श्रुत्वा तु पितरम् वृत्तम् भ्रातरु च विवासितौ
भरतः दुह्ख सम्तप्तैदम् वचनम् अब्रवीत्

śrutvā tu pitaram vṛttam bhrātaru ca vivāsitau
bharataḥ duhkha samtaptaidam vacanam abravīt

किम् नुण्कार्यम् हतस्य इह मम राज्येन शोचतः
विहीनस्य अथ पित्रा च भ्रात्रा पितृ समेन च

kim nuṇkāryam hatasya iha mama rājyena śocataḥ
vihīnasya atha pitrā ca bhrātrā pitṛ samena ca

दुह्खे मे दुह्खम् अकरोर् व्रणे क्षारम् इव आदधाः
राजानम् प्रेत भावस्थम् कृत्वा रामम् च तापसम्

duhkhe me duhkham akaror vraṇe kṣāram iva ādadhāḥ
rājānam preta bhāvastham kṛtvā rāmam ca tāpasam

कुलस्य त्वम् अभावाय काल रात्रिर् इव आगता
अन्गारम् उपगूह्य स्म पिता मे न अवबुद्धवान्

kulasya tvam abhāvāya kāla rātrir iva āgatā
angāram upagūhya sma pitā me na avabuddhavān

मृत्युमापादितो राजा त्वया मे पापदर्शिनि
सुखम् परिहृतम् मोहात्कुले।अस्मिन् कुलपांसनि

mṛtyumāpādito rājā tvayā me pāpadarśini
sukham parihṛtam mohātkule|asmin kulapāṃsani

त्वाम् प्राप्य हि पिता मे।द्य सत्यसन्धो महायशाः
तीव्रदुःखाभिसम्तप्तो वृत्तो दशरथो नृपः

tvām prāpya hi pitā me|dya satyasandho mahāyaśāḥ
tīvraduḥkhābhisamtapto vṛtto daśaratho nṛpaḥ

विनाशितो महाराजः पिता मे धर्मवत्सलः
कस्मात्प्रव्राजितो रामः कस्मादेव वनम् गतः

vināśito mahārājaḥ pitā me dharmavatsalaḥ
kasmātpravrājito rāmaḥ kasmādeva vanam gataḥ

कौसल्या च सुमित्रा च पुत्र शोक अभिपीडिते
दुष्करम् यदि जीवेताम् प्राप्य त्वाम् जननीम् मम

kausalyā ca sumitrā ca putra śoka abhipīḍite
duṣkaram yadi jīvetām prāpya tvām jananīm mama

ननु तु आर्यो अपि धर्म आत्मा त्वयि वृत्तिम् अनुत्तमाम्
वर्तते गुरु वृत्तिज्ञो यथा मातरि वर्तते

nanu tu āryo api dharma ātmā tvayi vṛttim anuttamām
vartate guru vṛttijño yathā mātari vartate

तथा ज्येष्ठा हि मे माता कौसल्या दीर्घ दर्शिनी
त्वयि धर्मम् समास्थाय भगिन्याम् इव वर्तते

tathā jyeṣṭhā hi me mātā kausalyā dīrgha darśinī
tvayi dharmam samāsthāya bhaginyām iva vartate

तस्याः पुत्रम् कृत आत्मानम् चीर वल्कल वाससम्
प्रस्थाप्य वन वासाय कथम् पापे न शोचसि

tasyāḥ putram kṛta ātmānam cīra valkala vāsasam
prasthāpya vana vāsāya katham pāpe na śocasi

अपाप दर्शिनम् शूरम् कृत आत्मानम् यशस्विनम्
प्रव्राज्य चीर वसनम् किम् नु पश्यसि कारणम्

apāpa darśinam śūram kṛta ātmānam yaśasvinam
pravrājya cīra vasanam kim nu paśyasi kāraṇam

लुब्धाया विदितः मन्ये न ते अहम् राघवम् प्रति
तथा हि अनर्थो राज्य अर्थम् त्वया नीतः महान् अयम्

lubdhāyā viditaḥ manye na te aham rāghavam prati
tathā hi anartho rājya artham tvayā nītaḥ mahān ayam

अहम् हि पुरुष व्याघ्राव् अपश्यन् राम लक्ष्मणौ
केन शक्ति प्रभावेन राज्यम् रक्षितुम् उत्सहे

aham hi puruṣa vyāghrāv apaśyan rāma lakṣmaṇau
kena śakti prabhāvena rājyam rakṣitum utsahe

तम् हि नित्यम् महा राजो बलवन्तम् महा बलः
उअपाश्रितः अभूद् धर्म आत्मा मेरुर् मेरु वनम् यथा

tam hi nityam mahā rājo balavantam mahā balaḥ
uapāśritaḥ abhūd dharma ātmā merur meru vanam yathā

सो अहम् कथम् इमम् भारम् महा धुर्य समुद्यतम्
दम्यो धुरम् इव आसाद्य सहेयम् केन च ओजसा

so aham katham imam bhāram mahā dhurya samudyatam
damyo dhuram iva āsādya saheyam kena ca ojasā

अथ वा मे भवेत् शक्तिर् योगैः बुद्धि बलेन वा
सकामाम् न करिष्यामि त्वाम् अहम् पुत्र गर्धिनीम्

atha vā me bhavet śaktir yogaiḥ buddhi balena vā
sakāmām na kariṣyāmi tvām aham putra gardhinīm

न मे विकाङ्खा जायेत त्यक्तुम् त्वाम् पापनिश्चयाम्
यदि रामस्य नावेक्षा त्वयि स्यान्मातृवत्सदा

na me vikāṅkhā jāyeta tyaktum tvām pāpaniścayām
yadi rāmasya nāvekṣā tvayi syānmātṛvatsadā

उत्पन्ना तु कथम् बुद्धिस्तवेयम् पापदर्शिनि
साधुचारित्रविभ्राष्टे पूर्वेषाम् नो विगर्हिता

utpannā tu katham buddhistaveyam pāpadarśini
sādhucāritravibhrāṣṭe pūrveṣām no vigarhitā

अस्मिन् कुले हि सर्वेषाम् ज्येष्ठो राज्ये।अभिषिच्यते
अपरे भ्रातरस्तस्मिन् प्रवर्तन्ते समाहिताः

asmin kule hi sarveṣām jyeṣṭho rājye|abhiṣicyate
apare bhrātarastasmin pravartante samāhitāḥ

न हि मन्ये नृशसे त्वम् राजधर्ममवेक्षसे
गतिम् वा न विजानासि राजवृत्तस्य शाश्वतीम्

na hi manye nṛśase tvam rājadharmamavekṣase
gatim vā na vijānāsi rājavṛttasya śāśvatīm

सततम् राजवृत्ते हि ज्येष्ठो राज्ये।अभिषिच्यते
राज्ञामेतत्समम् तत्स्यादिक्ष्वाकूणाम् विशेषतः

satatam rājavṛtte hi jyeṣṭho rājye|abhiṣicyate
rājñāmetatsamam tatsyādikṣvākūṇām viśeṣataḥ

तेषाम् धर्मैकरक्षाणाम् कुलचारित्रयोगिनाम्
अत्र चारित्रशौण्डीर्यम् त्वाम् प्राप्य विनिवर्ततम्

teṣām dharmaikarakṣāṇām kulacāritrayoginām
atra cāritraśauṇḍīryam tvām prāpya vinivartatam

तवापि सुमहाभागा जनेन्द्राः कुलपूर्वगाः
बुद्धेर्मोहः कथमयम् सम्भूतस्त्वयि गर्हितः

tavāpi sumahābhāgā janendrāḥ kulapūrvagāḥ
buddhermohaḥ kathamayam sambhūtastvayi garhitaḥ

न तु कामम् करिष्यामि तवा।अह्म् पापनिश्चये
त्वया व्यसनमारब्धम् जीवितान्तकरम् मम

na tu kāmam kariṣyāmi tavā|ahm pāpaniścaye
tvayā vyasanamārabdham jīvitāntakaram mama

एष त्विदानीमेवाहमप्रियार्थम् तवनघम्
निवर्तयिष्यामि वनात् भ्रातरम् स्वजन प्रियम्

eṣa tvidānīmevāhamapriyārtham tavanagham
nivartayiṣyāmi vanāt bhrātaram svajana priyam

निवर्तयित्वा रामम् च तस्याहम् दीप्ततेजनः
दासभूतो भविष्यामि सुस्थिरेणान्तरात्मना

nivartayitvā rāmam ca tasyāham dīptatejanaḥ
dāsabhūto bhaviṣyāmi susthireṇāntarātmanā

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे त्रिसप्ततितमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe trisaptatitamaḥ sargaḥ