ताम् आर्य गण सम्पूर्णाम् भरतः प्रग्रहाम् सभाम्
ददर्श बुद्धि सम्पन्नः पूर्ण चन्द्राम् निशाम् इव

tām ārya gaṇa sampūrṇām bharataḥ pragrahām sabhām
dadarśa buddhi sampannaḥ pūrṇa candrām niśām iva

आसनानि यथा न्यायम् आर्याणाम् विशताम् तदा
अदृश्यत घन अपाये पूर्ण चन्द्रा इव शर्वरी

āsanāni yathā nyāyam āryāṇām viśatām tadā
adṛśyata ghana apāye pūrṇa candrā iva śarvarī

सा विद्वज्जनसम्पूर्णा सभा सुरुचिरा तदा
अदृश्यत घनापाये पूर्णचन्द्रेव शर्वरी

sā vidvajjanasampūrṇā sabhā surucirā tadā
adṛśyata ghanāpāye pūrṇacandreva śarvarī

राज्ञः तु प्रकृतीः सर्वाः समग्राः प्रेक्ष्य धर्मवित्
इदम् पुरोहितः वाक्यम् भरतम् मृदु च अब्रवीत्

rājñaḥ tu prakṛtīḥ sarvāḥ samagrāḥ prekṣya dharmavit
idam purohitaḥ vākyam bharatam mṛdu ca abravīt

तात राजा दशरथः स्वर् गतः धर्मम् आचरन्
धन धान्यवतीम् स्फीताम् प्रदाय पृथिवीम् तव

tāta rājā daśarathaḥ svar gataḥ dharmam ācaran
dhana dhānyavatīm sphītām pradāya pṛthivīm tava

रामः तथा सत्य धृतिः सताम् धर्मम् अनुस्मरन्
न अजहात् पितुर् आदेशम् शशी ज्योत्स्नाम् इव उदितः

rāmaḥ tathā satya dhṛtiḥ satām dharmam anusmaran
na ajahāt pitur ādeśam śaśī jyotsnām iva uditaḥ

पित्रा भ्रात्रा च ते दत्तम् राज्यम् निहत कण्टकम्
तत् भुन्क्ष्व मुदित अमात्यः क्षिप्रम् एव अभिषेचय

pitrā bhrātrā ca te dattam rājyam nihata kaṇṭakam
tat bhunkṣva mudita amātyaḥ kṣipram eva abhiṣecaya

उदीच्याः च प्रतीच्याः च दाक्षिणात्याः च केवलाः
कोट्या अपर अन्ताः सामुद्रा रत्नानि अभिहरन्तु ते

udīcyāḥ ca pratīcyāḥ ca dākṣiṇātyāḥ ca kevalāḥ
koṭyā apara antāḥ sāmudrā ratnāni abhiharantu te

तत् श्रुत्वा भरतः वाक्यम् शोकेन अभिपरिप्लुतः
जगाम मनसा रामम् धर्मज्ञो धर्म कान्क्षया

tat śrutvā bharataḥ vākyam śokena abhipariplutaḥ
jagāma manasā rāmam dharmajño dharma kānkṣayā

स बाष्प कलया वाचा कल हंस स्वरः युवा
विललाप सभा मध्ये जगर्हे च पुरोहितम्

sa bāṣpa kalayā vācā kala haṃsa svaraḥ yuvā
vilalāpa sabhā madhye jagarhe ca purohitam

चरित ब्रह्मचर्यस्य विद्या स्नातस्य धीमतः
धर्मे प्रयतमानस्य को राज्यम् मद्विधो हरेत्

carita brahmacaryasya vidyā snātasya dhīmataḥ
dharme prayatamānasya ko rājyam madvidho haret

कथम् दशरथाज् जातः भवेद् राज्य अपहारकः
राज्यम् च अहम् च रामस्य धर्मम् वक्तुम् इह अर्हसि

katham daśarathāj jātaḥ bhaved rājya apahārakaḥ
rājyam ca aham ca rāmasya dharmam vaktum iha arhasi

ज्येष्ठः श्रेष्ठः च धर्म आत्मा दिलीप नहुष उपमः
लब्धुम् अर्हति काकुत्स्थो राज्यम् दशरथो यथा

jyeṣṭhaḥ śreṣṭhaḥ ca dharma ātmā dilīpa nahuṣa upamaḥ
labdhum arhati kākutstho rājyam daśaratho yathā

अनार्य जुष्टम् अस्वर्ग्यम् कुर्याम् पापम् अहम् यदि
इक्ष्वाकूणाम् अहम् लोके भवेयम् कुल पांसनः

anārya juṣṭam asvargyam kuryām pāpam aham yadi
ikṣvākūṇām aham loke bhaveyam kula pāṃsanaḥ

यद्द् हि मात्रा कृतम् पापम् न अहम् तत् अभिरोचये
इहस्थो वन दुर्गस्थम् नमस्यामि कृत अन्जलिः

yadd hi mātrā kṛtam pāpam na aham tat abhirocaye
ihastho vana durgastham namasyāmi kṛta anjaliḥ

रामम् एव अनुगच्चामि स राजा द्विपदाम् वरः
त्रयाणाम् अपि लोकानाम् राघवो राज्यम् अर्हति

rāmam eva anugaccāmi sa rājā dvipadām varaḥ
trayāṇām api lokānām rāghavo rājyam arhati

तत् वाक्यम् धर्म सम्युक्तम् श्रुत्वा सर्वे सभासदः
हर्षान् मुमुचुर् अश्रूणि रामे निहित चेतसः

tat vākyam dharma samyuktam śrutvā sarve sabhāsadaḥ
harṣān mumucur aśrūṇi rāme nihita cetasaḥ

यदि तु आर्यम् न शक्ष्यामि विनिवर्तयितुम् वनात्
वने तत्र एव वत्स्यामि यथा आर्यो लक्ष्मणः तथा

yadi tu āryam na śakṣyāmi vinivartayitum vanāt
vane tatra eva vatsyāmi yathā āryo lakṣmaṇaḥ tathā

सर्व उपायम् तु वर्तिष्ये विनिवर्तयितुम् बलात्
समक्षम् आर्य मिश्राणाम् साधूनाम् गुण वर्तिनाम्

sarva upāyam tu vartiṣye vinivartayitum balāt
samakṣam ārya miśrāṇām sādhūnām guṇa vartinām

विष्टिकर्मान्तिकाः सर्वे मार्गशोधनरक्षकाः
प्रस्थापिता मया पूर्वम् यात्रापि मम रोचते

viṣṭikarmāntikāḥ sarve mārgaśodhanarakṣakāḥ
prasthāpitā mayā pūrvam yātrāpi mama rocate

एवम् उक्त्वा तु धर्म आत्मा भरतः भ्रातृ वत्सलः
समीपस्थम् उवाच इदम् सुमन्त्रम् मन्त्र कोविदम्

evam uktvā tu dharma ātmā bharataḥ bhrātṛ vatsalaḥ
samīpastham uvāca idam sumantram mantra kovidam

तूर्णम् उत्थाय गच्च त्वम् सुमन्त्र मम शासनात्
यात्राम् आज्ञापय क्षिप्रम् बलम् चैव समानय

tūrṇam utthāya gacca tvam sumantra mama śāsanāt
yātrām ājñāpaya kṣipram balam caiva samānaya

एवम् उक्तः सुमन्त्रः तु भरतेन महात्मना
हृष्टः सो अदिशत् सर्वम् यथा संदिष्टम् इष्टवत्

evam uktaḥ sumantraḥ tu bharatena mahātmanā
hṛṣṭaḥ so adiśat sarvam yathā saṃdiṣṭam iṣṭavat

ताः प्रहृष्टाः प्रकृतयो बल अध्यक्षा बलस्य च
श्रुत्वा यात्राम् समाज्ञप्ताम् राघवस्य निवर्तने

tāḥ prahṛṣṭāḥ prakṛtayo bala adhyakṣā balasya ca
śrutvā yātrām samājñaptām rāghavasya nivartane

ततः योध अन्गनाः सर्वा भर्तृऋन् सर्वान् गृहे गृहे
यात्रा गमनम् आज्ञाय त्वरयन्ति स्म हर्षिताः

tataḥ yodha anganāḥ sarvā bhartṛṛn sarvān gṛhe gṛhe
yātrā gamanam ājñāya tvarayanti sma harṣitāḥ

ते हयैः गो रथैः शीघ्रैः स्यन्दनैः च मनो जवैः
सह योधैः बल अध्यक्षा बलम् सर्वम् अचोदयन्

te hayaiḥ go rathaiḥ śīghraiḥ syandanaiḥ ca mano javaiḥ
saha yodhaiḥ bala adhyakṣā balam sarvam acodayan

सज्जम् तु तत् बलम् दृष्ट्वा भरतः गुरु सम्निधौ
रथम् मे त्वरयस्व इति सुमन्त्रम् पार्श्वतः अब्रवीत्

sajjam tu tat balam dṛṣṭvā bharataḥ guru samnidhau
ratham me tvarayasva iti sumantram pārśvataḥ abravīt

भरतस्य तु तस्य आज्ञाम् प्रतिगृह्य प्रहर्षितः
रथम् गृहीत्वा प्रययौ युक्तम् परम वाजिभिः

bharatasya tu tasya ājñām pratigṛhya praharṣitaḥ
ratham gṛhītvā prayayau yuktam parama vājibhiḥ

स राघवः सत्य धृतिः प्रतापवान्
ब्रुवन् सुयुक्तम् दृढ सत्य विक्रमः
गुरुम् महा अरण्य गतम् यशस्विनम्
प्रसादयिष्यन् भरतः अब्रवीत् तदा

sa rāghavaḥ satya dhṛtiḥ pratāpavān
bruvan suyuktam dṛḍha satya vikramaḥ
gurum mahā araṇya gatam yaśasvinam
prasādayiṣyan bharataḥ abravīt tadā

तूण समुत्थाय सुमन्त्र गच्च
बलस्य योगाय बल प्रधानान्
आनेतुम् इच्चामि हि तम् वनस्थम्
प्रसाद्य रामम् जगतः हिताय

tūṇa samutthāya sumantra gacca
balasya yogāya bala pradhānān
ānetum iccāmi hi tam vanastham
prasādya rāmam jagataḥ hitāya

स सूत पुत्रः भरतेन सम्यग्
आज्ञापितः सम्परिपूर्ण कामः
शशास सर्वान् प्रकृति प्रधानान्
बलस्य मुख्याम्ः च सुहृज् जनम् च

sa sūta putraḥ bharatena samyag
ājñāpitaḥ samparipūrṇa kāmaḥ
śaśāsa sarvān prakṛti pradhānān
balasya mukhyāmḥ ca suhṛj janam ca

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे द्व्यशीतितमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe dvyaśītitamaḥ sargaḥ