राघवेन अभये दत्ते सम्नतो रावण अनुजः
विभीषणो महाप्राज्ञो भूमिम् समवलोकयत्

rāghavena abhaye datte samnato rāvaṇa anujaḥ
vibhīṣaṇo mahāprājño bhūmim samavalokayat

खात् पपात अवनिम् हृष्टो भक्तैर् अनुचरैः सह
स तु रामस्य धर्म आत्मा निपपात विभीषणः

khāt papāta avanim hṛṣṭo bhaktair anucaraiḥ saha
sa tu rāmasya dharma ātmā nipapāta vibhīṣaṇaḥ

पादयोः शरण अन्वेषी चतुर्भिः सह राक्षसैः
अब्रवीच् च तदा रामम् वाक्यम् तत्र विभीषणः

pādayoḥ śaraṇa anveṣī caturbhiḥ saha rākṣasaiḥ
abravīc ca tadā rāmam vākyam tatra vibhīṣaṇaḥ

अनुजो रावणस्य अहम् तेन च अस्मि अवमानितः

anujo rāvaṇasya aham tena ca asmi avamānitaḥ

परित्यक्ता मया लंका मित्राणि च धनानि च

parityaktā mayā laṃkā mitrāṇi ca dhanāni ca

तस्य तद्वचनम् श्रुत्वा रामो वचनमब्रवीत्

tasya tadvacanam śrutvā rāmo vacanamabravīt

एवमुक्तम् तदा रक्षो रामेणाक्लिष्टकर्मणा
रावणस्य बलम् सर्वमाख्यातुमुपचक्रमे

evamuktam tadā rakṣo rāmeṇākliṣṭakarmaṇā
rāvaṇasya balam sarvamākhyātumupacakrame

अवध्यः सर्वभूतानाम् गन्धर्वोरगपक्षिणाम्
राजपुत्र दशग्रीवो वरदानात्स्वयम्भुवः

avadhyaḥ sarvabhūtānām gandharvoragapakṣiṇām
rājaputra daśagrīvo varadānātsvayambhuvaḥ

रावणानन्तरो भ्राता मम ज्येष्ठश्च वीर्यवान्
कुम्भकर्णो महातेजाः शक्रप्रतिबलो युधि

rāvaṇānantaro bhrātā mama jyeṣṭhaśca vīryavān
kumbhakarṇo mahātejāḥ śakrapratibalo yudhi

राम सेनापतिस्तस्य प्रहस्तो यदि ते श्रुतः
कैलासे येन सम मणिभद्रः पराजितः

rāma senāpatistasya prahasto yadi te śrutaḥ
kailāse yena sama maṇibhadraḥ parājitaḥ

बद्दगोधाङ्गुलित्रश्च अवध्यकवचो युधि
धनुरादाय यस्तिष्ठन्नदृश्यो भवतीन्द्रजित्

baddagodhāṅgulitraśca avadhyakavaco yudhi
dhanurādāya yastiṣṭhannadṛśyo bhavatīndrajit

सम्ग्रामे सुमहद्व्यूहे तर्पयित्वा हुताशनम्
अन्तर्धानगतः श्रीमानिन्द्रजिद्धन्ति राघव

samgrāme sumahadvyūhe tarpayitvā hutāśanam
antardhānagataḥ śrīmānindrajiddhanti rāghava

महोदरमहापार्स्वौ राक्षसश्चाप्यकम्पनः
अवीकपास्तु तप्यैते लोकपालसमा युधि

mahodaramahāpārsvau rākṣasaścāpyakampanaḥ
avīkapāstu tapyaite lokapālasamā yudhi

दशकोटिसहस्राणि रक्षसाम् कामरूपिणाम्
मांसशोणितभक्ष्याणाम् लङ्कापुरनिवासिनाम्

daśakoṭisahasrāṇi rakṣasām kāmarūpiṇām
māṃsaśoṇitabhakṣyāṇām laṅkāpuranivāsinām

स तैस्तु सहितो राजा लोकपालानयोधयत्
सह देवैस्तु ते भग्ना रावणेन दुरात्मना

sa taistu sahito rājā lokapālānayodhayat
saha devaistu te bhagnā rāvaṇena durātmanā

विभीषणस्य तु वचस्तछ्रुत्वा रघुसत्तमः
अन्वीक्ष्य मनसा सर्वमिदम् वचनमब्रवीत्

vibhīṣaṇasya tu vacastachrutvā raghusattamaḥ
anvīkṣya manasā sarvamidam vacanamabravīt

यानि कर्मापदानानि रावणस्य विभीषण
अख्यातानि च तत्त्वेन ह्यवगच्चामि तान्यहम्

yāni karmāpadānāni rāvaṇasya vibhīṣaṇa
akhyātāni ca tattvena hyavagaccāmi tānyaham

अहम् हत्वा दशग्रीवम् सप्रहस्तम् सहात्मजम्
राजानम् त्वाम् करिष्यामि सत्यमेतच्छृणोतु मे

aham hatvā daśagrīvam saprahastam sahātmajam
rājānam tvām kariṣyāmi satyametacchṛṇotu me

रसातलम् वा प्रविशेत्पातालम् वापि रावणः
पितामहसकाशम् वा न मे जीवन्विमोक्ष्यते

rasātalam vā praviśetpātālam vāpi rāvaṇaḥ
pitāmahasakāśam vā na me jīvanvimokṣyate

अहत्वा रावणम् सम्ख्ये सपुत्रजनबान्धवम्
अयोध्याम् न प्रवेक्ष्यामि त्रिभिस्तैर्भ्रतृभिः शपेः

ahatvā rāvaṇam samkhye saputrajanabāndhavam
ayodhyām na pravekṣyāmi tribhistairbhratṛbhiḥ śapeḥ

श्रुत्वा तु वचनम् तस्य रामस्याक्लिष्टकर्मणः
शिरसा वन्द्य धर्मात्मा वक्तुमेव प्रचक्रमे

śrutvā tu vacanam tasya rāmasyākliṣṭakarmaṇaḥ
śirasā vandya dharmātmā vaktumeva pracakrame

राक्षसानाम् वधे साह्यम् लंकायाः च प्रधर्षणे
करिष्यामि यथा प्राणम् प्रवेक्ष्यामि च वाहिनीम्

rākṣasānām vadhe sāhyam laṃkāyāḥ ca pradharṣaṇe
kariṣyāmi yathā prāṇam pravekṣyāmi ca vāhinīm

इति ब्रुवाणम् रामस् तु परिष्वज्य विभीषणम्
अब्रवील् लक्ष्मणम् प्रीतः समुद्राज् जलम् आनय

iti bruvāṇam rāmas tu pariṣvajya vibhīṣaṇam
abravīl lakṣmaṇam prītaḥ samudrāj jalam ānaya

तेन च इमम् महाप्राज्ञम् अभिषिन्च विभीषणम्
राजानम् रक्षसाम् क्षिप्रम् प्रसन्ने मयि मानद

tena ca imam mahāprājñam abhiṣinca vibhīṣaṇam
rājānam rakṣasām kṣipram prasanne mayi mānada

एवम् उक्तस् तु सौमित्रिर् अभ्यषिन्चद् विभीषणम्
मध्ये वानर मुख्यानाम् राजानम् राम शासनात्

evam uktas tu saumitrir abhyaṣincad vibhīṣaṇam
madhye vānara mukhyānām rājānam rāma śāsanāt

तम् प्रसादम् तु रामस्य दृष्ट्वा सद्यः प्लवम् गमाः
प्रचुक्रुशुर् महानादान् साधु साध्व् इति च अब्रुवन्

tam prasādam tu rāmasya dṛṣṭvā sadyaḥ plavam gamāḥ
pracukruśur mahānādān sādhu sādhv iti ca abruvan

अब्रवीच् च हनूमाम्ः च सुग्रीवः च विभीषणम्
कथम् सागरम् अक्षोभ्यम् तराम वरुण आलयम्

abravīc ca hanūmāmḥ ca sugrīvaḥ ca vibhīṣaṇam
katham sāgaram akṣobhyam tarāma varuṇa ālayam

उपायैर् अभिगच्चामो यथा नद नदी पतिम्

upāyair abhigaccāmo yathā nada nadī patim

एवम् उक्तस् तु धर्मज्ञः प्रत्युवाच विभीषणः

evam uktas tu dharmajñaḥ pratyuvāca vibhīṣaṇaḥ

खानितः सगरेण अयम् अप्रमेयो महाउदधिः

khānitaḥ sagareṇa ayam aprameyo mahāudadhiḥ

एवम् विभीषणेन उक्ते राक्षसेन विपश्चिता

evam vibhīṣaṇena ukte rākṣasena vipaścitā

ततश्चाख्यातुमारेभे विभीषणवचः शुभम्

tataścākhyātumārebhe vibhīṣaṇavacaḥ śubham

प्रकृत्या धर्म शीलस्य राघवस्य अपि अरोचत

prakṛtyā dharma śīlasya rāghavasya api arocata

विभीषणस्य मन्त्रो अयम् मम लक्ष्मण रोचते
सुग्रीवः पण्डितो नित्यम् भवान् मन्त्र विचक्षणः

vibhīṣaṇasya mantro ayam mama lakṣmaṇa rocate
sugrīvaḥ paṇḍito nityam bhavān mantra vicakṣaṇaḥ

एवम् उक्तौ तु तौ वीराव् उभौ सुग्रीव लक्ष्मणौ

evam uktau tu tau vīrāv ubhau sugrīva lakṣmaṇau

किम् अर्थम् नो नर व्याघ्र न रोचिष्यति राघव

kim artham no nara vyāghra na rociṣyati rāghava

अबद्ध्वा सागरे सेतुम् घोरे अस्मिन् वरुण आलये

abaddhvā sāgare setum ghore asmin varuṇa ālaye

विभीषणस्य शूरस्य यथा अर्थम् क्रियताम् वचः

vibhīṣaṇasya śūrasya yathā artham kriyatām vacaḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाम्डे एकोनविंशः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye yuddhakāmḍe ekonaviṃśaḥ sargaḥ