तस्य आलय वरिष्ठस्य मध्ये विपुलम् आयतम्
ददर्श भवन श्रेष्ठम् हनूमान् मारुत आत्मजः

tasya ālaya variṣṭhasya madhye vipulam āyatam
dadarśa bhavana śreṣṭham hanūmān māruta ātmajaḥ

अर्ध योजन विस्तीर्णम् आयतम् योजनम् हि तत्
भवनम् राक्षस इन्द्रस्य बहु प्रासाद सम्कुलम्

ardha yojana vistīrṇam āyatam yojanam hi tat
bhavanam rākṣasa indrasya bahu prāsāda samkulam

मार्गमाणः तु वैदेहीम् सीताम् आयत लोचनाम्
सर्वतः परिचक्राम हनूमान् अरि सूदनः

mārgamāṇaḥ tu vaidehīm sītām āyata locanām
sarvataḥ paricakrāma hanūmān ari sūdanaḥ

उत्तमम् राक्षसावासम् हनुमानवलोकयन्
आससादाथ लक्ष्मीवान् राक्षसेन्द्रनिवेशनम्

uttamam rākṣasāvāsam hanumānavalokayan
āsasādātha lakṣmīvān rākṣasendraniveśanam

राक्षसीभिः च पत्नीभी रावणस्य निवेशनम्
आह्र्ताभिः च विक्रम्य राज कन्याभिर् आव्र्तम्

rākṣasībhiḥ ca patnībhī rāvaṇasya niveśanam
āhrtābhiḥ ca vikramya rāja kanyābhir āvrtam

या हि वैश्वरणे लक्ष्मीर् या च इन्द्रे हरि वाहने
सा रावण ग्र्हे सर्वा नित्यम् एव अनपायिनी

yā hi vaiśvaraṇe lakṣmīr yā ca indre hari vāhane
sā rāvaṇa grhe sarvā nityam eva anapāyinī

या च राज्ञः कुबेरस्य यमस्य वरुणस्य च
ताद्र्शी तद् विशिष्टा वा र्द्धी रक्षो ग्र्हेष्व् इह

yā ca rājñaḥ kuberasya yamasya varuṇasya ca
tādrśī tad viśiṣṭā vā rddhī rakṣo grheṣv iha

तस्य हर्म्यस्य मध्यस्थम् वेश्म च अन्यत् सुनिर्मितम्
बहुनिर्यूह सम्कीर्णम् ददर्श पवन आत्मजः

tasya harmyasya madhyastham veśma ca anyat sunirmitam
bahuniryūha samkīrṇam dadarśa pavana ātmajaḥ

ब्रह्मणो अर्थे क्र्तम् दिव्यम् दिवि यद् विश्व कर्मणा
विमानम् पुष्पकम् नाम सर्व रत्न विभूषितम्

brahmaṇo arthe krtam divyam divi yad viśva karmaṇā
vimānam puṣpakam nāma sarva ratna vibhūṣitam

ईहा म्र्ग समायुक्तैः कार्य स्वर हिरण्मयैः
सुक्र्तैर् आचितम् स्तम्भैः प्रदीप्तम् इव च श्रिया

īhā mrga samāyuktaiḥ kārya svara hiraṇmayaiḥ
sukrtair ācitam stambhaiḥ pradīptam iva ca śriyā

ज्वलन अर्क प्रतीकाशम् सुक्र्तम् विश्व कर्मणा
हेम सोपान सम्युक्तम् चारु प्रवर वेदिकम्

jvalana arka pratīkāśam sukrtam viśva karmaṇā
hema sopāna samyuktam cāru pravara vedikam

जाल वात अयनैर् युक्तम् कान्चनैः स्थाटिकैर् अपि
इन्द्र नील महा नील मणि प्रवरवेदिकम्

jāla vāta ayanair yuktam kāncanaiḥ sthāṭikair api
indra nīla mahā nīla maṇi pravaravedikam

विद्रुमेण विचित्रेण मणिभिश्च महाधनैः
विस्तुलाभिश्च मुक्ताभिस्तलेनाभिविराजितम्

vidrumeṇa vicitreṇa maṇibhiśca mahādhanaiḥ
vistulābhiśca muktābhistalenābhivirājitam

चन्दनेन च रक्तेन तपनीयनिभेन च
सुपुण्यगन्धिना युक्तमादित्यतरुणोपमम्

candanena ca raktena tapanīyanibhena ca
supuṇyagandhinā yuktamādityataruṇopamam

कूटागारैर्वराकारैर्विविधैः समलम्कृतम्
विमानम् पुष्पकम् दिव्यम् आरुरोह महा कपिः

kūṭāgārairvarākārairvividhaiḥ samalamkṛtam
vimānam puṣpakam divyam āruroha mahā kapiḥ

तत्रस्थः स तदा गन्धम् पान भक्ष्य अन्न सम्भवम्
दिव्यम् सम्मूर्चितम् जिघ्रन् रूपवन्तम् इव अनिलम्

tatrasthaḥ sa tadā gandham pāna bhakṣya anna sambhavam
divyam sammūrcitam jighran rūpavantam iva anilam

स गन्धः तम् महा सत्त्वम् बन्धुर् बन्धुम् इव उत्तमम्
इत एहि इति उवाच इव तत्र यत्र स रावणः

sa gandhaḥ tam mahā sattvam bandhur bandhum iva uttamam
ita ehi iti uvāca iva tatra yatra sa rāvaṇaḥ

ततः ताम् प्रस्थितः शालाम् ददर्श महतीम् शुभाम्
रावणस्य मनः कान्ताम् कान्ताम् इव वर स्त्रियम्

tataḥ tām prasthitaḥ śālām dadarśa mahatīm śubhām
rāvaṇasya manaḥ kāntām kāntām iva vara striyam

मणि सोपान विक्र्ताम् हेम जाल विराजिताम्
स्फाटिकैर् आव्र्त तलाम् दन्त अन्तरित रूपिकाम्

maṇi sopāna vikrtām hema jāla virājitām
sphāṭikair āvrta talām danta antarita rūpikām

मुक्ताभिः च प्रवालैः च रूप्य चामी करैर् अपि
विभूषिताम् मणि स्तम्भैः सुबहु स्तम्भ भूषिताम्

muktābhiḥ ca pravālaiḥ ca rūpya cāmī karair api
vibhūṣitām maṇi stambhaiḥ subahu stambha bhūṣitām

नम्रैरृजुभिरत्युच्चैः समन्तात्सुविभूषितैः
स्तम्भैः पक्षैर् इव अत्युच्चैर् दिवम् सम्प्रस्थिताम् इव

namrairṛjubhiratyuccaiḥ samantātsuvibhūṣitaiḥ
stambhaiḥ pakṣair iva atyuccair divam samprasthitām iva

महत्या कुथय आस्त्रीणम् प्र्थिवी लक्षण अन्कया
पृथिवीम् इव विस्तीर्णाम् सराष्ट्र ग्र्ह मालिनीम्

mahatyā kuthaya āstrīṇam prthivī lakṣaṇa ankayā
pṛthivīm iva vistīrṇām sarāṣṭra grha mālinīm

नादिताम् मत्त विहगैर् दिव्य गन्ध अधिवासिताम्
पर अर्ध्य आस्तरण उपेताम् रक्षो अधिप निषेविताम्

nāditām matta vihagair divya gandha adhivāsitām
para ardhya āstaraṇa upetām rakṣo adhipa niṣevitām

धूम्राम् अगरु धूपेन विमलाम् हंस पाण्डुराम्
चित्राम् पुष्प उपहारेण कल्माषीम् इव सुप्रभाम्

dhūmrām agaru dhūpena vimalām haṃsa pāṇḍurām
citrām puṣpa upahāreṇa kalmāṣīm iva suprabhām

मनः सम्ह्लाद जननीम् वर्णस्य अपि प्रसादिनीम्
ताम् शोक नाशिनीम् दिव्याम् श्रियः सम्जननीम् इव

manaḥ samhlāda jananīm varṇasya api prasādinīm
tām śoka nāśinīm divyām śriyaḥ samjananīm iva

इन्द्रियाणि इन्द्रिय अर्थैः तु पन्च पन्चभिर् उत्तमैः
तर्पयाम् आस माता इव तदा रावण पालिता

indriyāṇi indriya arthaiḥ tu panca pancabhir uttamaiḥ
tarpayām āsa mātā iva tadā rāvaṇa pālitā

स्वर्गो अयम् देव लोको अयम् इन्द्रस्य इयम् पुरी भवेत्
सिद्धिर् वा इयम् परा हि स्याद् इति अमन्यत मारुतिः

svargo ayam deva loko ayam indrasya iyam purī bhavet
siddhir vā iyam parā hi syād iti amanyata mārutiḥ

प्रध्यायत इव अपश्यत् प्रदीपाम्ः तत्र कान्चनान् (ःइअतुस्!)
धूर्तान् इव महा धूर्तैर् देवनेन पराजितान्

pradhyāyata iva apaśyat pradīpāmḥ tatra kāncanān (ḥiatus!)
dhūrtān iva mahā dhūrtair devanena parājitān

दीपानाम् च प्रकाशेन तेजसा रावणस्य च
अर्चिर्भिर् भूषणानाम् च प्रदीप्ता इति अभ्यमन्यत

dīpānām ca prakāśena tejasā rāvaṇasya ca
arcirbhir bhūṣaṇānām ca pradīptā iti abhyamanyata

ततो अपश्यत् कुथा आसीनम् नाना वर्ण अम्बर स्रजम्
सहस्रम् वर नारीणाम् नाना वेष विभूषितम्

tato apaśyat kuthā āsīnam nānā varṇa ambara srajam
sahasram vara nārīṇām nānā veṣa vibhūṣitam

परिव्र्त्ते अर्ध रात्रे तु पान निद्रा वशम् गतम्
क्रीडित्वा उपरतम् रात्रौ सुष्वाप बलवत् तदा

parivrtte ardha rātre tu pāna nidrā vaśam gatam
krīḍitvā uparatam rātrau suṣvāpa balavat tadā

तत् प्रसुप्तम् विरुरुचे निह्शब्द अन्तर भूषणम्
निह्शब्द हंस भ्रमरम् यथा पद्म वनम् महत्

tat prasuptam viruruce nihśabda antara bhūṣaṇam
nihśabda haṃsa bhramaram yathā padma vanam mahat

तासाम् सम्व्र्त दन्तानि मीलित अक्षाणि मारुतिः
अपश्यत् पद्म गन्धीनि वदनानि सुयोषिताम्

tāsām samvrta dantāni mīlita akṣāṇi mārutiḥ
apaśyat padma gandhīni vadanāni suyoṣitām

प्रबुद्धानि इव पद्मानि तासाम् भूत्वा क्षपा क्षये
पुनः सम्व्र्त पत्राणि रात्राव् इव बभुः तदा

prabuddhāni iva padmāni tāsām bhūtvā kṣapā kṣaye
punaḥ samvrta patrāṇi rātrāv iva babhuḥ tadā

इमानि मुख पद्मानि नियतम् मत्त षट्पदाः
अम्बुजानि इव फुल्लानि प्रार्थयन्ति पुनः पुनः

imāni mukha padmāni niyatam matta ṣaṭpadāḥ
ambujāni iva phullāni prārthayanti punaḥ punaḥ

इति वा अमन्यत श्रीमान् उपपत्त्या महा कपिः
मेने हि गुणतः तानि समानि सलिल उद्भवैः

iti vā amanyata śrīmān upapattyā mahā kapiḥ
mene hi guṇataḥ tāni samāni salila udbhavaiḥ

सा तस्य शुशुभे शाला ताभिः स्त्रीभिर् विराजिता
शारदी इव प्रसन्ना द्यौः ताराभिर् अभिशोभिता

sā tasya śuśubhe śālā tābhiḥ strībhir virājitā
śāradī iva prasannā dyauḥ tārābhir abhiśobhitā

स च ताभिः परिव्र्तः शुशुभे राक्षस अधिपः
यथा हि उडु पतिः श्रीमाम्ः ताराभिर् अभिसम्व्र्तः

sa ca tābhiḥ parivrtaḥ śuśubhe rākṣasa adhipaḥ
yathā hi uḍu patiḥ śrīmāmḥ tārābhir abhisamvrtaḥ

याः च्यवन्ते अम्बरात् ताराः पुण्य शेष समाव्र्ताः
इमाः ताः सम्गताः क्र्त्स्ना इति मेने हरिः तदा

yāḥ cyavante ambarāt tārāḥ puṇya śeṣa samāvrtāḥ
imāḥ tāḥ samgatāḥ krtsnā iti mene hariḥ tadā

ताराणाम् इव सुव्यक्तम् महतीनाम् शुभ अर्चिषाम्
प्रभा वर्ण प्रसादाः च विरेजुः तत्र योषिताम्

tārāṇām iva suvyaktam mahatīnām śubha arciṣām
prabhā varṇa prasādāḥ ca virejuḥ tatra yoṣitām

व्याव्र्त्त गुरु पीन स्रक् प्रकीर्ण वर भूषणाः
पान व्यायाम कालेषु निद्रा अपह्र्त चेतसः

vyāvrtta guru pīna srak prakīrṇa vara bhūṣaṇāḥ
pāna vyāyāma kāleṣu nidrā apahrta cetasaḥ

व्याव्र्त्त तिलकाः काश्चित् काश्चिद् उद्भ्रान्त नूपुराः
पार्श्वे गलित हाराः च काश्चित् परम योषितः

vyāvrtta tilakāḥ kāścit kāścid udbhrānta nūpurāḥ
pārśve galita hārāḥ ca kāścit parama yoṣitaḥ

मुखा हार व्र्ताः च अन्याः काश्चित् प्रस्रस्त वाससः
व्याविद्ध रशना दामाः किशोर्य इव वाहिताः

mukhā hāra vrtāḥ ca anyāḥ kāścit prasrasta vāsasaḥ
vyāviddha raśanā dāmāḥ kiśorya iva vāhitāḥ

सुकुण्डल धराः च अन्या विच्चिन्न म्र्दित स्रजः
गज इन्द्र म्र्दिताः फुल्ला लता इव महा वने

sukuṇḍala dharāḥ ca anyā viccinna mrdita srajaḥ
gaja indra mrditāḥ phullā latā iva mahā vane

चन्द्र अंशु किरण आभाः च हाराः कासांचिद् उत्कटाः
हंसा इव बभुः सुप्ताः स्तन मध्येषु योषिताम्

candra aṃśu kiraṇa ābhāḥ ca hārāḥ kāsāṃcid utkaṭāḥ
haṃsā iva babhuḥ suptāḥ stana madhyeṣu yoṣitām

अपरासाम् च वैदूर्याः कादम्बा इव पक्षिणः
हेम सूत्राणि च अन्यासाम् चक्र वाका इव अभवन्

aparāsām ca vaidūryāḥ kādambā iva pakṣiṇaḥ
hema sūtrāṇi ca anyāsām cakra vākā iva abhavan

हंस कारण्डव आकीर्णाः चक्र वाक उपशोभिताः
आपगा इव ता रेजुर् जघनैः पुलिनैर् इव

haṃsa kāraṇḍava ākīrṇāḥ cakra vāka upaśobhitāḥ
āpagā iva tā rejur jaghanaiḥ pulinair iva

किन्किणी जाल सम्काशाः ता हेम विपुल अम्बुजाः
भाव ग्राहा यशः तीराः सुप्ता नद्य इव आबभुः

kinkiṇī jāla samkāśāḥ tā hema vipula ambujāḥ
bhāva grāhā yaśaḥ tīrāḥ suptā nadya iva ābabhuḥ

मृदुष्व् अन्गेषु कासांचित् कुच अग्रेषु च संस्थिताः
बभूवुर् भूषणानि इव शुभा भूषण राजयः

mṛduṣv angeṣu kāsāṃcit kuca agreṣu ca saṃsthitāḥ
babhūvur bhūṣaṇāni iva śubhā bhūṣaṇa rājayaḥ

अंशु कान्ताः च कासांचिन् मुख मारुत कम्पिताः
उपरि उपरि वक्त्राणाम् व्याधूयन्ते पुनः पुनः

aṃśu kāntāḥ ca kāsāṃcin mukha māruta kampitāḥ
upari upari vaktrāṇām vyādhūyante punaḥ punaḥ

ताः पाताका इव उद्धूताः पत्नीनाम् रुचिर प्रभाः
नाना वर्ण सुवर्णानाम् वक्त्र मूलेषु रेजिरे

tāḥ pātākā iva uddhūtāḥ patnīnām rucira prabhāḥ
nānā varṇa suvarṇānām vaktra mūleṣu rejire

ववल्गुः च अत्र कासांचित् कुण्डलानि शुभ अर्चिषाम्
मुख मारुत संसर्गान् मन्दम् मन्दम् सुयोषिताम्

vavalguḥ ca atra kāsāṃcit kuṇḍalāni śubha arciṣām
mukha māruta saṃsargān mandam mandam suyoṣitām

शर्कर आसव गन्धः स प्रक्र्त्या सुरभिः सुखः
तासाम् वदन निह्श्वासः सिषेवे रावणम् तदा

śarkara āsava gandhaḥ sa prakrtyā surabhiḥ sukhaḥ
tāsām vadana nihśvāsaḥ siṣeve rāvaṇam tadā

रावण आनन शन्काः च काश्चिद् रावण योषितः
मुखानि स्म सपत्नीनाम् उपाजिघ्रन् पुनः पुनः

rāvaṇa ānana śankāḥ ca kāścid rāvaṇa yoṣitaḥ
mukhāni sma sapatnīnām upājighran punaḥ punaḥ

अत्यर्थम् सक्त मनसो रावणे ता वर स्त्रियः
अस्वतन्त्राः सपत्नीनाम् प्रियम् एव आचरम्ः तदा

atyartham sakta manaso rāvaṇe tā vara striyaḥ
asvatantrāḥ sapatnīnām priyam eva ācaramḥ tadā

बाहून् उपनिधाय अन्याः पारिहार्य विभूषिताः
अंशुकानि च रम्याणि प्रमदाः तत्र शिश्यिरे

bāhūn upanidhāya anyāḥ pārihārya vibhūṣitāḥ
aṃśukāni ca ramyāṇi pramadāḥ tatra śiśyire

अन्या वक्षसि च अन्यस्याः तस्याः काचित् पुनर् भुजम्
अपरा त्व् अन्कम् अन्यस्याः तस्याः च अपि अपरा भुजौ

anyā vakṣasi ca anyasyāḥ tasyāḥ kācit punar bhujam
aparā tv ankam anyasyāḥ tasyāḥ ca api aparā bhujau

ऊरु पार्श्व कटी प्र्ष्ठम् अन्योन्यस्य समाश्रिताः
परस्पर निविष्ट अन्ग्यो मद स्नेह वश अनुगाः

ūru pārśva kaṭī prṣṭham anyonyasya samāśritāḥ
paraspara niviṣṭa angyo mada sneha vaśa anugāḥ

अन्योन्यस्य अन्ग संस्पर्शात् प्रीयमाणाः सुमध्यमाः
एकी क्र्त भुजाः सर्वाः सुषुपुः तत्र योषितः
अन्योन्य भुज सूत्रेण स्त्री माला ग्रथिता हि सा
माला इव ग्रथिता सूत्रे शुशुभे मत्त षट्पदा

anyonyasya anga saṃsparśāt prīyamāṇāḥ sumadhyamāḥ
ekī krta bhujāḥ sarvāḥ suṣupuḥ tatra yoṣitaḥ
anyonya bhuja sūtreṇa strī mālā grathitā hi sā
mālā iva grathitā sūtre śuśubhe matta ṣaṭpadā

लतानाम् माधवे मासि फुल्लानाम् वायु सेवनात्
अन्योन्य माला ग्रथितम् संसक्त कुसुम उच्चयम्

latānām mādhave māsi phullānām vāyu sevanāt
anyonya mālā grathitam saṃsakta kusuma uccayam

उचितेष्व् अपि सुव्यक्तम् न तासाम् योषिताम् तदा
विवेकः शक्य आधातुम् भूषण अन्ग अम्बर स्रजाम्

uciteṣv api suvyaktam na tāsām yoṣitām tadā
vivekaḥ śakya ādhātum bhūṣaṇa anga ambara srajām

रावणे सुख सम्विष्टे ताः स्त्रियो विविध प्रभाः
ज्वलन्तः कान्चना दीपाः प्रेक्षन्त अनिमिषा इव

rāvaṇe sukha samviṣṭe tāḥ striyo vividha prabhāḥ
jvalantaḥ kāncanā dīpāḥ prekṣanta animiṣā iva

राज र्षि पित्र् दैत्यानाम् गन्धर्वाणाम् च योषितः
रक्षसाम् च अभवन् कन्याः तस्य काम वशम् गताः

rāja rṣi pitr daityānām gandharvāṇām ca yoṣitaḥ
rakṣasām ca abhavan kanyāḥ tasya kāma vaśam gatāḥ

युद्धकामेन ताः सर्वा रावणेन हृताः स्त्रियः
समदा मदनेनैव मोहिताः काश्चिदागताः

yuddhakāmena tāḥ sarvā rāvaṇena hṛtāḥ striyaḥ
samadā madanenaiva mohitāḥ kāścidāgatāḥ

न तत्र काचित् प्रमदा प्रसह्य
वीर्य उपपन्नेन गुणेन लब्धा
न च अन्य कामा अपि न च अन्य पूर्वा
विना वर अर्हाम् जनक आत्मजाम् तु

na tatra kācit pramadā prasahya
vīrya upapannena guṇena labdhā
na ca anya kāmā api na ca anya pūrvā
vinā vara arhām janaka ātmajām tu

न च अकुलीना न च हीन रूपा
न अदक्षिणा न अनुपचार युक्ता
भार्या अभवत् तस्य न हीन सत्त्वा
न च अपि कान्तस्य न कामनीया

na ca akulīnā na ca hīna rūpā
na adakṣiṇā na anupacāra yuktā
bhāryā abhavat tasya na hīna sattvā
na ca api kāntasya na kāmanīyā

बभूव बुद्धिः तु हरि ईश्वरस्य
यदि ईद्र्शी राघव धर्म पत्नी
इमा यथा राक्षस राज भार्याः
सुजातम् अस्य इति हि साधु बुद्धेः

babhūva buddhiḥ tu hari īśvarasya
yadi īdrśī rāghava dharma patnī
imā yathā rākṣasa rāja bhāryāḥ
sujātam asya iti hi sādhu buddheḥ

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये सुन्दर काण्डे नवमः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye sundara kāṇḍe navamaḥ sargaḥ