अत्र यात्राम् समीहन्तम् शत्रुघ्नः लक्ष्मण अनुजः
भरतम् शोक सम्तप्तम् इदम् वचनम् अब्रवीत्

atra yātrām samīhantam śatrughnaḥ lakṣmaṇa anujaḥ
bharatam śoka samtaptam idam vacanam abravīt

गतिर् यः सर्व भूतानाम् दुह्खे किम् पुनर् आत्मनः
स रामः सत्त्व सम्पन्नः स्त्रिया प्रव्राजितः वनम्

gatir yaḥ sarva bhūtānām duhkhe kim punar ātmanaḥ
sa rāmaḥ sattva sampannaḥ striyā pravrājitaḥ vanam

बलवान् वीर्य सम्पन्नो लक्ष्मणो नाम यो अपि असौ
किम् न मोचयते रामम् कृत्वा अपि पितृ निग्रहम्

balavān vīrya sampanno lakṣmaṇo nāma yo api asau
kim na mocayate rāmam kṛtvā api pitṛ nigraham

पूर्वम् एव तु निग्राह्यः समवेक्ष्य नय अनयौ
उत्पथम् यः समारूढो नार्या राजा वशम् गतः

pūrvam eva tu nigrāhyaḥ samavekṣya naya anayau
utpatham yaḥ samārūḍho nāryā rājā vaśam gataḥ

इति सम्भाषमाणे तु शत्रुघ्ने लक्ष्मण अनुजे
प्राग् द्वारे अभूत् तदा कुब्जा सर्व आभरण भूषिता

iti sambhāṣamāṇe tu śatrughne lakṣmaṇa anuje
prāg dvāre abhūt tadā kubjā sarva ābharaṇa bhūṣitā

लिप्ता चन्दन सारेण राज वस्त्राणि बिभ्रती
विविधम् विविधैस्तैस्तैर्भूषणैश्च विभूषिता

liptā candana sāreṇa rāja vastrāṇi bibhratī
vividham vividhaistaistairbhūṣaṇaiśca vibhūṣitā

मेखला दामभिः चित्रै रज्जु बद्धा इव वानरी
बभासे बहुभिर्बद्धा रज्जुबद्देव वानरी

mekhalā dāmabhiḥ citrai rajju baddhā iva vānarī
babhāse bahubhirbaddhā rajjubaddeva vānarī

ताम् समीक्ष्य तदा द्वाह्स्थो भृशम् पापस्य कारिणीम्
गृहीत्वा अकरुणम् कुब्जाम् शत्रुघ्नाय न्यवेदयत्

tām samīkṣya tadā dvāhstho bhṛśam pāpasya kāriṇīm
gṛhītvā akaruṇam kubjām śatrughnāya nyavedayat

यस्याः कृते वने रामः न्यस्त देहः च वः पिता
सा इयम् पापा नृशंसा च तस्याः कुरु यथा मति

yasyāḥ kṛte vane rāmaḥ nyasta dehaḥ ca vaḥ pitā
sā iyam pāpā nṛśaṃsā ca tasyāḥ kuru yathā mati

शत्रुघ्नः च तत् आज्ञाय वचनम् भृश दुह्खितः
अन्तः पुर चरान् सर्वान् इति उवाच धृत व्रतः

śatrughnaḥ ca tat ājñāya vacanam bhṛśa duhkhitaḥ
antaḥ pura carān sarvān iti uvāca dhṛta vrataḥ

तीव्रम् उत्पादितम् दुह्खम् भ्रातृऋणाम् मे तथा पितुः
यया सा इयम् नृशंसस्य कर्मणः फलम् अश्नुताम्

tīvram utpāditam duhkham bhrātṛṛṇām me tathā pituḥ
yayā sā iyam nṛśaṃsasya karmaṇaḥ phalam aśnutām

एवम् उक्ता च तेन आशु सखी जन समावृता
गृहीता बलवत् कुब्जा सा तत् गृहम् अनादयत्

evam uktā ca tena āśu sakhī jana samāvṛtā
gṛhītā balavat kubjā sā tat gṛham anādayat

ततः सुभृश सम्तप्तः तस्याः सर्वः सखी जनः
क्रुद्धम् आज्ञाय शत्रुघ्नम् व्यपलायत सर्वशः

tataḥ subhṛśa samtaptaḥ tasyāḥ sarvaḥ sakhī janaḥ
kruddham ājñāya śatrughnam vyapalāyata sarvaśaḥ

अमन्त्रयत कृत्स्नः च तस्याः सर्व सखी जनः
यथा अयम् समुपक्रान्तः निह्शेषम् नः करिष्यति

amantrayata kṛtsnaḥ ca tasyāḥ sarva sakhī janaḥ
yathā ayam samupakrāntaḥ nihśeṣam naḥ kariṣyati

सानुक्रोशाम् वदान्याम् च धर्मज्ञाम् च यशस्विनीम्
कौसल्याम् शरणम् यामः सा हि नो अस्तु ध्रुवा गतिः

sānukrośām vadānyām ca dharmajñām ca yaśasvinīm
kausalyām śaraṇam yāmaḥ sā hi no astu dhruvā gatiḥ

स च रोषेण ताम्र अक्षः शत्रुघ्नः शत्रु तापनः
विचकर्ष तदा कुब्जाम् क्रोशन्तीम् पृथिवी तले

sa ca roṣeṇa tāmra akṣaḥ śatrughnaḥ śatru tāpanaḥ
vicakarṣa tadā kubjām krośantīm pṛthivī tale

तस्या हि आकृष्यमाणाया मन्थरायाः ततः ततः
चित्रम् बहु विधम् भाण्डम् पृथिव्याम् तत् व्यशीर्यत

tasyā hi ākṛṣyamāṇāyā mantharāyāḥ tataḥ tataḥ
citram bahu vidham bhāṇḍam pṛthivyām tat vyaśīryata

तेन भाण्डेन सम्कीर्णम् श्रीमद् राज निवेशनम्
अशोभत तदा भूयः शारदम् गगनम् यथा

tena bhāṇḍena samkīrṇam śrīmad rāja niveśanam
aśobhata tadā bhūyaḥ śāradam gaganam yathā

स बली बलवत् क्रोधात् गृहीत्वा पुरुष ऋषभः
कैकेयीम् अभिनिर्भर्त्स्य बभाषे परुषम् वचः

sa balī balavat krodhāt gṛhītvā puruṣa ṛṣabhaḥ
kaikeyīm abhinirbhartsya babhāṣe paruṣam vacaḥ

तैः वाक्यैः परुषैः दुह्खैः कैकेयी भृश दुह्हिता
शत्रुघ्न भय सम्त्रस्ता पुत्रम् शरणम् आगता

taiḥ vākyaiḥ paruṣaiḥ duhkhaiḥ kaikeyī bhṛśa duhhitā
śatrughna bhaya samtrastā putram śaraṇam āgatā

ताम् प्रेक्ष्य भरतः क्रुद्धम् शत्रुघ्नम् इदम् अब्रवीत्
अवध्याः सर्व भूतानाम् प्रमदाः क्षम्यताम् इति

tām prekṣya bharataḥ kruddham śatrughnam idam abravīt
avadhyāḥ sarva bhūtānām pramadāḥ kṣamyatām iti

हन्याम् अहम् इमाम् पापाम् कैकेयीम् दुष्ट चारिणीम्
यदि माम् धार्मिको रामः न असूयेन् मातृ घातकम्

hanyām aham imām pāpām kaikeyīm duṣṭa cāriṇīm
yadi mām dhārmiko rāmaḥ na asūyen mātṛ ghātakam

इमाम् अपि हताम् कुब्जाम् यदि जानाति राघवः
त्वाम् च माम् चैव धर्म आत्मा न अभिभाषिष्यते ध्रुवम्

imām api hatām kubjām yadi jānāti rāghavaḥ
tvām ca mām caiva dharma ātmā na abhibhāṣiṣyate dhruvam

भरतस्य वचः श्रुत्वा शत्रुघ्नः लक्ष्मण अनुजः
न्यवर्तत ततः रोषात् ताम् मुमोच च मन्थराम्

bharatasya vacaḥ śrutvā śatrughnaḥ lakṣmaṇa anujaḥ
nyavartata tataḥ roṣāt tām mumoca ca mantharām

सा पाद मूले कैकेय्या मन्थरा निपपात ह
निह्श्वसन्ती सुदुह्ख आर्ता कृपणम् विललाप च

sā pāda mūle kaikeyyā mantharā nipapāta ha
nihśvasantī suduhkha ārtā kṛpaṇam vilalāpa ca

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे अष्टसप्ततितमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe aṣṭasaptatitamaḥ sargaḥ