सेना पतीन् पन्च स तु प्रमापितान्
हनूमता सानुचरान् सवाहनान्
समीक्ष्य राजा समर उद्धत उन्मुखम्
कुमारम् अक्षम् प्रसमैक्षत अक्षतम्

senā patīn panca sa tu pramāpitān
hanūmatā sānucarān savāhanān
samīkṣya rājā samara uddhata unmukham
kumāram akṣam prasamaikṣata akṣatam

स तस्य दृष्टि अर्पण सम्प्रचोदितः
प्रतापवान् कान्चन चित्र कार्मुकः
समुत्पपात अथ सदसि उदीरितो
द्विजाति मुख्यैः हविषा इव पावकः

sa tasya dṛṣṭi arpaṇa sampracoditaḥ
pratāpavān kāncana citra kārmukaḥ
samutpapāta atha sadasi udīrito
dvijāti mukhyaiḥ haviṣā iva pāvakaḥ

ततो महत् बाल दिवा कर प्रभम्
प्रतप्त जाम्बू नद जाल सम्ततम्
रथाम् समास्थाय ययौ स वीर्यवान्
महाहरिम् तम् प्रति नैरृत ऋषभः

tato mahat bāla divā kara prabham
pratapta jāmbū nada jāla samtatam
rathām samāsthāya yayau sa vīryavān
mahāharim tam prati nairṛta ṛṣabhaḥ

ततः तपः सम्ग्रह संचय अर्जितम्
प्रतप्त जाम्बू नद जाल शोभितम्
पताकिनम् रत्न विभूषित ध्वजम्
मनो जव अष्ट अश्व वरैः सुयोजितम्

tataḥ tapaḥ samgraha saṃcaya arjitam
pratapta jāmbū nada jāla śobhitam
patākinam ratna vibhūṣita dhvajam
mano java aṣṭa aśva varaiḥ suyojitam

सुर असुर अधृष्यम् असम्ग चारिणम्
रवि प्रभम् व्योम चरम् समाहितम्
सतूणम् अष्ट असि निबद्ध बन्धुरम्
यथा क्रम आवेशित शक्ति तोमरम्

sura asura adhṛṣyam asamga cāriṇam
ravi prabham vyoma caram samāhitam
satūṇam aṣṭa asi nibaddha bandhuram
yathā krama āveśita śakti tomaram

विराजमानम् प्रतिपूर्ण वस्तुना
सहेम दाम्ना शशि सूर्य वर्वसा
दिवा कर आभम् रथम् आस्थितः ततः
स निर्जगाम अमर तुल्य विक्रमः

virājamānam pratipūrṇa vastunā
sahema dāmnā śaśi sūrya varvasā
divā kara ābham ratham āsthitaḥ tataḥ
sa nirjagāma amara tulya vikramaḥ

स पूरयन् खम् च महीम् च साचलाम्
तुरम्ग मतन्ग महारथ स्वनैः
बलैः समेतैः स हि तोरण स्थितम्
समर्थम् आसीनम् उपागमत् कपिम्

sa pūrayan kham ca mahīm ca sācalām
turamga matanga mahāratha svanaiḥ
balaiḥ sametaiḥ sa hi toraṇa sthitam
samartham āsīnam upāgamat kapim

स तम् समासाद्य हरिम् हरि ईक्षणो
युग अन्त काल अग्निम् इव प्रजा क्षये
अवस्थितम् विस्मित जात सम्भ्रमः
समैक्षत अक्षो बहु मान चक्षुषा

sa tam samāsādya harim hari īkṣaṇo
yuga anta kāla agnim iva prajā kṣaye
avasthitam vismita jāta sambhramaḥ
samaikṣata akṣo bahu māna cakṣuṣā

स तस्य वेगम् च कपेः महात्मनः
पराक्रमम् चारिषु पार्ह्तिव आत्मजः
विचारयन् खम् च बलम् महाबलो
हिम क्षये सूर्य इव अभिवर्धते

sa tasya vegam ca kapeḥ mahātmanaḥ
parākramam cāriṣu pārhtiva ātmajaḥ
vicārayan kham ca balam mahābalo
hima kṣaye sūrya iva abhivardhate

स जात मन्युः प्रसमीक्ष्य विक्रमम्
स्थिरः स्थितः सम्यति दुर्निवारणम्
समाहित आत्मा हनुमन्तम् आहवे
प्रचोदयामास शरैः त्रिभिः शितैः

sa jāta manyuḥ prasamīkṣya vikramam
sthiraḥ sthitaḥ samyati durnivāraṇam
samāhita ātmā hanumantam āhave
pracodayāmāsa śaraiḥ tribhiḥ śitaiḥ

ततः कपिम् तम् प्रसमीक्ष्य गर्वितम्
जित श्रमम् शत्रु पराजयोः जितम्
अवैक्षत अक्षः समुदीर्ण मानसः
सबाण पाणिः प्रगृहीत कार्मुकः

tataḥ kapim tam prasamīkṣya garvitam
jita śramam śatru parājayoḥ jitam
avaikṣata akṣaḥ samudīrṇa mānasaḥ
sabāṇa pāṇiḥ pragṛhīta kārmukaḥ

स हेम निष्क अन्गद चारु कुण्डलः
समाससाद आशु पराक्रमः कपिम्
तयोः बभूव अप्रतिमः समागमः
सुर असुराणाम् अपि सम्भ्रम प्रदः

sa hema niṣka angada cāru kuṇḍalaḥ
samāsasāda āśu parākramaḥ kapim
tayoḥ babhūva apratimaḥ samāgamaḥ
sura asurāṇām api sambhrama pradaḥ

ररास भूमिः न तताप भानुमान्
ववौ न वायुः प्रचचाल च अचलः
कपेः कुमारस्य च वीक्ष्य सम्युगम्
ननाद च द्यौः उदधिः च चुक्षुभे

rarāsa bhūmiḥ na tatāpa bhānumān
vavau na vāyuḥ pracacāla ca acalaḥ
kapeḥ kumārasya ca vīkṣya samyugam
nanāda ca dyauḥ udadhiḥ ca cukṣubhe

ततः स वीरः सुमुखान् पतत्रिणः
सुवर्ण पुन्खान् सविषान् इव उरगान्
समाधि सम्योग विमोक्ष तत्त्ववित्
शरान् अथ त्रीन् कपि मूर्ध्नि अपातयत्

tataḥ sa vīraḥ sumukhān patatriṇaḥ
suvarṇa punkhān saviṣān iva uragān
samādhi samyoga vimokṣa tattvavit
śarān atha trīn kapi mūrdhni apātayat

स तैः शरैः मूर्ध्नि समम् निपातितैः
क्षरन्न् असृग् दिग्ध विवृत्त लोचनः
नव उदित आदित्य निभः शर अंशुमान्
व्यराजत आदित्य इव अंशु मालिकः

sa taiḥ śaraiḥ mūrdhni samam nipātitaiḥ
kṣarann asṛg digdha vivṛtta locanaḥ
nava udita āditya nibhaḥ śara aṃśumān
vyarājata āditya iva aṃśu mālikaḥ

ततः स पिन्ग अधिप मन्त्रि सत्तमः
समीक्ष्य तम् राज वर आत्मजम् रणे
उदग्र चित्र आयुध चित्र कार्मुकम्
जहर्ष च आपूर्यत च आहव उन्मुखः

tataḥ sa pinga adhipa mantri sattamaḥ
samīkṣya tam rāja vara ātmajam raṇe
udagra citra āyudha citra kārmukam
jaharṣa ca āpūryata ca āhava unmukhaḥ

स मन्दर अग्रस्थ इव अंशु माली
विवृद्ध कोपो बल वीर्य सम्युतः
कुमारम् अक्षम् सबलम् सवाहनम्
ददाह नेत्र अग्नि मरीचिभिः तदा

sa mandara agrastha iva aṃśu mālī
vivṛddha kopo bala vīrya samyutaḥ
kumāram akṣam sabalam savāhanam
dadāha netra agni marīcibhiḥ tadā

ततः स बाण आसन शक्र कार्मुकः
शर प्रवर्षो युधि राक्षस अम्बुदः
शरान् मुमोच आशु हरि ईश्वर अचले
बलाहको वृष्टिम् इव अचल उत्तमे

tataḥ sa bāṇa āsana śakra kārmukaḥ
śara pravarṣo yudhi rākṣasa ambudaḥ
śarān mumoca āśu hari īśvara acale
balāhako vṛṣṭim iva acala uttame

ततः कपिः तम् रण चण्ड विक्रमम्
विवृद्ध तेजो बल वीर्य सायकम्
कुमारम् अक्षम् प्रसमीक्ष्य सम्युगे
ननाद हर्षात् घन तुल्य विक्रमः

tataḥ kapiḥ tam raṇa caṇḍa vikramam
vivṛddha tejo bala vīrya sāyakam
kumāram akṣam prasamīkṣya samyuge
nanāda harṣāt ghana tulya vikramaḥ

स बाल भावात् युधि वीर्य दर्पितः
प्रवृद्ध मन्युः क्षतज उपम ईक्षणः
समाससाद अप्रतिमम् रणे कपिम्
गजो महाकूपम् इव आवृतम् तृणैः

sa bāla bhāvāt yudhi vīrya darpitaḥ
pravṛddha manyuḥ kṣataja upama īkṣaṇaḥ
samāsasāda apratimam raṇe kapim
gajo mahākūpam iva āvṛtam tṛṇaiḥ

स तेन बाणैः प्रसभम् निपातितैः
चकार नादम् घन नाद निह्स्वनः
समुत्पपात आशु नभः स मारुतिः
भुज ऊरु विक्षेपण घोर दर्शनः

sa tena bāṇaiḥ prasabham nipātitaiḥ
cakāra nādam ghana nāda nihsvanaḥ
samutpapāta āśu nabhaḥ sa mārutiḥ
bhuja ūru vikṣepaṇa ghora darśanaḥ

समुत्पतन्तम् समभिद्रवत् बली
स राक्षसानाम् प्रवरः प्रतापवान्
रथी रथ श्रेष्ठतमः किरन् शरैः
पयो धरः शैलम् इव अश्म वृष्टिभिः

samutpatantam samabhidravat balī
sa rākṣasānām pravaraḥ pratāpavān
rathī ratha śreṣṭhatamaḥ kiran śaraiḥ
payo dharaḥ śailam iva aśma vṛṣṭibhiḥ

स तान् शरान् तस्य विमोक्षयन् कपिः
चचार वीरः पथि वायु सेविते
शर अन्तरे मारुतवत् विनिष्पतन्
मनो जवः सम्यति चण्ड विक्रमः

sa tān śarān tasya vimokṣayan kapiḥ
cacāra vīraḥ pathi vāyu sevite
śara antare mārutavat viniṣpatan
mano javaḥ samyati caṇḍa vikramaḥ

तम् आत्त बाण आसनम् आहव उन्मुखम्
खम् आस्तृणन्तम् विविधैः शर उत्तमैः
अवैक्षत अक्षम् बहु मान चक्षुषा
जगाम चिन्ताम् च स मारुत आत्मजः

tam ātta bāṇa āsanam āhava unmukham
kham āstṛṇantam vividhaiḥ śara uttamaiḥ
avaikṣata akṣam bahu māna cakṣuṣā
jagāma cintām ca sa māruta ātmajaḥ

ततः शरैः भिन्न भुज अन्तरः कपिः
कुमार वर्येण महात्मना नदन्
महाभुजः कर्म विशेष तत्त्ववित्
विचिन्तयामास रणे पराक्रमम्

tataḥ śaraiḥ bhinna bhuja antaraḥ kapiḥ
kumāra varyeṇa mahātmanā nadan
mahābhujaḥ karma viśeṣa tattvavit
vicintayāmāsa raṇe parākramam

अबालवत् बाल दिवा कर प्रभः
करोति अयम् कर्म महन् महाबलः
न च अस्य सर्व आहव कर्म शोभिनः
प्रमापणे मे मतिः अत्र जायते

abālavat bāla divā kara prabhaḥ
karoti ayam karma mahan mahābalaḥ
na ca asya sarva āhava karma śobhinaḥ
pramāpaṇe me matiḥ atra jāyate

अयम् महात्मा च महान् च वीर्यतः
समाहितः च अतिसहः च सम्युगे
असंशयम् कर्म गुण उदयात् अयम्
सनाग यक्षैः मुनिभिः च पूजितः

ayam mahātmā ca mahān ca vīryataḥ
samāhitaḥ ca atisahaḥ ca samyuge
asaṃśayam karma guṇa udayāt ayam
sanāga yakṣaiḥ munibhiḥ ca pūjitaḥ

पराक्रम उत्साह विवृद्ध मानसः
समीक्षते माम् प्रमुख आगतः स्थितः
पराक्रमो हि अस्य मनांसि कम्पयेत्
सुर असुराणाम् अपि शीघ्र कारिणः

parākrama utsāha vivṛddha mānasaḥ
samīkṣate mām pramukha āgataḥ sthitaḥ
parākramo hi asya manāṃsi kampayet
sura asurāṇām api śīghra kāriṇaḥ

न खल्व् अयम् न अभिभवेत् उपेक्षितः
पराक्रमो हि अस्य रणे विवर्धते
प्रमापणम् तु एव मम अस्य रोचते
न वर्धमानो अग्निः उपेक्षितुम् क्षमः

na khalv ayam na abhibhavet upekṣitaḥ
parākramo hi asya raṇe vivardhate
pramāpaṇam tu eva mama asya rocate
na vardhamāno agniḥ upekṣitum kṣamaḥ

इति प्रवेगम् तु परस्य तर्कयन्
स्व कर्म योगम् च विधाय वीर्यवान्
चकार वेगम् तु महाबलः तदा
मतिम् च चक्रे अस्य वधे महाकपिः

iti pravegam tu parasya tarkayan
sva karma yogam ca vidhāya vīryavān
cakāra vegam tu mahābalaḥ tadā
matim ca cakre asya vadhe mahākapiḥ

स तस्य तान् अष्ट हयान् महाजवान्
समाहितान् भार सहान् विवर्तने
जघान वीरः पथि वायु सेविते
तल प्रहालैः पवन आत्मजः कपिः

sa tasya tān aṣṭa hayān mahājavān
samāhitān bhāra sahān vivartane
jaghāna vīraḥ pathi vāyu sevite
tala prahālaiḥ pavana ātmajaḥ kapiḥ

ततः तलेन अभिहतो महारथः
स तस्य पिन्ग अधिप मन्त्रि निर्जितः
स भग्न नीडः परिमुक्त कूबरः
पपात भूमौ हत वाजिः अम्बरात्

tataḥ talena abhihato mahārathaḥ
sa tasya pinga adhipa mantri nirjitaḥ
sa bhagna nīḍaḥ parimukta kūbaraḥ
papāta bhūmau hata vājiḥ ambarāt

स तम् परित्यज्य महारथो रथम्
सकार्मुकः खड्ग धरः खम् उत्पतत्
तपो अभियोगात् ऋषिः उग्र वीर्यवान्
विहाय देहम् मरुताम् इव आलयम्

sa tam parityajya mahāratho ratham
sakārmukaḥ khaḍga dharaḥ kham utpatat
tapo abhiyogāt ṛṣiḥ ugra vīryavān
vihāya deham marutām iva ālayam

ततः कपिः तम् विचरन्तम् अम्बरे
पतत्रि राजा अनिल सिद्ध सेविते
समेत्य तम् मारुत वेग विक्रमः
क्रमेण जग्राह च पादयोः दृढम्

tataḥ kapiḥ tam vicarantam ambare
patatri rājā anila siddha sevite
sametya tam māruta vega vikramaḥ
krameṇa jagrāha ca pādayoḥ dṛḍham

स तम् समाविध्य सहस्रशः कपिः
महाउरगम् गृह्य इव अण्डज ईश्वरः
मुमोच वेगात् पितृ तुल्य विक्रमो
मही तले सम्यति वानर उत्तमः

sa tam samāvidhya sahasraśaḥ kapiḥ
mahāuragam gṛhya iva aṇḍaja īśvaraḥ
mumoca vegāt pitṛ tulya vikramo
mahī tale samyati vānara uttamaḥ

स भग्न बाहु ऊरु कटी शिरो धरः
क्षरन्न् असृन् निर्मथित अस्थि लोचनः
स भिन्न संधिः प्रविकीर्ण बन्धनो
हतः क्षितौ वायु सुतेन राक्षसः

sa bhagna bāhu ūru kaṭī śiro dharaḥ
kṣarann asṛn nirmathita asthi locanaḥ
sa bhinna saṃdhiḥ pravikīrṇa bandhano
hataḥ kṣitau vāyu sutena rākṣasaḥ

महाकपिः भूमि तले निपीड्य तम्
चकार रक्षो अधिपतेः महत् भयम्
महर्षिभिः चक्र चरैः महाव्रतैः
समेत्य भूतैः च सयाक्ष पन्नगैः
सुरैः च स इन्द्रैः भृश जात विस्मयैः
हते कुमारे स कपिः निरीक्षितः

mahākapiḥ bhūmi tale nipīḍya tam
cakāra rakṣo adhipateḥ mahat bhayam
maharṣibhiḥ cakra caraiḥ mahāvrataiḥ
sametya bhūtaiḥ ca sayākṣa pannagaiḥ
suraiḥ ca sa indraiḥ bhṛśa jāta vismayaiḥ
hate kumāre sa kapiḥ nirīkṣitaḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे सप्तचत्वारिंशः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye sundarakāṇḍe saptacatvāriṃśaḥ sargaḥ