrutaḥ

अवदारणशब्दश्च दारुणः समपद्यत

avadāraṇaśabdaśca dāruṇaḥ samapadyata

विख्यातम् त्रिषु लोकेषु मधुकान्तारमेव च

vikhyātam triṣu lokeṣu madhukāntārameva ca

पशव्यश्चाल्परोगश्च फलमूलरसायुतः
बहुस्नेहो बहुक्षीरः सुगन्धिर्विविधौषधिः

paśavyaścālparogaśca phalamūlarasāyutaḥ
bahusneho bahukṣīraḥ sugandhirvividhauṣadhiḥ

तस्मिन् दग्धे तदा कुक्षौ समुद्रः सरिताम् पतिः
राघवम् सर्वशास्त्रज्ञमिदम् वचनम्ब्रवीत्

tasmin dagdhe tadā kukṣau samudraḥ saritām patiḥ
rāghavam sarvaśāstrajñamidam vacanambravīt

अयम् सौम्य नलो नाम तनुजो विश्व कर्मणः
पित्रा दत्त वरः श्रीमान् प्रतिमो विश्व कर्मणः

ayam saumya nalo nāma tanujo viśva karmaṇaḥ
pitrā datta varaḥ śrīmān pratimo viśva karmaṇaḥ

एष सेतुम् महाउत्साहः करोतु मयि वानरः
तम् अहम् धारयिष्यामि तथा हि एष यथा पिता

eṣa setum mahāutsāhaḥ karotu mayi vānaraḥ
tam aham dhārayiṣyāmi tathā hi eṣa yathā pitā

एवम् उक्त्वा उदधिर् नष्टः समुत्थाय नलस् ततः
अब्रवीद् वानर श्रेष्ठो वाक्यम् रामम् महाबलः

evam uktvā udadhir naṣṭaḥ samutthāya nalas tataḥ
abravīd vānara śreṣṭho vākyam rāmam mahābalaḥ

अहम् सेतुम् करिष्यामि विस्तीर्णे वरुण आलये
पितुः सामर्थ्यम् आस्थाय तत्त्वम् आह महाउदधिः

aham setum kariṣyāmi vistīrṇe varuṇa ālaye
pituḥ sāmarthyam āsthāya tattvam āha mahāudadhiḥ

असौ तु सागरो भीमः सेतुकर्मदिदृक्षया
ददौ दण्डभयाद्गाधम् राघवाय महोदधिः

asau tu sāgaro bhīmaḥ setukarmadidṛkṣayā
dadau daṇḍabhayādgādham rāghavāya mahodadhiḥ

मम मातुर् वरो दत्तो मन्दरे विश्व कर्मणा
औरसस् तस्य पुत्रो अहम् सदृशो विश्व कर्मणा

mama mātur varo datto mandare viśva karmaṇā
aurasas tasya putro aham sadṛśo viśva karmaṇā

औरसस्तस्य पुत्रो।अहम् सदृशो विश्वकर्मणा
स्मारितो।अस्म्यहमेतेन तत्त्वमाह महोदधिः

aurasastasya putro|aham sadṛśo viśvakarmaṇā
smārito|asmyahametena tattvamāha mahodadhiḥ

समर्थ्श्चाप्यहम् सेतुम् कर्तुम् वै वरुणालये

samarthścāpyaham setum kartum vai varuṇālaye

ततो निसृष्ट रामेण सर्वतो हरि यूथपाः

tato nisṛṣṭa rāmeṇa sarvato hari yūthapāḥ

ते नगान् नग सम्काशाः शाखा मृग गण ऋषभाः

te nagān naga samkāśāḥ śākhā mṛga gaṇa ṛṣabhāḥ

ते सालैः च अश्व कर्णैः च धवैर् वंशैः च वानराः

te sālaiḥ ca aśva karṇaiḥ ca dhavair vaṃśaiḥ ca vānarāḥ

समूलाम्ः च विमूलाम्ः च पादपान् हरि सत्तमाः

samūlāmḥ ca vimūlāmḥ ca pādapān hari sattamāḥ

तालान् दाडिमगुल्मांश्च नारिकेलविभीतकान्

tālān dāḍimagulmāṃśca nārikelavibhītakān

हस्तिमात्रान् महाकायाः पाषाणांश्च महाबलाः

hastimātrān mahākāyāḥ pāṣāṇāṃśca mahābalāḥ

प्रक्षिप्यमाणैर् अचलैः सहसा जलम् उद्धतम्

prakṣipyamāṇair acalaiḥ sahasā jalam uddhatam

समुद्रम् क्षोभयामासुर्निपतन्तः समन्ततः

samudram kṣobhayāmāsurnipatantaḥ samantataḥ

नलः चक्रे महासेतुम् मध्ये नद नदी पतेः

nalaḥ cakre mahāsetum madhye nada nadī pateḥ

दण्डनन्ये प्रगृह्णन्ति विचिन्वन्ति तथापरे

daṇḍananye pragṛhṇanti vicinvanti tathāpare

पुष्पिताग्रैश्च तरुभिः सेतुम् बध्नन्ति वानराः
पाषाणांश्च गिरिप्रख्यान् गिरीणाम् शिखराणि च

puṣpitāgraiśca tarubhiḥ setum badhnanti vānarāḥ
pāṣāṇāṃśca giriprakhyān girīṇām śikharāṇi ca

शिलानाम् क्षिप्यमाणानाम् शैलानाम् तत्र पात्यताम्

śilānām kṣipyamāṇānām śailānām tatra pātyatām

कृतानि प्रथमेनाह्ना योजनानि चतुर्दश

kṛtāni prathamenāhnā yojanāni caturdaśa

द्वितीयेन तथैवाह्ना योजनानि तु विशतिः

dvitīyena tathaivāhnā yojanāni tu viśatiḥ

अह्ना तृतीयेन तथा योजनानि तु सागरे

ahnā tṛtīyena tathā yojanāni tu sāgare

चतुर्थेन तथा चाह्ना द्वाविंशतिरथापि वा

caturthena tathā cāhnā dvāviṃśatirathāpi vā

पञ्चमेन तथा चाह्ना प्लवगैः क्षिप्रकारिभिः

pañcamena tathā cāhnā plavagaiḥ kṣiprakāribhiḥ

स वानरवरः श्रीमान् विश्वकर्मात्मजो बली

sa vānaravaraḥ śrīmān viśvakarmātmajo balī

स नलेन कृतः सेतुः सागरे मकर आलये

sa nalena kṛtaḥ setuḥ sāgare makara ālaye

ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाः च परम ऋषयः

tato devāḥ sagandharvāḥ siddhāḥ ca parama ṛṣayaḥ

दशयोजनविस्तीर्णम् शतयोजन मायतम्

daśayojanavistīrṇam śatayojana māyatam

आप्लवन्तः प्लवन्तः च गर्जन्तः च प्लवम् गमाः

āplavantaḥ plavantaḥ ca garjantaḥ ca plavam gamāḥ

तानि कोटि सहस्राणि वानराणाम् महाओजसाम्
बध्नन्तः सागरे सेतुम् जग्मुः पारम् महाउदधेः

tāni koṭi sahasrāṇi vānarāṇām mahāojasām
badhnantaḥ sāgare setum jagmuḥ pāram mahāudadheḥ

विशालः सुकृतः श्रीमान् सुभूमिः सुसमाहितः
अशोभत महासेतुः सीमन्त इव सागरे

viśālaḥ sukṛtaḥ śrīmān subhūmiḥ susamāhitaḥ
aśobhata mahāsetuḥ sīmanta iva sāgare

ततः परे समुद्रस्य गदा पाणिर् विभीषणः
परेषाम् अभिघत अर्थम् अतिष्ठत् सचिवैः सह

tataḥ pare samudrasya gadā pāṇir vibhīṣaṇaḥ
pareṣām abhighata artham atiṣṭhat sacivaiḥ saha

सुग्रीवस्तु ततः प्राह रामम् सत्यपराक्रमम्
हनुमन्तम् त्वमारोह अङ्गदम् त्वथ लक्ष्मणः

sugrīvastu tataḥ prāha rāmam satyaparākramam
hanumantam tvamāroha aṅgadam tvatha lakṣmaṇaḥ

अग्रतस् तस्य सैन्यस्य श्रीमान् रामः सलक्ष्मणः
जगाम धन्वी धर्म आत्मा सुग्रीवेण समन्वितः

agratas tasya sainyasya śrīmān rāmaḥ salakṣmaṇaḥ
jagāma dhanvī dharma ātmā sugrīveṇa samanvitaḥ

अन्ये मध्येन गच्चन्ति पार्श्वतो अन्ये प्लवम् गमाः
सलिले प्रपतन्ति अन्ये मार्गम् अन्ये न लेभिरे

anye madhyena gaccanti pārśvato anye plavam gamāḥ
salile prapatanti anye mārgam anye na lebhire

घोषेण महता घोषम् सागरस्य समुच्च्रितम्

ghoṣeṇa mahatā ghoṣam sāgarasya samuccritam

वानराणाम् हि सा तीर्णा वाहिनी नल सेतुना

vānarāṇām hi sā tīrṇā vāhinī nala setunā

तद् अद्भुतम् राघव कर्म दुष्करम्
समीक्ष्य देवाः सह सिद्ध चारणैः
उपेत्य रामम् सहिता महर्षिभिः
समभ्यषिन्चन् सुशुभिअर् जलैः पृथक्

tad adbhutam rāghava karma duṣkaram
samīkṣya devāḥ saha siddha cāraṇaiḥ
upetya rāmam sahitā maharṣibhiḥ
samabhyaṣincan suśubhiar jalaiḥ pṛthak

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे द्वाविंशः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye yuddhakāṇḍe dvāviṃśaḥ sargaḥ