तम् अग्निम् इव संशान्तम् अम्बु हीनम् इव अर्णवम्
हतप्रभम् इव आदित्यम् स्वर्गथम् प्रेक्ष्य भूमिपम्

tam agnim iva saṃśāntam ambu hīnam iva arṇavam
hataprabham iva ādityam svargatham prekṣya bhūmipam

सकामा भव कैकेयि भुन्क्ष्व राज्यम् अकण्टकम्
त्यक्त्वा राजानम् एक अग्रा नृशंसे दुष्ट चारिणि

sakāmā bhava kaikeyi bhunkṣva rājyam akaṇṭakam
tyaktvā rājānam eka agrā nṛśaṃse duṣṭa cāriṇi

विहाय माम् गतः रामः भर्ता च स्वर् गतः मम
विपथे सार्थ हीना इव न अहम् जीवितुम् उत्सहे

vihāya mām gataḥ rāmaḥ bhartā ca svar gataḥ mama
vipathe sārtha hīnā iva na aham jīvitum utsahe

भर्तारम् तम् परित्यज्य का स्त्री दैवतम् आत्मनः
इच्चेज् जीवितुम् अन्यत्र कैकेय्याः त्यक्त धर्मणः

bhartāram tam parityajya kā strī daivatam ātmanaḥ
iccej jīvitum anyatra kaikeyyāḥ tyakta dharmaṇaḥ

न लुब्धो बुध्यते दोषान् किम् पाकम् इव भक्षयन्
कुब्जा निमित्तम् कैकेय्या राघवाणान् कुलम् हतम्

na lubdho budhyate doṣān kim pākam iva bhakṣayan
kubjā nimittam kaikeyyā rāghavāṇān kulam hatam

अनियोगे नियुक्तेन राज्ञा रामम् विवासितम्
सभार्यम् जनकः श्रुत्वा पतितप्स्यति अहम् यथा

aniyoge niyuktena rājñā rāmam vivāsitam
sabhāryam janakaḥ śrutvā patitapsyati aham yathā

स मामनाथाम् विधवाम् नाद्य जानाति धार्मिकः
रामः कमल पत्र अक्षो जीव नाशम् इतः गतः

sa māmanāthām vidhavām nādya jānāti dhārmikaḥ
rāmaḥ kamala patra akṣo jīva nāśam itaḥ gataḥ

विदेह राजस्य सुता तहा सीता तपस्विनी
दुह्खस्य अनुचिता दुह्खम् वने पर्युद्विजिष्यति

videha rājasya sutā tahā sītā tapasvinī
duhkhasya anucitā duhkham vane paryudvijiṣyati

नदताम् भीम घोषाणाम् निशासु मृग पक्षिणाम्
निशम्य नूनम् संस्त्रस्ता राघवम् संश्रयिष्यति

nadatām bhīma ghoṣāṇām niśāsu mṛga pakṣiṇām
niśamya nūnam saṃstrastā rāghavam saṃśrayiṣyati

वृद्धः चैव अल्प पुत्रः च वैदेहीम् अनिचिन्तयन्
सो अपि शोक समाविष्टः ननु त्यक्ष्यति जीवितम्

vṛddhaḥ caiva alpa putraḥ ca vaidehīm anicintayan
so api śoka samāviṣṭaḥ nanu tyakṣyati jīvitam

साहमद्यैव दिष्टान्तम् गमिष्यामि पतिव्रता
इदम् शरीरमालिङ्ग्य प्रवेक्ष्यामि हुताशनम्

sāhamadyaiva diṣṭāntam gamiṣyāmi pativratā
idam śarīramāliṅgya pravekṣyāmi hutāśanam

ताम् ततः सम्परिष्वज्य विलपन्तीम् तपस्विनीम्
व्यपनिन्युः सुदुह्ख आर्ताम् कौसल्याम् व्यावहारिकाः

tām tataḥ sampariṣvajya vilapantīm tapasvinīm
vyapaninyuḥ suduhkha ārtām kausalyām vyāvahārikāḥ

तैल द्रोण्याम् अथ अमात्याः सम्वेश्य जगती पतिम्
राज्ञः सर्वाणि अथ आदिष्टाः चक्रुः कर्माणि अनन्तरम्

taila droṇyām atha amātyāḥ samveśya jagatī patim
rājñaḥ sarvāṇi atha ādiṣṭāḥ cakruḥ karmāṇi anantaram

न तु सम्कलनम् राज्ञो विना पुत्रेण मन्त्रिणः
सर्वज्ञाः कर्तुम् ईषुस् ते ततः रक्षन्ति भूमिपम्

na tu samkalanam rājño vinā putreṇa mantriṇaḥ
sarvajñāḥ kartum īṣus te tataḥ rakṣanti bhūmipam

तैल द्रोण्याम् तु सचिवैः शायितम् तम् नर अधिपम्
हा मृतः अयम् इति ज्ञात्वा स्त्रियः ताः पर्यदेवयन्

taila droṇyām tu sacivaiḥ śāyitam tam nara adhipam
hā mṛtaḥ ayam iti jñātvā striyaḥ tāḥ paryadevayan

बाहून् उद्यम्य कृपणा नेत्र प्रस्रवणैः मुखैः
रुदन्त्यः शोक सम्तप्ताः कृपणम् पर्यदेवयन्

bāhūn udyamya kṛpaṇā netra prasravaṇaiḥ mukhaiḥ
rudantyaḥ śoka samtaptāḥ kṛpaṇam paryadevayan

हा महाराज रामेण सततम् प्रियवादिना
विहीनाः सत्यसन्धेन किमर्थम् विजहासि नः

hā mahārāja rāmeṇa satatam priyavādinā
vihīnāḥ satyasandhena kimartham vijahāsi naḥ

कैकेय्या दुष्टभावाया राघवेण वियोजिताः
कथम् पतिघ्न्या वत्स्यामः समीपे विधवा वयम्

kaikeyyā duṣṭabhāvāyā rāghaveṇa viyojitāḥ
katham patighnyā vatsyāmaḥ samīpe vidhavā vayam

स हि नाथः सदास्माकम् तव च प्रभुरात्मवान्
वनम् रामो गतः श्रीमान् विहाय नृपतिश्रियम्

sa hi nāthaḥ sadāsmākam tava ca prabhurātmavān
vanam rāmo gataḥ śrīmān vihāya nṛpatiśriyam

त्वया तेन च वीरेण विना व्यसनमोहिताः
कथम् वयम् निवत्स्यामः कैकेय्या च विदूषिताः

tvayā tena ca vīreṇa vinā vyasanamohitāḥ
katham vayam nivatsyāmaḥ kaikeyyā ca vidūṣitāḥ

यया तु राजा रामश्च लक्ष्मणश्च महाबलः
सीतया सह सम्त्य्क्ताः सा कमन्यम् न हास्यति

yayā tu rājā rāmaśca lakṣmaṇaśca mahābalaḥ
sītayā saha samtyktāḥ sā kamanyam na hāsyati

ता बाष्पेण च सम्वीताः शोकेन विपुलेन च
व्यवेष्टन्त निरानन्दा राघवस्य वरस्त्रीयः

tā bāṣpeṇa ca samvītāḥ śokena vipulena ca
vyaveṣṭanta nirānandā rāghavasya varastrīyaḥ

निशा नक्षत्र हीना इव स्त्री इव भर्तृ विवर्जिता
पुरी न अराजत अयोध्या हीना राज्ञा महात्मना

niśā nakṣatra hīnā iva strī iva bhartṛ vivarjitā
purī na arājata ayodhyā hīnā rājñā mahātmanā

बाष्प पर्याकुल जना हाहा भूत कुल अन्गना
शून्य चत्वर वेश्म अन्ता न बभ्राज यथा पुरम्

bāṣpa paryākula janā hāhā bhūta kula anganā
śūnya catvara veśma antā na babhrāja yathā puram

गत प्रभा द्यौर् इव भास्करम् विना
व्यपेत नक्षत्र गणा इव शर्वरी
निवृत्तचारः सहसा गतो रविः
प्रवृत्तचारा राजनी ह्युपस्थिता

gata prabhā dyaur iva bhāskaram vinā
vyapeta nakṣatra gaṇā iva śarvarī
nivṛttacāraḥ sahasā gato raviḥ
pravṛttacārā rājanī hyupasthitā

ऋते तु पुत्राद्दहनम् महीपते
र्नरोचयन्ते सुहृदः समागताः
इतीव तस्मिन् शयने न्यवेशय
न्विचिन्त्य राजानमचिन्त्य दर्शनम्

ṛte tu putrāddahanam mahīpate
rnarocayante suhṛdaḥ samāgatāḥ
itīva tasmin śayane nyaveśaya
nvicintya rājānamacintya darśanam

गतप्रभा द्यौरिव भास्करम् विना
व्यपेतनक्षत्रगणेव शर्वरी
पुरी बभासे रहिता मह आत्मना
न च अस्र कण्ठ आकुल मार्ग चत्वरा

gataprabhā dyauriva bhāskaram vinā
vyapetanakṣatragaṇeva śarvarī
purī babhāse rahitā maha ātmanā
na ca asra kaṇṭha ākula mārga catvarā

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे ष्ट्ष्ष्टितम सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe ṣṭṣṣṭitama sargaḥ