एवमुक्ता तु कैकेयी कोपेन ज्वलितानना
दीर्घमुष्टम् विनिःश्वस्य मन्थरामिदम् अब्रवीत्

evamuktā tu kaikeyī kopena jvalitānanā
dīrghamuṣṭam viniḥśvasya mantharāmidam abravīt

अद्य राममितः क्षिप्रं वनं प्रस्थापयाम्यहम्
यौवराज्ये च भरतं क्षिप्रमेवाभिषेचये

adya rāmamitaḥ kṣipraṃ vanaṃ prasthāpayāmyaham
yauvarājye ca bharataṃ kṣipramevābhiṣecaye

इदं त्विदानीं संपश्य केनोपायेन मन्थरे
भरतः प्राप्नुयाद्राज्यं न तु रामः कथंचन

idaṃ tvidānīṃ saṃpaśya kenopāyena manthare
bharataḥ prāpnuyādrājyaṃ na tu rāmaḥ kathaṃcana

एवमुक्ता तया देव्या मन्थरा पापदर्शिनी
रामार्थमुपहिंसन्ती कैकेयीमिदमब्रवीत्

evamuktā tayā devyā mantharā pāpadarśinī
rāmārthamupahiṃsantī kaikeyīmidamabravīt

हन्तेदानीं प्रवक्ष्यामि कैकेयि श्रूयतां च मे
यथा ते भरतो राज्यं पुत्रः प्राप्स्यति केवलम्

hantedānīṃ pravakṣyāmi kaikeyi śrūyatāṃ ca me
yathā te bharato rājyaṃ putraḥ prāpsyati kevalam

किं न स्मरसि कैकेयि स्मरन्ती वा निगूहसे
यदुच्यमानमात्मार्थं मत्तस्त्वं श्रोतुमिच्छसि

kiṃ na smarasi kaikeyi smarantī vā nigūhase
yaducyamānamātmārthaṃ mattastvaṃ śrotumicchasi

मयोच्यमानं यदि ते श्रोतुं च्छ्न्दो विलासिनि
श्रूयतामभिधास्यामि श्रुत्वा चैतद् विधीयताम्

mayocyamānaṃ yadi te śrotuṃ cchndo vilāsini
śrūyatāmabhidhāsyāmi śrutvā caitad vidhīyatām

श्रुत्वैवं वचनं तस्या मन्थरायास्तु कैकयि
किंचिदुत्थाय शयनात्स्वास्तीर्णादिदमब्रवीत्

śrutvaivaṃ vacanaṃ tasyā mantharāyāstu kaikayi
kiṃcidutthāya śayanātsvāstīrṇādidamabravīt

कथय त्वं ममोपायं केनोपायेन मन्थरे
भरतः प्राप्नुयाद्रज्यं न तु रामः कथंचन

kathaya tvaṃ mamopāyaṃ kenopāyena manthare
bharataḥ prāpnuyādrajyaṃ na tu rāmaḥ kathaṃcana

एवमुक्ता तया देव्या मन्थरा पापदर्शिनी
रामार्थमुपहिंसन्ती कुब्जा वचनमब्रवीत्

evamuktā tayā devyā mantharā pāpadarśinī
rāmārthamupahiṃsantī kubjā vacanamabravīt

तव दैवासुरे युद्धे सहराजर्षिभिः पतिः
अगच्छत्त्वामुपादाय देवराजस्य साह्यकृत्

tava daivāsure yuddhe saharājarṣibhiḥ patiḥ
agacchattvāmupādāya devarājasya sāhyakṛt

स शम्बर इति ख्यातः शतमायो महासुरः
ददौ शक्रस्य संग्रामं देवसङिघैरनिर्जितः

sa śambara iti khyātaḥ śatamāyo mahāsuraḥ
dadau śakrasya saṃgrāmaṃ devasaṅighairanirjitaḥ

तस्मिन् महति संग्रामे पुरुषान् क्षतविक्षतान्
रात्रौ प्रसुप्तान् घ्नन्ति स्म तरसासाद्य राक्षसाः

tasmin mahati saṃgrāme puruṣān kṣatavikṣatān
rātrau prasuptān ghnanti sma tarasāsādya rākṣasāḥ

तत्राकरोन्महायुद्धं राजा दशरथ स्तदा
असुरैश्च महाबाहुः शस्त्रैश्च शकलीकृतः

tatrākaronmahāyuddhaṃ rājā daśaratha stadā
asuraiśca mahābāhuḥ śastraiśca śakalīkṛtaḥ

अपवाह्य त्वया देवि संग्रामान्नष्टचेतनः
तत्रपि विक्षतः शस्रैः पतिस्ते रक्षितस्त्वया

apavāhya tvayā devi saṃgrāmānnaṣṭacetanaḥ
tatrapi vikṣataḥ śasraiḥ patiste rakṣitastvayā

तुष्टेन तेन दत्तौ ते द्वौ वरौ शुभदर्शने
सत्वयोक्तः पतिर्देवि यदेच्छेयं तदा वरौ

tuṣṭena tena dattau te dvau varau śubhadarśane
satvayoktaḥ patirdevi yadeccheyaṃ tadā varau

अनभिज्ञा ह्यहं देवि त्वयैव कथिता पुरा

anabhijñā hyahaṃ devi tvayaiva kathitā purā

तौ वरौ याच भर्तारं भरतस्याभिषेचनम्
प्रव्राजनं तु रामस्य त्वं वर्षाणि चतुर्दश

tau varau yāca bhartāraṃ bharatasyābhiṣecanam
pravrājanaṃ tu rāmasya tvaṃ varṣāṇi caturdaśa

चतुर्दश हि वर्षाणिरामे प्रव्राजिते वनम्
प्रजाभावगतस्नेहः स्थिरः पुत्रो भविष्यति

caturdaśa hi varṣāṇirāme pravrājite vanam
prajābhāvagatasnehaḥ sthiraḥ putro bhaviṣyati

क्रोधागारं प्रविश्याद्य कृद्द्धेवाश्वपतेः सुते
शेष्वानन्तर्हितायां त्वं भूमौ मलिनवासिनी

krodhāgāraṃ praviśyādya kṛdddhevāśvapateḥ sute
śeṣvānantarhitāyāṃ tvaṃ bhūmau malinavāsinī

मास्मैनं प्रत्युदीक्षेथा माचैन मभिभाषथाः
रुदन्ती चापि तं दृष्ट्वा जगत्यां शोकलालसा

māsmainaṃ pratyudīkṣethā mācaina mabhibhāṣathāḥ
rudantī cāpi taṃ dṛṣṭvā jagatyāṃ śokalālasā

दयिता त्वं सदा भर्तुरत्र मे नास्ति संशयः
त्वत्कृते स महाराजो विशेदपि हुताशनम्

dayitā tvaṃ sadā bharturatra me nāsti saṃśayaḥ
tvatkṛte sa mahārājo viśedapi hutāśanam

न त्वां क्रोधयितुं शक्तोन क्रुद्धां प्रत्युदीक्षितुम्
तव प्रियार्थं राजा हि प्राणानपि परित्यजेत्

na tvāṃ krodhayituṃ śaktona kruddhāṃ pratyudīkṣitum
tava priyārthaṃ rājā hi prāṇānapi parityajet

न ह्यतिक्रमितुं शक्तस्तव वाक्यं महीपतिः
मन्दस्वभावे बुद्ध्यस्व सौभाग्यबलमात्मनः

na hyatikramituṃ śaktastava vākyaṃ mahīpatiḥ
mandasvabhāve buddhyasva saubhāgyabalamātmanaḥ

मणिमुक्तं सुवर्णानि रत्नानि विविधानि च
दद्याद्धशरथो राजा मा स्म तेषु मनः कृथाः

maṇimuktaṃ suvarṇāni ratnāni vividhāni ca
dadyāddhaśaratho rājā mā sma teṣu manaḥ kṛthāḥ

यौ तौ दैवासुरे युद्धे वरौ द्शरथो।अददात्
तौ स्मारय महाभागे सो।अर्थो मात्वामतिक्रमेत्

yau tau daivāsure yuddhe varau dśaratho|adadāt
tau smāraya mahābhāge so|artho mātvāmatikramet

यदा तु ते वरं दद्यात्स्वयमुत्थाप्य राघवः
व्यवस्थाप्य महाराजं तमिमं वृणुया वरम्

yadā tu te varaṃ dadyātsvayamutthāpya rāghavaḥ
vyavasthāpya mahārājaṃ tamimaṃ vṛṇuyā varam

रामं प्रव्राजयारण्ये नव वर्षाणि पञ्च च
भरतः क्रियतां राजा पृथिव्याः पार्थिवर्षभ

rāmaṃ pravrājayāraṇye nava varṣāṇi pañca ca
bharataḥ kriyatāṃ rājā pṛthivyāḥ pārthivarṣabha

चतुर्दश हि वर्षाणि रामे प्रव्राजिते वन्म्
रूढश्च कृतमूलश्च शेषं स्थास्यति ते सुतः

caturdaśa hi varṣāṇi rāme pravrājite vanm
rūḍhaśca kṛtamūlaśca śeṣaṃ sthāsyati te sutaḥ

रामप्रव्राजनं चैव देवि याचस्व तं वरम्
एवं सिद्ध्यन्ति पुत्रस्य सर्वार्थास्तव भामिनि

rāmapravrājanaṃ caiva devi yācasva taṃ varam
evaṃ siddhyanti putrasya sarvārthāstava bhāmini

एवं प्रव्राजितश्चैव रामो।अरामो भविष्यति
भरतश्च हतामित्रस्तव राजा भविष्यति

evaṃ pravrājitaścaiva rāmo|arāmo bhaviṣyati
bharataśca hatāmitrastava rājā bhaviṣyati

येन कालेन रामश्च वनात्प्रत्यागमिष्यति
तेन कालेन पुत्रस्ते कृतमूलो भविष्यति

yena kālena rāmaśca vanātpratyāgamiṣyati
tena kālena putraste kṛtamūlo bhaviṣyati

प्राप्तकालं नु मन्ये।अहं राजानं वीतसाध्वसा

prāptakālaṃ nu manye|ahaṃ rājānaṃ vītasādhvasā

अनर्थमर्थरूपेण ग्राहिता सा ततस्तया

anarthamartharūpeṇa grāhitā sā tatastayā

सा हि वाक्येन कुब्जायाः किशोरीवोत्पथं गता
कैकेयी विस्मयं प्राप्ता परं परमदर्शना

sā hi vākyena kubjāyāḥ kiśorīvotpathaṃ gatā
kaikeyī vismayaṃ prāptā paraṃ paramadarśanā

कुब्जे त्वां नाभिजानामि श्रेष्ठां श्रेष्ठभिधायिनीम्
पृथिव्यामसि कुब्जानामुत्तमा बुद्धिनिर्णये

kubje tvāṃ nābhijānāmi śreṣṭhāṃ śreṣṭhabhidhāyinīm
pṛthivyāmasi kubjānāmuttamā buddhinirṇaye

त्वमेव तु ममार्थेषु नित्ययुक्ता हितैषिणी

tvameva tu mamārtheṣu nityayuktā hitaiṣiṇī

सन्ति दुःसंस्थिताः कुब्जा वक्राः परमदारुणाः

santi duḥsaṃsthitāḥ kubjā vakrāḥ paramadāruṇāḥ

उरस्ते।अभिनिविष्टं वै यावत् स्कन्धात्समुन्नतम्

uraste|abhiniviṣṭaṃ vai yāvat skandhātsamunnatam

परिपूर्णं तु जघनं सुपीनौ च पयोधरौ

paripūrṇaṃ tu jaghanaṃ supīnau ca payodharau

जघनं तव निर्घुष्टं रशनादामशोभितम्

jaghanaṃ tava nirghuṣṭaṃ raśanādāmaśobhitam

त्वमायताभ्यां सक्थिभ्यां मन्थरे क्षौमवासिनी
अग्रतो मम गच्छन्ती राजहंसेव भाससे

tvamāyatābhyāṃ sakthibhyāṃ manthare kṣaumavāsinī
agrato mama gacchantī rājahaṃseva bhāsase

आसन्याः शम्बरे मायाः सहस्रमसुराधिपे

āsanyāḥ śambare māyāḥ sahasramasurādhipe

तवेदं स्थगु यद्दीर्घं रथघोणमिवायतम्

tavedaṃ sthagu yaddīrghaṃ rathaghoṇamivāyatam

अत्रते प्रतिमोक्ष्यामि मालां कुब्जे हिरण्मयीम्

atrate pratimokṣyāmi mālāṃ kubje hiraṇmayīm

जात्येन च सुवर्णेन सुविष्टप्तेन मन्थरे

jātyena ca suvarṇena suviṣṭaptena manthare

मुखे च तिलकं चित्रं जातरूपमयं शुभम्

mukhe ca tilakaṃ citraṃ jātarūpamayaṃ śubham

परिधाय शुभे वस्त्रे देवतेव चरिष्यसि

paridhāya śubhe vastre devateva cariṣyasi

तवापि कुब्जायाः सर्वाभरणभूषिताः
पादौ परिचरिष्यन्ति यथैव त्वं सदा मम

tavāpi kubjāyāḥ sarvābharaṇabhūṣitāḥ
pādau paricariṣyanti yathaiva tvaṃ sadā mama

इति प्रशस्यमाना सा कैकेयीमिदमब्रवीत्
शयानां शयने शुभ्रे वेद्यामग्निशिखामिव

iti praśasyamānā sā kaikeyīmidamabravīt
śayānāṃ śayane śubhre vedyāmagniśikhāmiva

गतोदके सेतुबन्दो न कल्याणि विधीयते
उत्तिष्ठ कुरु कल्याणं राजानमसुदर्शय

gatodake setubando na kalyāṇi vidhīyate
uttiṣṭha kuru kalyāṇaṃ rājānamasudarśaya

तथा प्रोत्साहिता देवी गता मन्थरया सह
क्रोधागारं विशालाक्षी सौभाग्यमदगर्विता

tathā protsāhitā devī gatā mantharayā saha
krodhāgāraṃ viśālākṣī saubhāgyamadagarvitā

इह वा मां मृतां कुब्जे णृपायावेदयिष्यसि
वनं तु राघवे प्राप्तेभरतः प्राप्स्यति क्षितिम्

iha vā māṃ mṛtāṃ kubje ṇṛpāyāvedayiṣyasi
vanaṃ tu rāghave prāptebharataḥ prāpsyati kṣitim

न सुवर्णेन मे ह्यर्थो न रत्नैर्न च भूषणैः
एष मे जीवितस्यान्तो रामो यद्यभिषिच्यते

na suvarṇena me hyartho na ratnairna ca bhūṣaṇaiḥ
eṣa me jīvitasyānto rāmo yadyabhiṣicyate

अथो पुनस्तां महिषीं महीक्षितो
वचोभिरत्यर्थ महापराक्रमैः
उवाच कुब्जा भरतस्य मातरं
हितं वचो राममुपेत्य चाहितम्

atho punastāṃ mahiṣīṃ mahīkṣito
vacobhiratyartha mahāparākramaiḥ
uvāca kubjā bharatasya mātaraṃ
hitaṃ vaco rāmamupetya cāhitam

प्रपत्स्यते राज्यमिदं हि राघवो
यदि ध्रुवं त्वं स सुता च तप्स्यसे
अतो हि कल्याणि यतस्व तत्तथा
यथा सुतस्ते भरतो।अभिषेक्ष्यते

prapatsyate rājyamidaṃ hi rāghavo
yadi dhruvaṃ tvaṃ sa sutā ca tapsyase
ato hi kalyāṇi yatasva tattathā
yathā sutaste bharato|abhiṣekṣyate

तथातिविद्धा महिषि तु कुब्जया
समाहता वागिषुभिर्मुहुर्मुहुः
विधाय हस्तौ हृदये।अतिविस्मिता
श्शंस कुब्जां कुपिता पुनः पुनः

tathātividdhā mahiṣi tu kubjayā
samāhatā vāgiṣubhirmuhurmuhuḥ
vidhāya hastau hṛdaye|ativismitā
śśaṃsa kubjāṃ kupitā punaḥ punaḥ

यमस्य वा मां विषयं गतामितो
निशाम्य कुब्जे प्रतिवेदयिष्यसि
वनं गते वा सुचिराय राघवे
समृद्धकामो भरतो भविष्यति

yamasya vā māṃ viṣayaṃ gatāmito
niśāmya kubje prativedayiṣyasi
vanaṃ gate vā sucirāya rāghave
samṛddhakāmo bharato bhaviṣyati

अहं हि वै नास्तरणानि न स्रजो
न चन्दनं नाञ्जनपानभोजनम्
न किंचिदिच्छामि न चेह जीवितं
न चेदितो गच्छति राघवो वनम्

ahaṃ hi vai nāstaraṇāni na srajo
na candanaṃ nāñjanapānabhojanam
na kiṃcidicchāmi na ceha jīvitaṃ
na cedito gacchati rāghavo vanam

अथैतदुक्त्वा वचनं सुदारुणं
न्धाय सर्वाभरणानि भामिनी
असंवृतामास्तरणेन मेदिनीं
तदाधिशिश्ये पतितेव किन्नरी

athaitaduktvā vacanaṃ sudāruṇaṃ
ndhāya sarvābharaṇāni bhāminī
asaṃvṛtāmāstaraṇena medinīṃ
tadādhiśiśye patiteva kinnarī