तासां विलपमानानां तथा राक्षसयोषिताम्
ज्येष्ठा पत्नी प्रिया दीना भर्तारं समुदैक्षत

tāsāṃ vilapamānānāṃ tathā rākṣasayoṣitām
jyeṣṭhā patnī priyā dīnā bhartāraṃ samudaikṣata

दशग्रीवन् हतं दृष्ट्वा रामेणाचिन्त्यकर्मणा
पतिं मन्दोदरी तत्र कृपणा पर्यदेवयत्

daśagrīvan hataṃ dṛṣṭvā rāmeṇācintyakarmaṇā
patiṃ mandodarī tatra kṛpaṇā paryadevayat

ननु नाम महाबाहो तव वैश्रवणानुज
क्रुद्धस्य प्रमुखे स्थातुन् त्रस्यत्यपि पुरन्दरः

nanu nāma mahābāho tava vaiśravaṇānuja
kruddhasya pramukhe sthātun trasyatyapi purandaraḥ

ऋषयश्च महीदेवा गन्धर्वाश्च यशस्विनः
ननु नाम तवोद्वेगाच्चारणाश्च दिशो गताः

ṛṣayaśca mahīdevā gandharvāśca yaśasvinaḥ
nanu nāma tavodvegāccāraṇāśca diśo gatāḥ

स त्वं मानुषमात्रेण रामेण युधि निर्जितः
न व्यपत्रपसे राजन् किमिदं राक्षसर्षभ

sa tvaṃ mānuṣamātreṇa rāmeṇa yudhi nirjitaḥ
na vyapatrapase rājan kimidaṃ rākṣasarṣabha

कथन् त्रैलोक्यमाक्रम्य श्रिया वीर्येण चान्वितम्
अविषह्यन् जघान त्वं मानुषो वनगोचरः

kathan trailokyamākramya śriyā vīryeṇa cānvitam
aviṣahyan jaghāna tvaṃ mānuṣo vanagocaraḥ

मानुषाणामविषये चरतः कामरूपिणः
विनाशस्तव रामेण सन्युगे नोपपद्यते

mānuṣāṇāmaviṣaye carataḥ kāmarūpiṇaḥ
vināśastava rāmeṇa sanyuge nopapadyate

न चैतत्कर्म रामस्य श्रद्दधामि चमूमुखे
सर्वतः समुपेतस्य तव तेनाभिमर्शनम्

na caitatkarma rāmasya śraddadhāmi camūmukhe
sarvataḥ samupetasya tava tenābhimarśanam

यदैव च जनस्थाने राक्षनैर्बहुभिर्वृतः
खरस्तव हतो भ्राता तदैवानौ न मानुषः

yadaiva ca janasthāne rākṣanairbahubhirvṛtaḥ
kharastava hato bhrātā tadaivānau na mānuṣaḥ

यदिअव नगरीं लङ्कां दुष्प्रवेशां सुरैरपि
प्रविष्टो हनुमान्वीर्यात्तदैव व्यथिता वयम्

yadiava nagarīṃ laṅkāṃ duṣpraveśāṃ surairapi
praviṣṭo hanumānvīryāttadaiva vyathitā vayam

यदिअव वानरैर्घोरैर्बद्दः सेतुर्महार्णवे
तदैव हृदयेनाहं शङ्के रामममानुषम्

yadiava vānarairghorairbaddaḥ seturmahārṇave
tadaiva hṛdayenāhaṃ śaṅke rāmamamānuṣam

अथवा रामरूपेण कृतान्तः स्वयमागतः
मायां तव विनाशाय विधायाप्रतितर्किताम्

athavā rāmarūpeṇa kṛtāntaḥ svayamāgataḥ
māyāṃ tava vināśāya vidhāyāpratitarkitām

अथवा वासवेन त्वं धर्षितो।असि महाबल
वासवस्य तु का शक्तिस्त्वां द्रष्टुमपि संयुगे

athavā vāsavena tvaṃ dharṣito|asi mahābala
vāsavasya tu kā śaktistvāṃ draṣṭumapi saṃyuge

व्यक्तमेष महायोगी परमात्मा सनातनः
अनादिमध्यनिधनो महतः परमो महान्

vyaktameṣa mahāyogī paramātmā sanātanaḥ
anādimadhyanidhano mahataḥ paramo mahān

इन्द्रियाणि पुरा जित्वा जितन् त्रिभुवणं त्वया
स्मरद्भिरिव तद्वैरमिन्द्रियैरेव निर्जितः

indriyāṇi purā jitvā jitan tribhuvaṇaṃ tvayā
smaradbhiriva tadvairamindriyaireva nirjitaḥ

यदैव हि जनस्थाने राक्षसैर्बहुभिर्वृतः
खरस्तव हतो भ्राता तदैवासौ न मानुषः

yadaiva hi janasthāne rākṣasairbahubhirvṛtaḥ
kharastava hato bhrātā tadaivāsau na mānuṣaḥ

क्रियतामविरोधश्च राघवेणेति यन्मया
उच्यमानो न गृह्णासि तस्येयन् व्युष्टिरागता

kriyatāmavirodhaśca rāghaveṇeti yanmayā
ucyamāno na gṛhṇāsi tasyeyan vyuṣṭirāgatā

अकस्माच्चाभिकामोअसि सीतान् राक्षसपुङ्गव
ऐश्वर्यस्य विनाशाय देहस्य स्वजनस्य च

akasmāccābhikāmoasi sītān rākṣasapuṅgava
aiśvaryasya vināśāya dehasya svajanasya ca

अरुन्धत्या विशिष्टान् तान् रोहिण्याश्चापि दुर्मते
सीतान् धर्षयता मान्यां त्वया ह्यसदृशं कृतम्

arundhatyā viśiṣṭān tān rohiṇyāścāpi durmate
sītān dharṣayatā mānyāṃ tvayā hyasadṛśaṃ kṛtam

वसुधाया हि वसुधां श्रियः श्रीं भर्तृवत्सलाम्
सीतां सर्वानवद्याङ्गीमरण्ये विजने शुभाम्

vasudhāyā hi vasudhāṃ śriyaḥ śrīṃ bhartṛvatsalām
sītāṃ sarvānavadyāṅgīmaraṇye vijane śubhām

तदैव यन्न दग्धस्त्वं धर्षयंस्तनुमध्यमाम्

tadaiva yanna dagdhastvaṃ dharṣayaṃstanumadhyamām

अवश्यमेव लभते फलं पापस्य कर्मणः
घोरं पर्यागते काले कर्ता नास्त्यत्र संशयः

avaśyameva labhate phalaṃ pāpasya karmaṇaḥ
ghoraṃ paryāgate kāle kartā nāstyatra saṃśayaḥ

शुभकृच्छुभमाप्नोति पापकृत्पापमश्नुते
विभीषणः सुखं प्राप्तस्त्वं प्राप्तः पापमीदृशम्

śubhakṛcchubhamāpnoti pāpakṛtpāpamaśnute
vibhīṣaṇaḥ sukhaṃ prāptastvaṃ prāptaḥ pāpamīdṛśam

सन्त्यन्याः प्रमदास्तुभ्यं रूपेणाभ्यधिकास्ततः
अनङ्गवशमापन्नस्त्वं तु मोहान्न बुध्यसे

santyanyāḥ pramadāstubhyaṃ rūpeṇābhyadhikāstataḥ
anaṅgavaśamāpannastvaṃ tu mohānna budhyase

न कुलेन न रूपेण न दाक्षिण्येन मैथिली
मयाधिका वा तुल्या वा त्वन् तु मोहान्न बुध्यसे

na kulena na rūpeṇa na dākṣiṇyena maithilī
mayādhikā vā tulyā vā tvan tu mohānna budhyase

सर्वथा सर्वभूतानां नास्ति मृत्युरलक्षणः
तव तावदयं मृत्युर्मैथिलीकृतलक्षणः

sarvathā sarvabhūtānāṃ nāsti mṛtyuralakṣaṇaḥ
tava tāvadayaṃ mṛtyurmaithilīkṛtalakṣaṇaḥ

सीतानिमित्तजो मृत्युस्त्वया दूरादुपाहृतः
मैथिली सह रामेण विशोका विहरिष्यति

sītānimittajo mṛtyustvayā dūrādupāhṛtaḥ
maithilī saha rāmeṇa viśokā vihariṣyati

अल्पपुण्या त्वहन् घोरे पतिता शोकसागरे
कैलासे मन्दरे मेरौ तथा चैत्ररथे वने

alpapuṇyā tvahan ghore patitā śokasāgare
kailāse mandare merau tathā caitrarathe vane

हा राजन् सुकुमारं ते सुभ्रु सुत्वक्समुन्नसम्

hā rājan sukumāraṃ te subhru sutvaksamunnasam

हा पश्चिमा मे संप्राप्त दशा वैधव्यदायिनी

hā paścimā me saṃprāpta daśā vaidhavyadāyinī

पिता दानवराजो मे भर्ता मे राक्षसेश्वरः

pitā dānavarājo me bhartā me rākṣaseśvaraḥ

दृप्तारिमर्दनाः शूराः प्रख्यातबलपौरुषाः

dṛptārimardanāḥ śūrāḥ prakhyātabalapauruṣāḥ

तेषामेवंप्रभावाणां युष्माकं राक्षसर्षभाः

teṣāmevaṃprabhāvāṇāṃ yuṣmākaṃ rākṣasarṣabhāḥ

स्निग्देन्द्रनीलनीलं तु प्रांशुशैलोपमं महत्

snigdendranīlanīlaṃ tu prāṃśuśailopamaṃ mahat

हा स्वप्नः सत्यमेवेदं त्वं रामेण कथं हतः

hā svapnaḥ satyamevedaṃ tvaṃ rāmeṇa kathaṃ hataḥ

त्रैलोक्यवसुभोक्तारं त्रैलोक्योद्वेगदं महत्

trailokyavasubhoktāraṃ trailokyodvegadaṃ mahat

दृप्तानां निग्रहीतारमाविष्कृतपराक्रमम्

dṛptānāṃ nigrahītāramāviṣkṛtaparākramam

ओजसा दृप्तवाक्यानां वक्तारं रिपुसंनिधौ

ojasā dṛptavākyānāṃ vaktāraṃ ripusaṃnidhau

हन्तारं दानवेन्द्राणाम् यक्षाणां च सहस्रशः

hantāraṃ dānavendrāṇām yakṣāṇāṃ ca sahasraśaḥ

नैकयज्ञविलोप्तारं त्रातारं स्वजनस्य च

naikayajñaviloptāraṃ trātāraṃ svajanasya ca

देवासुरनृकन्यानामाहर्तारं ततस्ततः

devāsuranṛkanyānāmāhartāraṃ tatastataḥ

लङ्काद्वीपस्य गोप्तारं कर्तारं भीमकर्मणाम्

laṅkādvīpasya goptāraṃ kartāraṃ bhīmakarmaṇām

एवंप्रभावं भर्तारं दृष्ट्वा रामेण पातितम्

evaṃprabhāvaṃ bhartāraṃ dṛṣṭvā rāmeṇa pātitam

शयनेषु महार्हेषु शयित्वा राक्षसेश्वर

śayaneṣu mahārheṣu śayitvā rākṣaseśvara

यदा ते तनयः शस्तो लक्ष्मणेनेन्द्रजिद्युधि

yadā te tanayaḥ śasto lakṣmaṇenendrajidyudhi

साहं बन्धुजनैर्हीना हीना नाथेन च त्वया

sāhaṃ bandhujanairhīnā hīnā nāthena ca tvayā

प्रपन्नो दीर्घमध्वानं राजन्नद्य सुदुर्गमम्

prapanno dīrghamadhvānaṃ rājannadya sudurgamam

कस्मात्त्वं मां विहायेह कृपणाम् गन्तुमिच्छसि

kasmāttvaṃ māṃ vihāyeha kṛpaṇām gantumicchasi

दृष्ट्वा न खल्वभिक्रुद्धो मामिहानवगुण्ठिताम्

dṛṣṭvā na khalvabhikruddho māmihānavaguṇṭhitām

पश्येष्टदार दारांस्ते भ्रष्टलज्जावगुण्ठनान्

paśyeṣṭadāra dārāṃste bhraṣṭalajjāvaguṇṭhanān

अयम् क्रीडासहायस्ते।अनाथो लालप्यते जनः

ayam krīḍāsahāyaste|anātho lālapyate janaḥ

यास्त्वया विधवा राजन् क्रिता नैकाः कुलस्त्रियः

yāstvayā vidhavā rājan kritā naikāḥ kulastriyaḥ

प्रवादः सत्य एवायं त्वां प्रति प्रायशो नृप

pravādaḥ satya evāyaṃ tvāṃ prati prāyaśo nṛpa

कथं च नाम ते राजन् लोकानाक्रम्य तेजसा

kathaṃ ca nāma te rājan lokānākramya tejasā

अपनीयाश्रमाद्रामं यन्मृगच्चद्मना त्वया

apanīyāśramādrāmaṃ yanmṛgaccadmanā tvayā

कातर्यं न च ते युद्धे कदाचित्संस्मराम्यहम्

kātaryaṃ na ca te yuddhe kadācitsaṃsmarāmyaham

अतीतानागतार्थज्ञो वर्तमानविचक्षणः

atītānāgatārthajño vartamānavicakṣaṇaḥ

निर्वृत्तस्त्वत्कृते।अनर्थः सो।अयं मूलहरो महान्
त्वया कृतमिदन् सर्वमनाथं रक्षसान् कुलम्

nirvṛttastvatkṛte|anarthaḥ so|ayaṃ mūlaharo mahān
tvayā kṛtamidan sarvamanāthaṃ rakṣasān kulam

न हि त्वन् शोचितव्यो मे प्रख्यातबलपौरुषः
स्त्रीस्वभावात्तु मे बुद्धिः कारुण्ये परिवर्तते

na hi tvan śocitavyo me prakhyātabalapauruṣaḥ
strīsvabhāvāttu me buddhiḥ kāruṇye parivartate

सुकृतन् दुष्कृतं च त्वं गृहीत्वा स्वां गतिं गतः
आत्मानमनुशोचामि त्वद्वियोगेन दुःखिताम्

sukṛtan duṣkṛtaṃ ca tvaṃ gṛhītvā svāṃ gatiṃ gataḥ
ātmānamanuśocāmi tvadviyogena duḥkhitām

सुहृदां हितकामानां न श्रुतं वचनं त्वया
भ्रातृइणां चैव कार्त्स्न्येन हितमुक्तं दशानन

suhṛdāṃ hitakāmānāṃ na śrutaṃ vacanaṃ tvayā
bhrātṛiṇāṃ caiva kārtsnyena hitamuktaṃ daśānana

हेत्वर्थयुक्तं विधिवच्छ्रेयस्करमदारुणम्
विभीषणेनाभिहितं न कृतं हेतुमत्त्वया

hetvarthayuktaṃ vidhivacchreyaskaramadāruṇam
vibhīṣaṇenābhihitaṃ na kṛtaṃ hetumattvayā

मारीचकुम्भकर्णाभ्यां वाक्यं मम पितुस्तथा
न श्रुतं वीर्यमत्तेन तस्येदं फलमीदृशम्

mārīcakumbhakarṇābhyāṃ vākyaṃ mama pitustathā
na śrutaṃ vīryamattena tasyedaṃ phalamīdṛśam

नीलजीमूतसंकाश पीताम्भर शुभाङ्गद
स्वगात्राणि विनिक्षिप्य किं शेषे रुधिराप्लुतः

nīlajīmūtasaṃkāśa pītāmbhara śubhāṅgada
svagātrāṇi vinikṣipya kiṃ śeṣe rudhirāplutaḥ

प्रसुप्त इव शोकार्तां किं मां न प्रतिभाषसे
महावीर्यस्य दक्षस्य संयुगेष्वपलायिनः

prasupta iva śokārtāṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase
mahāvīryasya dakṣasya saṃyugeṣvapalāyinaḥ

उत्तिष्ठोत्तिष्ट किं शेषे नवे परिभवे कृते

uttiṣṭhottiṣṭa kiṃ śeṣe nave paribhave kṛte

येन सूदयसे शत्रून् समरे सूर्यवर्चसा

yena sūdayase śatrūn samare sūryavarcasā

प्रियामिवोपसंगृह्य किम् शेषे रणमेदिनीम्

priyāmivopasaṃgṛhya kim śeṣe raṇamedinīm

धिगस्तु हृदयन् यस्या ममेदं न सहस्रधा

dhigastu hṛdayan yasyā mamedaṃ na sahasradhā

इत्येवं विलपन्ती सा बाष्पपर्याकुलेक्षणा

ityevaṃ vilapantī sā bāṣpaparyākulekṣaṇā

कश्मलाभिहता सन्ना बभौ सा रावणोरसि

kaśmalābhihatā sannā babhau sā rāvaṇorasi

तथागतां समुत्थाप्य सपत्न्यस्तां भृशातुराः

tathāgatāṃ samutthāpya sapatnyastāṃ bhṛśāturāḥ

किं ते न विदिता देवि लोकानां स्थितिरध्रुवा

kiṃ te na viditā devi lokānāṃ sthitiradhruvā

इत्येवमुच्यमाना सा सशब्दं प्ररुदोद ह

ityevamucyamānā sā saśabdaṃ prarudoda ha

एतस्मिन्नन्तरे रामो विभीषणमुवाच ह

etasminnantare rāmo vibhīṣaṇamuvāca ha

तमुवाच ततो धीमान् विभीषण इदं वचः

tamuvāca tato dhīmān vibhīṣaṇa idaṃ vacaḥ

त्यक्तधर्मव्रतन् क्रूरं नृशन्समनृतं तथा

tyaktadharmavratan krūraṃ nṛśansamanṛtaṃ tathā

भ्रातृरूपो हि मे शत्रुरेष सर्वाहिते रतः

bhrātṛrūpo hi me śatrureṣa sarvāhite rataḥ

नृशन्स इति मान् राम वक्ष्यन्ति मनुजा भुवि

nṛśansa iti mān rāma vakṣyanti manujā bhuvi

तच्छ्रुत्वा परमप्रीतो रामो धर्मभृतान् वरः

tacchrutvā paramaprīto rāmo dharmabhṛtān varaḥ

तवापि मे प्रियन् कार्यं त्वत्प्रभवाच्च मे जितम्

tavāpi me priyan kāryaṃ tvatprabhavācca me jitam

अधर्मानृतसन्युक्तः काममेष निशाचरः

adharmānṛtasanyuktaḥ kāmameṣa niśācaraḥ

शतक्रतुमुखैर्देवैः श्रूयते न पराजितः

śatakratumukhairdevaiḥ śrūyate na parājitaḥ

मरणान्तानि वैराणि निर्वृत्तं नः प्रयोजनम्

maraṇāntāni vairāṇi nirvṛttaṃ naḥ prayojanam

त्वत्सकाशान्महाबाहो सन्स्कारन् विधिपूर्वकम्

tvatsakāśānmahābāho sanskāran vidhipūrvakam

राघवस्य वचः श्रुत्वा त्वरमाणो विभीषणः

rāghavasya vacaḥ śrutvā tvaramāṇo vibhīṣaṇaḥ

स प्रविश्य पुरीं लङ्कां राक्षसेन्द्रो विभीषणः

sa praviśya purīṃ laṅkāṃ rākṣasendro vibhīṣaṇaḥ

शकटान् दारुरूपाणि अग्नीन् वै याजकांस्तथा

śakaṭān dārurūpāṇi agnīn vai yājakāṃstathā

आ जगाम मुहूर्तेन राक्षसैः परिवारितः

ā jagāma muhūrtena rākṣasaiḥ parivāritaḥ

सौवर्णीं शिबिकां दिव्यामारोप्य क्षौमवाससम्

sauvarṇīṃ śibikāṃ divyāmāropya kṣaumavāsasam

अग्नयो दीप्यमानास्ते तदाध्वर्युसमीरिताः

agnayo dīpyamānāste tadādhvaryusamīritāḥ

अन्तःपुराणि सर्वाणि रुदमानानि सत्वरम्

antaḥpurāṇi sarvāṇi rudamānāni satvaram

रावणम् प्रयते देशे स्थाप्य ते भृशदुःखिताः

rāvaṇam prayate deśe sthāpya te bhṛśaduḥkhitāḥ

प्रचक्रू राक्षसेन्द्रस्य पित्र्^मेधमनुत्तमम्

pracakrū rākṣasendrasya pitr^medhamanuttamam

पृषदाज्येन संपूर्णं स्रुवं स्कन्धे प्रचिक्षिपुः

pṛṣadājyena saṃpūrṇaṃ sruvaṃ skandhe pracikṣipuḥ

दारुपात्रानि सर्वाणि अरणिं चोत्तरारणिम्

dārupātrāni sarvāṇi araṇiṃ cottarāraṇim

शास्त्रदृष्टेन विधिना महर्षिविहितेन च

śāstradṛṣṭena vidhinā maharṣivihitena ca

गन्धैर्माल्यैरलंकृत्य रावणं दीनामानसाः

gandhairmālyairalaṃkṛtya rāvaṇaṃ dīnāmānasāḥ

स ददौ पावकन् तस्य विधियुक्तन् विभीषणः
स्नात्वा चैवार्द्रवस्त्रेण तिलान् दर्भविमिश्रितान्

sa dadau pāvakan tasya vidhiyuktan vibhīṣaṇaḥ
snātvā caivārdravastreṇa tilān darbhavimiśritān

प्रविष्टासु च सर्वासु राक्षसीषु विभीषणः
रामपार्श्वमुपागम्य तदातिष्ठद्विनीतवत्

praviṣṭāsu ca sarvāsu rākṣasīṣu vibhīṣaṇaḥ
rāmapārśvamupāgamya tadātiṣṭhadvinītavat

रामोअपि सह सैन्येन ससुग्रीवः सलक्ष्मणः
हर्षन् लेभे रिपुं हत्वा यथा वृत्रं वज्रधरो यथा

rāmoapi saha sainyena sasugrīvaḥ salakṣmaṇaḥ
harṣan lebhe ripuṃ hatvā yathā vṛtraṃ vajradharo yathā

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे एकादशाधिकशततमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye yuddhakāṇḍe ekādaśādhikaśatatamaḥ sargaḥ