ततस्तु रक्षोधितिर्महात्म
हनूमताक्षे निहते कुमारे
मनः समाधाय स देवकल्पम्
समादिदेशेन्द्रजितम् सरोषः

tatastu rakṣodhitirmahātma
hanūmatākṣe nihate kumāre
manaḥ samādhāya sa devakalpam
samādideśendrajitam saroṣaḥ

त्वमस्त्रविच्छस्त्रविदाम् वरिष्ठः
सुरासुराणामपि शोकदाता
सुरेषु सेन्द्रेषु च दृष्टकर्मा
पितामहाराधनसंचितास्त्रः

tvamastravicchastravidām variṣṭhaḥ
surāsurāṇāmapi śokadātā
sureṣu sendreṣu ca dṛṣṭakarmā
pitāmahārādhanasaṃcitāstraḥ

तवास्त्रबलमासाद्य ससुराः समरुद्गणाः
न शेकुः समरे स्थातुम् सुरेश्वरसमाश्रिताः

tavāstrabalamāsādya sasurāḥ samarudgaṇāḥ
na śekuḥ samare sthātum sureśvarasamāśritāḥ

न कश्चित्त्रिषु लोकेषु सम्युगे न गतश्रमः
भुजवीर्याभिगुप्तश्च तपसा चाभिरक्षितः

na kaścittriṣu lokeṣu samyuge na gataśramaḥ
bhujavīryābhiguptaśca tapasā cābhirakṣitaḥ

न ते।अस्त्यशक्यम् समरेषु कर्मणा
न ते।अस्त्यकार्यम् मतिपूर्वमन्त्रणे
न सो।अस्ति कश्चित्त्रिषु सम्ग्रहेषु वै
न वेद यस्ते।अस्त्रबलम् बलम् च ते

na te|astyaśakyam samareṣu karmaṇā
na te|astyakāryam matipūrvamantraṇe
na so|asti kaścittriṣu samgraheṣu vai
na veda yaste|astrabalam balam ca te

ममानुरूपम् तपसो बलम् च ते
पराक्रमश्चास्त्रबलम् च सम्युगे
न त्वाम् समासाद्य रणावमर्दे
मनः श्रमं गच्छति निश्चितार्थम्

mamānurūpam tapaso balam ca te
parākramaścāstrabalam ca samyuge
na tvām samāsādya raṇāvamarde
manaḥ śramaṃ gacchati niścitārtham

निहताः किम्कराः सर्वे जम्बुमाली च राक्षसः
अमात्यपुत्रा वीराश्च पञ्च सेनाग्रयायिनः

nihatāḥ kimkarāḥ sarve jambumālī ca rākṣasaḥ
amātyaputrā vīrāśca pañca senāgrayāyinaḥ

सहोदरस्ते दयितः कुमारो।अक्षश्च सूदितः

sahodaraste dayitaḥ kumāro|akṣaśca sūditaḥ

इदम् हि दृष्ट्वा मतिमन् महाद्बलम्
कपेः प्रभावम् च पराक्रमम् च
त्वमात्मनश्चापि समीक्ष्य सारं
कुरुष्व वेगम् स्वबलानुरूपम्

idam hi dṛṣṭvā matiman mahādbalam
kapeḥ prabhāvam ca parākramam ca
tvamātmanaścāpi samīkṣya sāraṃ
kuruṣva vegam svabalānurūpam

बलावमर्दस्वयि सम्निकृष्टे
यथा गते शाम्यति शान्तशत्रौ
तथा समीक्ष्यात्मबलम् परम् च
समारभस्वास्त्रविदाम् वरिष्ठ

balāvamardasvayi samnikṛṣṭe
yathā gate śāmyati śāntaśatrau
tathā samīkṣyātmabalam param ca
samārabhasvāstravidām variṣṭha

न वीरसेना गणशोच्य (प्य) वन्ति
न वज्रमादाय विशालसारम्
न मारुतस्यास्य गतेः प्रमाणम्
न चाग्निकल्पः करणेन हन्तुम्

na vīrasenā gaṇaśocya (pya) vanti
na vajramādāya viśālasāram
na mārutasyāsya gateḥ pramāṇam
na cāgnikalpaḥ karaṇena hantum

तमेवमर्थम् प्रसमीक्ष्य सम्यक्
स्वकर्मसाम्याद्धि समाहितात्म
स्मरंश्च दिव्यम् धनुषो।अस्त्रवीर्यम्
व्रजाक्षतम् कर्म समारभस्व

tamevamartham prasamīkṣya samyak
svakarmasāmyāddhi samāhitātma
smaraṃśca divyam dhanuṣo|astravīryam
vrajākṣatam karma samārabhasva

न खल्वियम् मतिः श्रेष्ठा यत्त्वाम् सम्प्रेषयाम्यहम्
इयम् च राजधर्माणाम् क्षत्रियस्य मतिर्मता

na khalviyam matiḥ śreṣṭhā yattvām sampreṣayāmyaham
iyam ca rājadharmāṇām kṣatriyasya matirmatā

नानाशस्त्रेषु सम्ग्रामे वैशारद्यमरिंदम्
अवश्यमेव बोद्धव्यम् काम्यश्च विजयो रणे

nānāśastreṣu samgrāme vaiśāradyamariṃdam
avaśyameva boddhavyam kāmyaśca vijayo raṇe

ततः पितुस्तद्वचनम् निशम्य
प्रदक्षिणम् कक्षसुतप्रभावः
चकार भर्तारमदीनसत्त्वो
रणाय वीरः प्रतिपन्नबुद्धिः

tataḥ pitustadvacanam niśamya
pradakṣiṇam kakṣasutaprabhāvaḥ
cakāra bhartāramadīnasattvo
raṇāya vīraḥ pratipannabuddhiḥ

ततसैः स्वगणैरिष्टैरिन्द्रजित् प्रतिपूजितः
यद्धोद्धतः कृतोत्साहः सम्ग्रामम् प्रत्यपद्यत

tatasaiḥ svagaṇairiṣṭairindrajit pratipūjitaḥ
yaddhoddhataḥ kṛtotsāhaḥ samgrāmam pratyapadyata

श्रीमान् पद्मपलाशाक्षो राक्षसाधिपतेः सुतः
निर्जगाम महातेजाः समुद्र इव पर्वसु

śrīmān padmapalāśākṣo rākṣasādhipateḥ sutaḥ
nirjagāma mahātejāḥ samudra iva parvasu

स पक्षिराजोपमतुल्यवेगै
र्व्याल्दैश्चतुर्भिः सिततीक्ष्णदम्ष्ट्रैः
रथम् समायुक्तमसम्गवेगम्
समारुरोहेन्द्रजिदिन्द्रकल्पः

sa pakṣirājopamatulyavegai
rvyāldaiścaturbhiḥ sitatīkṣṇadamṣṭraiḥ
ratham samāyuktamasamgavegam
samārurohendrajidindrakalpaḥ

स रथी धन्विनाम् श्रेष्ठः शस्त्रज्ञो।अस्त्रविदाम् वरः
रथेनाभिययौ क्षिप्रम् हनुमान्यत्र सो।अभवत्

sa rathī dhanvinām śreṣṭhaḥ śastrajño|astravidām varaḥ
rathenābhiyayau kṣipram hanumānyatra so|abhavat

स तस्य रथनिर्घोषम् ज्यास्वनम् कार्मुकस्य च
निशम्य हरिवीरो।असौ सम्प्रह्र्^ष्टतरो।अभवत्

sa tasya rathanirghoṣam jyāsvanam kārmukasya ca
niśamya harivīro|asau samprahr^ṣṭataro|abhavat

सुमहाच्चापमादाय शितशल्यांश्च सायकान्
हनुमन्तमभिप्रेत्य जगाम रणपण्डितः

sumahāccāpamādāya śitaśalyāṃśca sāyakān
hanumantamabhipretya jagāma raṇapaṇḍitaḥ

तस्मिंस्ततः सम्यति जातहर्षे
रणाय निर्गच्छति चापपाणौ
दिशश्च सर्वाः कलुषा बभूवु
र्मृगाश्च रौद्रा बहुधा विनेदुः

tasmiṃstataḥ samyati jātaharṣe
raṇāya nirgacchati cāpapāṇau
diśaśca sarvāḥ kaluṣā babhūvu
rmṛgāśca raudrā bahudhā vineduḥ

समागतास्तत्र तु नागयक्षा
महर्षयश्चक्रचराश्च सिद्धाः
नभः समावृत्य च पक्षिसम्घा
विनेदुरुच्चैः परमप्रहृष्टाः

samāgatāstatra tu nāgayakṣā
maharṣayaścakracarāśca siddhāḥ
nabhaḥ samāvṛtya ca pakṣisamghā
vineduruccaiḥ paramaprahṛṣṭāḥ

आयान्तम् सरथम् द्र्^ष्ट्वा तूर्णमन्द्रिजितम् कपिः
विननाद महानादम् व्यवर्धत च वेगवान्

āyāntam saratham dr^ṣṭvā tūrṇamandrijitam kapiḥ
vinanāda mahānādam vyavardhata ca vegavān

इन्द्रजित्तु रथम् दिव्यमास्थितश्चित्रकार्मुकः
धनुर्विष्फारयामास तटिदूर्जितनिस्स्वनम्

indrajittu ratham divyamāsthitaścitrakārmukaḥ
dhanurviṣphārayāmāsa taṭidūrjitanissvanam

ततः समेतावतितीक्ष्णवेगौ
महाबलौ तौ रणनिर्विशङ्कौ
कपिश्च रक्षोधिपतेस्तनूजः
सुरासुरेन्द्रनिव बद्धवैरौ

tataḥ sametāvatitīkṣṇavegau
mahābalau tau raṇanirviśaṅkau
kapiśca rakṣodhipatestanūjaḥ
surāsurendraniva baddhavairau

स तस्य वीरस्य महारथस्य
धनुष्मतः सम्यति सम्मतस्य
शरप्रवेगम् व्यहनत्प्रवृद्ध
श्चचार मार्गे पितुरप्रमेयः

sa tasya vīrasya mahārathasya
dhanuṣmataḥ samyati sammatasya
śarapravegam vyahanatpravṛddha
ścacāra mārge pituraprameyaḥ

ततः श्रानायततीक्ष्णशल्यान्
सुपत्रिणः काञ्चनचित्रपुङ्खान्
मुमोच वीरः परवीरहन्ता
सुनन्नतान् वज्रनिपातवेगान्

tataḥ śrānāyatatīkṣṇaśalyān
supatriṇaḥ kāñcanacitrapuṅkhān
mumoca vīraḥ paravīrahantā
sunannatān vajranipātavegān

ततः स तत्स्यन्दननिःस्वनम् च
मृदङ्गभेरीपटहस्वनम् च
विकृष्यमाणस्य च कार्मुकस्य
निशम्य घोषम् पुनरुत्पपात

tataḥ sa tatsyandananiḥsvanam ca
mṛdaṅgabherīpaṭahasvanam ca
vikṛṣyamāṇasya ca kārmukasya
niśamya ghoṣam punarutpapāta

शराणामन्तरेष्वाशु व्यवर्तत महाकपिः
हरिस्तस्याभिलक्ष्यस्य मोघयन् लक्ष्यसम्ग्रहम्

śarāṇāmantareṣvāśu vyavartata mahākapiḥ
haristasyābhilakṣyasya moghayan lakṣyasamgraham

शराणामग्रतस्तस्य पुनः समभिवर्तत
प्रसार्य हस्तौ हनुमानुत्पपातानिलात्मजः

śarāṇāmagratastasya punaḥ samabhivartata
prasārya hastau hanumānutpapātānilātmajaḥ

तावुभौ वेगसम्पन्नौ रणकर्मविशारदौ
सर्वभूतमनोग्राहि चक्रतुर्युद्धमुत्तमम्

tāvubhau vegasampannau raṇakarmaviśāradau
sarvabhūtamanogrāhi cakraturyuddhamuttamam

हनुमतो वेद न राक्षसो।अन्त्रम्
न मारुतिस्तस्य महात्मनो।अन्तरम्
परस्परम् निर्विषहौ बभूवतुः
समेत तौ देवसमानविक्रमौ

hanumato veda na rākṣaso|antram
na mārutistasya mahātmano|antaram
parasparam nirviṣahau babhūvatuḥ
sameta tau devasamānavikramau

ततस्तु लक्ष्ये स विहन्यमाने
शरेष्वमोघेषु च संपतत्सु
जगाम चिन्ताम् महतीम् महात्मा
समाधिसम्योगसमाहितात्मा

tatastu lakṣye sa vihanyamāne
śareṣvamogheṣu ca saṃpatatsu
jagāma cintām mahatīm mahātmā
samādhisamyogasamāhitātmā

ततो मतिम् राक्षसराजसूनु
श्चकार तस्मिन् हरिवीरमुख्ये
अवध्यताम् तस्य कपेः समीक्ष्य
कथम् निगच्छेदिति निग्रहार्थम्

tato matim rākṣasarājasūnu
ścakāra tasmin harivīramukhye
avadhyatām tasya kapeḥ samīkṣya
katham nigacchediti nigrahārtham

ततः पैतामहम् वीरः सो।अस्त्रमस्त्रविदाम् वरः
संदधे सुमहातेजास्तम् हरिप्रारम् प्रति

tataḥ paitāmaham vīraḥ so|astramastravidām varaḥ
saṃdadhe sumahātejāstam hariprāram prati

अवध्यो।अयमिति ज्ञात्वा तमस्त्रेणास्त्रतत्त्ववित्
निजग्राह महाबाहुर्मारुतात्मजमिन्द्रजित्

avadhyo|ayamiti jñātvā tamastreṇāstratattvavit
nijagrāha mahābāhurmārutātmajamindrajit

तेन बद्धस्ततो।अस्त्रेण राक्षसेन स वानरः
अभवन्निर्विचेष्टश्च पपात स महीतले

tena baddhastato|astreṇa rākṣasena sa vānaraḥ
abhavannirviceṣṭaśca papāta sa mahītale

ततो।अथ बुद्ध्वा स तदस्त्रबन्धम्
प्रभोः प्रभावाद्विगतात्मवेगः
पितामहानुग्रहमात्मनश्च
विचिन्तयामास हरिप्रवीतः

tato|atha buddhvā sa tadastrabandham
prabhoḥ prabhāvādvigatātmavegaḥ
pitāmahānugrahamātmanaśca
vicintayāmāsa haripravītaḥ

ततह् स्वायम्भुवैर्मन्रैर्ब्रह्मस्त्रमभिमन्त्रितम्
हनुमांश्चिन्तयामास वरदानम् पितामहात्

tatah svāyambhuvairmanrairbrahmastramabhimantritam
hanumāṃścintayāmāsa varadānam pitāmahāt

न मे।अस्त्रबन्धस्य च शक्तिरस्ति
मिमोक्षणे लोकगुरोः प्रभावात्
इत्येव मत्वा विहितो।अस्त्रबन्धो
मयात्मयोनेरनुवर्तितव्यः

na me|astrabandhasya ca śaktirasti
mimokṣaṇe lokaguroḥ prabhāvāt
ityeva matvā vihito|astrabandho
mayātmayoneranuvartitavyaḥ

स वीर्यमस्त्रस्य कपिर्विचार्य
पितामहानुग्रहमात्मनश्च
विमोक्षशक्तिम् परिचिन्तयित्वा
पितामाहाज़्ज़्नामनुवर्तते स्म

sa vīryamastrasya kapirvicārya
pitāmahānugrahamātmanaśca
vimokṣaśaktim paricintayitvā
pitāmāhāzznāmanuvartate sma

अस्त्रेणापि हि बद्धस्य भयम् मम न जायते
पितामहम् हेन्द्राभ्याम् रक्षितस्यानिलेन च

astreṇāpi hi baddhasya bhayam mama na jāyate
pitāmaham hendrābhyām rakṣitasyānilena ca

ग्रहणे चापि रक्षोभिर्महन्मे गुणदर्शनम्
राक्षसेन्द्रेण सम्वादस्तस्माद्गृह्णन्तु माम् परे

grahaṇe cāpi rakṣobhirmahanme guṇadarśanam
rākṣasendreṇa samvādastasmādgṛhṇantu mām pare

स निश्चितार्थः परवीरहन्ता
समीक्ष्यकारी विनिवृत्तचेष्टः
परैः प्रसह्याभिगतैर्निगृह्य
ननाद तैस्तैः परिभर्त्स्यमानः

sa niścitārthaḥ paravīrahantā
samīkṣyakārī vinivṛttaceṣṭaḥ
paraiḥ prasahyābhigatairnigṛhya
nanāda taistaiḥ paribhartsyamānaḥ

ततस्तम् राक्षसा दृष्ट्वा निर्विचेष्टमरिंदमम्
बबन्धुः शणवल्कैश्च द्रुमचीरैश्च सम्हतैः

tatastam rākṣasā dṛṣṭvā nirviceṣṭamariṃdamam
babandhuḥ śaṇavalkaiśca drumacīraiśca samhataiḥ

स रोचयामास परैश्च बन्धनम्
प्रश्य वीरैरभिनिग्रहम् च
कौरूहलान्माम् यदि राक्षसेन्द्रो
द्रष्टो व्यवस्येदिति निश्चितार्थः

sa rocayāmāsa paraiśca bandhanam
praśya vīrairabhinigraham ca
kaurūhalānmām yadi rākṣasendro
draṣṭo vyavasyediti niścitārthaḥ

स बद्धस्तेन वल्केन विमुक्तो।अस्त्रेण वीर्यवान्
अस्त्रबन्धः स चान्यम् हि न बन्धमनुवर्तते

sa baddhastena valkena vimukto|astreṇa vīryavān
astrabandhaḥ sa cānyam hi na bandhamanuvartate

अथेन्द्रजित्तु द्रुमचीरबद्धम्
विचार्य वीरः कपिसत्तमम् तम्
विमुक्तमस्त्रेण जगाम चिन्ताम्
नान्येन बद्धो ह्यनुवर्तते।अस्त्रम्

athendrajittu drumacīrabaddham
vicārya vīraḥ kapisattamam tam
vimuktamastreṇa jagāma cintām
nānyena baddho hyanuvartate|astram

अहो महत्कर्म कृतम् निरर्थकम्
न राक्षसैर्मन्त्रगतिर्विमृष्टा
पुनश मन्त्रे विहते।अस्त्रमन्य
त्प्रवर्तते संशयिताः स्म सर्वे

aho mahatkarma kṛtam nirarthakam
na rākṣasairmantragatirvimṛṣṭā
punaśa mantre vihate|astramanya
tpravartate saṃśayitāḥ sma sarve

अस्त्रेण हनुमान् मुक्तो नात्मानमवबुध्यत
कृष्यमाणस्तु रक्षोभिस्तैश्च बन्धैर्निपीडितः

astreṇa hanumān mukto nātmānamavabudhyata
kṛṣyamāṇastu rakṣobhistaiśca bandhairnipīḍitaḥ

हन्यमानस्ततः क्रूरै राक्षसैः काष्ठमुष्टिभिः
समीपे राक्षसेन्द्रस्य प्राकृष्यत स वानरः

hanyamānastataḥ krūrai rākṣasaiḥ kāṣṭhamuṣṭibhiḥ
samīpe rākṣasendrasya prākṛṣyata sa vānaraḥ

अथेन्द्रजित्तम् प्रसमीक्ष्य मुक्त
मस्त्रेण बद्धम् द्रुमचीरसूत्रैः
व्यदर्शयत्तत्र महाबलम् तम्
हरिप्रवीरम् सगणाय राज्ञे

athendrajittam prasamīkṣya mukta
mastreṇa baddham drumacīrasūtraiḥ
vyadarśayattatra mahābalam tam
haripravīram sagaṇāya rājñe

तम् मत्तमिव मातङ्गम् बद्धम् कपिवरोत्तमम्
राक्षसा राक्षसेन्द्राय रावणाय न्यवेदयन्

tam mattamiva mātaṅgam baddham kapivarottamam
rākṣasā rākṣasendrāya rāvaṇāya nyavedayan

को।अयम् कस्य कुतो वात्र किम् कार्यम् को व्यपाश्रयः
इति राक्षसवीराणाम् तत्र सम्ज्ज्ञिरे कथेः

ko|ayam kasya kuto vātra kim kāryam ko vyapāśrayaḥ
iti rākṣasavīrāṇām tatra samjjñire katheḥ

हन्यताम् दह्यताम् वापि भक्ष्यतामिति चापरे
राक्षसास्तत्र सम्क्रुद्धाः परस्परमथाब्रुवन्

hanyatām dahyatām vāpi bhakṣyatāmiti cāpare
rākṣasāstatra samkruddhāḥ parasparamathābruvan

अत्तित्य मार्गम् सहसा महात्मा
स तत्र रक्षोधिपपादमूले
ददर्श राज्ञः परिचारवृद्धान्
गृहम् महारत्नविभूषितम् च

attitya mārgam sahasā mahātmā
sa tatra rakṣodhipapādamūle
dadarśa rājñaḥ paricāravṛddhān
gṛham mahāratnavibhūṣitam ca

स ददर्श महातेजा रावणः कपिसत्तमम्
रक्षोभिर्विकृताकारैः कृष्यमाणमितस्ततः

sa dadarśa mahātejā rāvaṇaḥ kapisattamam
rakṣobhirvikṛtākāraiḥ kṛṣyamāṇamitastataḥ

राक्षसाधिपतिम् चापि ददर्श कपिसत्तमः
तेजोबलसमायुक्तम् तपन्त मिव भास्करम्

rākṣasādhipatim cāpi dadarśa kapisattamaḥ
tejobalasamāyuktam tapanta miva bhāskaram

स रोषसम्वर्तितताम्रदृष्टि
र्दशाननस्तम् कपिमन्ववेक्ष्य
अथोपविष्टान् कुलशीलवृद्धन्
समादिशत्तम् प्रति मन्त्रिमुख्यान्

sa roṣasamvartitatāmradṛṣṭi
rdaśānanastam kapimanvavekṣya
athopaviṣṭān kulaśīlavṛddhan
samādiśattam prati mantrimukhyān

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे अष्टचत्वारिंशः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye sundarakāṇḍe aṣṭacatvāriṃśaḥ sargaḥ