आक्रन्दितनिरानन्दा सास्रकम्ठजनाविला
आयोध्यायामतितता सा व्यतीयाय शर्वरी

ākranditanirānandā sāsrakamṭhajanāvilā
āyodhyāyāmatitatā sā vyatīyāya śarvarī

व्यतीतायाम् तु शर्वर्याम् आदित्यस्य उदये ततः
समेत्य राज कर्तारः सभाम् ईयुर् द्विजातयः

vyatītāyām tu śarvaryām ādityasya udaye tataḥ
sametya rāja kartāraḥ sabhām īyur dvijātayaḥ

मार्कण्डेयो अथ मौद्गल्यो वामदेवः च काश्यपः
कात्ययनो गौतमः च जाबालिः च महा यशाः

mārkaṇḍeyo atha maudgalyo vāmadevaḥ ca kāśyapaḥ
kātyayano gautamaḥ ca jābāliḥ ca mahā yaśāḥ

अतीता शर्वरी दुह्खम् या नो वर्ष शत उपमा
अस्मिन् पन्चत्वम् आपन्ने पुत्र शोकेन पार्थिवे

atītā śarvarī duhkham yā no varṣa śata upamā
asmin pancatvam āpanne putra śokena pārthive

स्वर् गतः च महा राजो रामः च अरण्यम् आश्रितः
लक्ष्मणः च अपि तेजस्वी रामेण एव गतः सह

svar gataḥ ca mahā rājo rāmaḥ ca araṇyam āśritaḥ
lakṣmaṇaḥ ca api tejasvī rāmeṇa eva gataḥ saha

उभौ भरत शत्रुघ्नौ क्केकयेषु परम् तपौ
पुरे राज गृहे रम्ये मातामह निवेशने

ubhau bharata śatrughnau kkekayeṣu param tapau
pure rāja gṛhe ramye mātāmaha niveśane

इक्ष्वाकूणाम् इह अद्य एव कश्चित् राजा विधीयताम्
अराजकम् हि नो राष्ट्रम् न विनाशम् अवाप्नुयात्

ikṣvākūṇām iha adya eva kaścit rājā vidhīyatām
arājakam hi no rāṣṭram na vināśam avāpnuyāt

न अराजले जन पदे विद्युन् माली महा स्वनः
अभिवर्षति पर्जन्यो महीम् दिव्येन वारिणा

na arājale jana pade vidyun mālī mahā svanaḥ
abhivarṣati parjanyo mahīm divyena vāriṇā

न अराजके जन पदे बीज मुष्टिः प्रकीर्यते
न अराकके पितुः पुत्रः भार्या वा वर्तते वशे

na arājake jana pade bīja muṣṭiḥ prakīryate
na arākake pituḥ putraḥ bhāryā vā vartate vaśe

अराजके धनम् न अस्ति न अस्ति भार्या अपि अराजके
इदम् अत्याहितम् च अन्यत् कुतः सत्यम् अराजके

arājake dhanam na asti na asti bhāryā api arājake
idam atyāhitam ca anyat kutaḥ satyam arājake

न अराजके जन पदे कारयन्ति सभाम् नराः
उद्यानानि च रम्याणि हृष्टाः पुण्य गृहाणि च

na arājake jana pade kārayanti sabhām narāḥ
udyānāni ca ramyāṇi hṛṣṭāḥ puṇya gṛhāṇi ca

न अराजके जन पदे यज्ञ शीला द्विजातयः
सत्राणि अन्वासते दान्ता ब्राह्मणाः संशित व्रताः

na arājake jana pade yajña śīlā dvijātayaḥ
satrāṇi anvāsate dāntā brāhmaṇāḥ saṃśita vratāḥ

न अराजके जनपदे महायज्ञेषु यज्वनः
ब्राह्मणा वसुसम्पन्ना विसृजन्त्याप्तदक्षिणाः

na arājake janapade mahāyajñeṣu yajvanaḥ
brāhmaṇā vasusampannā visṛjantyāptadakṣiṇāḥ

न अराजके जन पदे प्रभूत नट नर्तकाः
उत्सवाः च समाजाः च वर्धन्ते राष्ट्र वर्धनाः

na arājake jana pade prabhūta naṭa nartakāḥ
utsavāḥ ca samājāḥ ca vardhante rāṣṭra vardhanāḥ

न अरजके जन पदे सिद्ध अर्था व्यवहारिणः
कथाभिर् अनुरज्यन्ते कथा शीलाः कथा प्रियैः

na arajake jana pade siddha arthā vyavahāriṇaḥ
kathābhir anurajyante kathā śīlāḥ kathā priyaiḥ

न अराजके जनपदे उद्यानानि समागताः
सायाह्ने क्रीडितुम् यान्ति कुमार्यो हेमभूषिताः

na arājake janapade udyānāni samāgatāḥ
sāyāhne krīḍitum yānti kumāryo hemabhūṣitāḥ

न अराजके जन पदे वाहनैः शीघ्र गामिभिः
नरा निर्यान्ति अरण्यानि नारीभिः सह कामिनः

na arājake jana pade vāhanaiḥ śīghra gāmibhiḥ
narā niryānti araṇyāni nārībhiḥ saha kāminaḥ

न अराकजे जन पदे धनवन्तः सुरक्षिताः
शेरते विवृत द्वाराः कृषि गो रक्ष जीविनः

na arākaje jana pade dhanavantaḥ surakṣitāḥ
śerate vivṛta dvārāḥ kṛṣi go rakṣa jīvinaḥ

न अराजके जनपदे बद्दघण्टा विषाणीनः
आटन्ति राजमार्गेषु कुञ्जराः षष्टिहायनाः

na arājake janapade baddaghaṇṭā viṣāṇīnaḥ
āṭanti rājamārgeṣu kuñjarāḥ ṣaṣṭihāyanāḥ

न अराजके जनपदे शरान् सम्ततमस्यताम्
श्रूयते तलनिर्घोष इष्वस्त्राणामुपासने

na arājake janapade śarān samtatamasyatām
śrūyate talanirghoṣa iṣvastrāṇāmupāsane

न अराजके जन पदे वणिजो दूर गामिनः
गच्चन्ति क्षेमम् अध्वानम् बहु पुण्य समाचिताः

na arājake jana pade vaṇijo dūra gāminaḥ
gaccanti kṣemam adhvānam bahu puṇya samācitāḥ

न अराजके जन पदे चरति एक चरः वशी
भावयन्न् आत्मना आत्मानम् यत्र सायम् गृहो मुनिः

na arājake jana pade carati eka caraḥ vaśī
bhāvayann ātmanā ātmānam yatra sāyam gṛho muniḥ

न अराजके जन पदे योग क्षेमम् प्रवर्तते
न च अपि अराजके सेना शत्रून् विषहते युधि

na arājake jana pade yoga kṣemam pravartate
na ca api arājake senā śatrūn viṣahate yudhi

न अराजके जनपदे हृष्टैः परमवाजिभिः
नराः सम्यान्ति सहसा रथैश्च परिमण्डिताः

na arājake janapade hṛṣṭaiḥ paramavājibhiḥ
narāḥ samyānti sahasā rathaiśca parimaṇḍitāḥ

न अराजके जनपदे नराः शास्त्रविशारदाः
सम्पदन्तो।अवतिष्ठन्ते वनेषूपवनेषु च

na arājake janapade narāḥ śāstraviśāradāḥ
sampadanto|avatiṣṭhante vaneṣūpavaneṣu ca

न अराजके जनपदे माल्यमोदकदक्षिणाः
देवताभ्यर्चनार्थय कल्प्यन्ते नियतैर्जनैः

na arājake janapade mālyamodakadakṣiṇāḥ
devatābhyarcanārthaya kalpyante niyatairjanaiḥ

न अराजके जनपदे चन्दनागुरुरूषिताः
राजपुत्रा विराजन्ते वसन्त इव शाखिनः

na arājake janapade candanāgururūṣitāḥ
rājaputrā virājante vasanta iva śākhinaḥ

यथा हि अनुदका नद्यो यथा वा अपि अतृणम् वनम्
अगोपाला यथा गावः तथा राष्ट्रम् अराजकम्

yathā hi anudakā nadyo yathā vā api atṛṇam vanam
agopālā yathā gāvaḥ tathā rāṣṭram arājakam

ध्वजो रथस्य प्रज्ञानम् धूमो ज्ञानम् विभावसोः
तेषाम् यो नो ध्वजो राज स देवत्वमितो गतः

dhvajo rathasya prajñānam dhūmo jñānam vibhāvasoḥ
teṣām yo no dhvajo rāja sa devatvamito gataḥ

न अराजके जन पदे स्वकम् भवति कस्यचित्
मत्स्याइव नरा नित्यम् भक्षयन्ति परस्परम्

na arājake jana pade svakam bhavati kasyacit
matsyāiva narā nityam bhakṣayanti parasparam

येहि सम्भिन्न मर्यादा नास्तिकाः चिन्न संशयाः
ते अपि भावाय कल्पन्ते राज दण्ड निपीडिताः

yehi sambhinna maryādā nāstikāḥ cinna saṃśayāḥ
te api bhāvāya kalpante rāja daṇḍa nipīḍitāḥ

यथा दृष्टिः शरीरस्य नित्यमेवप्रवर्तते
तथा नरेन्द्रो राष्ट्रस्य प्रभवः सत्यधर्मयोः

yathā dṛṣṭiḥ śarīrasya nityamevapravartate
tathā narendro rāṣṭrasya prabhavaḥ satyadharmayoḥ

राजा सत्यम् च धर्मश्च राजा कुलवताम् कुलम्
राजा माता पिता चैव राजा हितकरो नृणाम्

rājā satyam ca dharmaśca rājā kulavatām kulam
rājā mātā pitā caiva rājā hitakaro nṛṇām

यमो वैश्रवणः शक्रो वरुणश्च महाबलः
विशेष्यन्ते नरेन्द्रेण वृत्तेन महाता ततः

yamo vaiśravaṇaḥ śakro varuṇaśca mahābalaḥ
viśeṣyante narendreṇa vṛttena mahātā tataḥ

अहो तमैव इदम् स्यान् न प्रज्ञायेत किंचन
राजा चेन् न भवेन् लोके विभजन् साध्व् असाधुनी

aho tamaiva idam syān na prajñāyeta kiṃcana
rājā cen na bhaven loke vibhajan sādhv asādhunī

जीवति अपि महा राजे तव एव वचनम् वयम्
न अतिक्रमामहे सर्वे वेलाम् प्राप्य इव सागरः

jīvati api mahā rāje tava eva vacanam vayam
na atikramāmahe sarve velām prāpya iva sāgaraḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे सप्तषष्टितम्ः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe saptaṣaṣṭitamḥ sargaḥ