ताम् तथा गर्हयित्वा तु मातरम् भरतः तदा
रोषेण महता आविष्टः पुनर् एव अब्रवीद् वचः

tām tathā garhayitvā tu mātaram bharataḥ tadā
roṣeṇa mahatā āviṣṭaḥ punar eva abravīd vacaḥ

राज्यात् भ्रंशस्व कैकेयि नृशंसे दुष्ट चारिणि
परित्यक्ता च धर्मेण मा मृतम् रुदती भव

rājyāt bhraṃśasva kaikeyi nṛśaṃse duṣṭa cāriṇi
parityaktā ca dharmeṇa mā mṛtam rudatī bhava

किम् नु ते अदूषयद् राजा रामः वा भृश धार्मिकः
ययोः मृत्युर् विवासः च त्वत् कृते तुल्यम् आगतौ

kim nu te adūṣayad rājā rāmaḥ vā bhṛśa dhārmikaḥ
yayoḥ mṛtyur vivāsaḥ ca tvat kṛte tulyam āgatau

भ्रूणहत्याम् असि प्राप्ता कुलस्य अस्य विनाशनात्
कैकेयि नरकम् गच्च मा च भर्तुः सलोकताम्

bhrūṇahatyām asi prāptā kulasya asya vināśanāt
kaikeyi narakam gacca mā ca bhartuḥ salokatām

यत्त्वया हीदृशम् पापम् कृतम् घोरेण कर्मणा
सर्वलोकप्रियम् हित्वा ममाप्यापादितम् भयम्

yattvayā hīdṛśam pāpam kṛtam ghoreṇa karmaṇā
sarvalokapriyam hitvā mamāpyāpāditam bhayam

त्वत् कृते मे पिता वृत्तः रामः च अरण्यम् आश्रितः
अयशो जीव लोके च त्वया अहम् प्रतिपादितः

tvat kṛte me pitā vṛttaḥ rāmaḥ ca araṇyam āśritaḥ
ayaśo jīva loke ca tvayā aham pratipāditaḥ

मातृ रूपे मम अमित्रे नृशंसे राज्य कामुके
न ते अहम् अभिभाष्यो अस्मि दुर्वृत्ते पति घातिनि

mātṛ rūpe mama amitre nṛśaṃse rājya kāmuke
na te aham abhibhāṣyo asmi durvṛtte pati ghātini

कौसल्या च सुमित्रा च याः च अन्या मम मातरः
दुह्खेन महता आविष्टाः त्वाम् प्राप्य कुल दूषिणीम्

kausalyā ca sumitrā ca yāḥ ca anyā mama mātaraḥ
duhkhena mahatā āviṣṭāḥ tvām prāpya kula dūṣiṇīm

न त्वम् अश्व पतेः कन्या धर्म राजस्य धीमतः
राक्षसी तत्र जाता असि कुल प्रध्वंसिनी पितुः

na tvam aśva pateḥ kanyā dharma rājasya dhīmataḥ
rākṣasī tatra jātā asi kula pradhvaṃsinī pituḥ

यत् प्रधाना असि तत् पापम् मयि पित्रा विना कृते
भ्रातृभ्याम् च परित्यक्ते सर्व लोकस्य च अप्रिये

yat pradhānā asi tat pāpam mayi pitrā vinā kṛte
bhrātṛbhyām ca parityakte sarva lokasya ca apriye

कौसल्याम् धर्म सम्युक्ताम् वियुक्ताम् पाप निश्चये
कृत्वा कम् प्राप्स्यसे तु अद्य लोकम् निरय गामिनी

kausalyām dharma samyuktām viyuktām pāpa niścaye
kṛtvā kam prāpsyase tu adya lokam niraya gāminī

किम् न अवबुध्यसे क्रूरे नियतम् बन्धु संश्रयम्
ज्येष्ठम् पितृ समम् रामम् कौसल्याय आत्म सम्भवम्

kim na avabudhyase krūre niyatam bandhu saṃśrayam
jyeṣṭham pitṛ samam rāmam kausalyāya ātma sambhavam

अन्ग प्रत्यन्गजः पुत्रः हृदयाच् च अपि जायते
तस्मात् प्रियतरः मातुः प्रियत्वान् न तु बान्धवः

anga pratyangajaḥ putraḥ hṛdayāc ca api jāyate
tasmāt priyataraḥ mātuḥ priyatvān na tu bāndhavaḥ

अन्यदा किल धर्मज्ञा सुरभिः सुर सम्मता
वहमानौ ददर्श उर्व्याम् पुत्रौ विगत चेतसौ

anyadā kila dharmajñā surabhiḥ sura sammatā
vahamānau dadarśa urvyām putrau vigata cetasau

ताव् अर्ध दिवसे श्रान्तौ दृष्ट्वा पुत्रौ मही तले
रुरोद पुत्र शोकेन बाष्प पर्याकुल ईक्षणा

tāv ardha divase śrāntau dṛṣṭvā putrau mahī tale
ruroda putra śokena bāṣpa paryākula īkṣaṇā

अधस्तात् व्रजतः तस्याः सुर राज्ञो महात्मनः
बिन्दवः पतिता गात्रे सूक्ष्माः सुरभि गन्धिनः

adhastāt vrajataḥ tasyāḥ sura rājño mahātmanaḥ
bindavaḥ patitā gātre sūkṣmāḥ surabhi gandhinaḥ

इन्द्रो।अप्यश्रुनिपातम् तम् स्वगात्रे पुण्यगन्धिनम्
सुरभिम् मन्यते दृष्ट्वा भूयसीम् ताम् सुरेश्वरः

indro|apyaśrunipātam tam svagātre puṇyagandhinam
surabhim manyate dṛṣṭvā bhūyasīm tām sureśvaraḥ

निरीक्समाणः शक्रस्ताम् ददर्श सुरभिम् स्थिताम्
आकाशे विष्ठिताम् दीनाम् रुदतीम् भृशदुःखिताम्

nirīksamāṇaḥ śakrastām dadarśa surabhim sthitām
ākāśe viṣṭhitām dīnām rudatīm bhṛśaduḥkhitām

ताम् दृष्ट्वा शोक सम्तप्ताम् वज्र पाणिर् यशस्विनीम्
इन्द्रः प्रान्जलिर् उद्विग्नः सुर राजो अब्रवीद् वचः

tām dṛṣṭvā śoka samtaptām vajra pāṇir yaśasvinīm
indraḥ prānjalir udvignaḥ sura rājo abravīd vacaḥ

भयम् कच्चिन् न च अस्मासु कुतश्चित् विद्यते महत्
कुतः निमित्तः शोकः ते ब्रूहि सर्व हित एषिणि

bhayam kaccin na ca asmāsu kutaścit vidyate mahat
kutaḥ nimittaḥ śokaḥ te brūhi sarva hita eṣiṇi

एवम् उक्ता तु सुरभिः सुर राजेन धीमता
पत्युवाच ततः धीरा वाक्यम् वाक्य विशारदा

evam uktā tu surabhiḥ sura rājena dhīmatā
patyuvāca tataḥ dhīrā vākyam vākya viśāradā

शान्तम् पातम् न वः किंचित् कुतश्चित् अमर अधिप
अहम् तु मग्नौ शोचामि स्व पुत्रौ विषमे स्थितौ

śāntam pātam na vaḥ kiṃcit kutaścit amara adhipa
aham tu magnau śocāmi sva putrau viṣame sthitau

मम कायात् प्रसूतौ हि दुह्खितौ भार पीडितौ
यौ दृष्ट्वा परितप्ये अहम् न अस्ति पुत्र समः प्रियः

mama kāyāt prasūtau hi duhkhitau bhāra pīḍitau
yau dṛṣṭvā paritapye aham na asti putra samaḥ priyaḥ

यस्याः पुत्र सहस्त्रैस्तु कृत्स्नम् व्याप्तमिदम् जगत्
ताम् दृष्ट्वा रुदतीम् शक्रो न सुतान्मन्यते परम्

yasyāḥ putra sahastraistu kṛtsnam vyāptamidam jagat
tām dṛṣṭvā rudatīm śakro na sutānmanyate param

सदा।अप्रतिमवृत्ताया लोकधारणकाम्यया
श्रीमत्या गुणनित्यायाः स्वभावपरिचेष्टया

sadā|apratimavṛttāyā lokadhāraṇakāmyayā
śrīmatyā guṇanityāyāḥ svabhāvapariceṣṭayā

एक पुत्रा च साध्वी च विवत्सा इयम् त्वया कृता
तस्मात् त्वम् सततम् दुह्खम् प्रेत्य च इह च लप्स्यसे

eka putrā ca sādhvī ca vivatsā iyam tvayā kṛtā
tasmāt tvam satatam duhkham pretya ca iha ca lapsyase

अहम् हि अपचितिम् भ्रातुः पितुः च सकलाम् इमाम्
वर्धनम् यशसः च अपि करिष्यामि न संशयः

aham hi apacitim bhrātuḥ pituḥ ca sakalām imām
vardhanam yaśasaḥ ca api kariṣyāmi na saṃśayaḥ

आनाययित्वा तनयम् कौसल्याया महा द्युतिम्
स्वयम् एव प्रवेक्ष्यामि वनम् मुनि निषेवितम्

ānāyayitvā tanayam kausalyāyā mahā dyutim
svayam eva pravekṣyāmi vanam muni niṣevitam

न ह्यहम् पापसम्कल्पे पापे पापम् त्वया कृतम्
शक्तो धारयितुम् पौरैरश्रुकण्ठै र्निरीक्षितः

na hyaham pāpasamkalpe pāpe pāpam tvayā kṛtam
śakto dhārayitum paurairaśrukaṇṭhai rnirīkṣitaḥ

सा त्वमग्निम् प्रविश वा स्वयम् वा दण्डकान्विश
रज्जुम् बधान वा कण्ठे न हि ते।अन्यत्परायणम्

sā tvamagnim praviśa vā svayam vā daṇḍakānviśa
rajjum badhāna vā kaṇṭhe na hi te|anyatparāyaṇam

अहमप्यवनिम् प्राप्ते रामे सत्यपराक्रमे
कृतकृत्यो भविष्यामि विप्रवासितकल्मषः

ahamapyavanim prāpte rāme satyaparākrame
kṛtakṛtyo bhaviṣyāmi vipravāsitakalmaṣaḥ

इति नागैव अरण्ये तोमर अन्कुश चोदितः
पपात भुवि सम्क्रुद्धो निह्श्वसन्न् इव पन्नगः

iti nāgaiva araṇye tomara ankuśa coditaḥ
papāta bhuvi samkruddho nihśvasann iva pannagaḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे चतुःसप्ततितमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe catuḥsaptatitamaḥ sargaḥ