मम तु अश्वा निवृत्तस्य न प्रावर्तन्त वर्त्मनि
उष्णम् अश्रु विमुन्चन्तः रामे सम्प्रस्थिते वनम्

mama tu aśvā nivṛttasya na prāvartanta vartmani
uṣṇam aśru vimuncantaḥ rāme samprasthite vanam

उभाभ्याम् राज पुत्राभ्याम् अथ कृत्वा अहम् ज्ञलिम्
प्रस्थितः रथम् आस्थाय तत् दुह्खम् अपि धारयन्

ubhābhyām rāja putrābhyām atha kṛtvā aham jñalim
prasthitaḥ ratham āsthāya tat duhkham api dhārayan

गुहा इव सार्धम् तत्र एव स्थितः अस्मि दिवसान् बहून्
आशया यदि माम् रामः पुनः शब्दापयेद् इति

guhā iva sārdham tatra eva sthitaḥ asmi divasān bahūn
āśayā yadi mām rāmaḥ punaḥ śabdāpayed iti

विषये ते महा राज माम व्यसन कर्शिताः
अपि वृक्षाः परिम्लानः सपुष्प अन्कुर कोरकाः

viṣaye te mahā rāja māma vyasana karśitāḥ
api vṛkṣāḥ parimlānaḥ sapuṣpa ankura korakāḥ

उपतप्तोदका नद्यः पल्वलानि सरांसि च
परिष्कुपलाशानि वनान्युपवनानि च

upataptodakā nadyaḥ palvalāni sarāṃsi ca
pariṣkupalāśāni vanānyupavanāni ca

न च सर्पन्ति सत्त्वानि व्याला न प्रसरन्ति च
राम शोक अभिभूतम् तन् निष्कूजम् अभवद् वनम्

na ca sarpanti sattvāni vyālā na prasaranti ca
rāma śoka abhibhūtam tan niṣkūjam abhavad vanam

लीन पुष्कर पत्राः च नर इन्द्र कलुष उदकाः
सम्तप्त पद्माः पद्मिन्यो लीन मीन विहम्गमाः

līna puṣkara patrāḥ ca nara indra kaluṣa udakāḥ
samtapta padmāḥ padminyo līna mīna vihamgamāḥ

जलजानि च पुष्पाणि माल्यानि स्थलजानि च
न अद्य भान्ति अल्प गन्धीनि फलानि च यथा पुरम्

jalajāni ca puṣpāṇi mālyāni sthalajāni ca
na adya bhānti alpa gandhīni phalāni ca yathā puram

अत्रोद्यानानि शून्यानि प्रलीनविहगानि च
न चाभिरामानारामान् पश्यामि मनुजर्षभ

atrodyānāni śūnyāni pralīnavihagāni ca
na cābhirāmānārāmān paśyāmi manujarṣabha

प्रविशन्तम् अयोध्याम् माम् न कश्चित् अभिनन्दति
नरा रामम् अपश्यन्तः निह्श्वसन्ति मुहुर् मुहुः

praviśantam ayodhyām mām na kaścit abhinandati
narā rāmam apaśyantaḥ nihśvasanti muhur muhuḥ

देव राजरथम् दृष्ट्वा विना राममिहागतम्
दुःखादश्रुमुखः सर्वो राजमार्गगतो जनः

deva rājaratham dṛṣṭvā vinā rāmamihāgatam
duḥkhādaśrumukhaḥ sarvo rājamārgagato janaḥ

हर्म्यैः विमानैः प्रासादैः अवेक्ष्य रथम् आगतम्
हाहा कार कृता नार्यो राम अदर्शन कर्शिताः

harmyaiḥ vimānaiḥ prāsādaiḥ avekṣya ratham āgatam
hāhā kāra kṛtā nāryo rāma adarśana karśitāḥ

आयतैः विमलैः नेत्रैः अश्रु वेग परिप्लुतैः
अन्योन्यम् अभिवीक्षन्ते व्यक्तम् आर्ततराः स्त्रियः

āyataiḥ vimalaiḥ netraiḥ aśru vega pariplutaiḥ
anyonyam abhivīkṣante vyaktam ārtatarāḥ striyaḥ

न अमित्राणाम् न मित्राणाम् उदासीन जनस्य च
अहम् आर्ततया कंचित् विशेषम् न उपलक्षये

na amitrāṇām na mitrāṇām udāsīna janasya ca
aham ārtatayā kaṃcit viśeṣam na upalakṣaye

अप्रहृष्ट मनुष्या च दीन नाग तुरम्गमा
आर्त स्वर परिम्लाना विनिह्श्वसित निह्स्वना

aprahṛṣṭa manuṣyā ca dīna nāga turamgamā
ārta svara parimlānā vinihśvasita nihsvanā

सूतस्य वचनम् श्रुत्वा वाचा परम दीनया
बाष्प उपहतया राजा तम् सूतम् इदम् अब्रवीत्

sūtasya vacanam śrutvā vācā parama dīnayā
bāṣpa upahatayā rājā tam sūtam idam abravīt

कैकेय्या विनियुक्तेन पाप अभिजन भावया
मया न मन्त्र कुशलैः वृद्धैः सह समर्थितम्

kaikeyyā viniyuktena pāpa abhijana bhāvayā
mayā na mantra kuśalaiḥ vṛddhaiḥ saha samarthitam

न सुहृद्भिर् न च अमात्यैः मन्त्रयित्वा न नैगमैः
मया अयम् अर्थः सम्मोहात् स्त्री हेतोह् सहसा कृतः

na suhṛdbhir na ca amātyaiḥ mantrayitvā na naigamaiḥ
mayā ayam arthaḥ sammohāt strī hetoh sahasā kṛtaḥ

भवितव्यतया नूनम् इदम् वा व्यसनम् महत्
कुलस्य अस्य विनाशाय प्राप्तम् सूत यदृच्चया

bhavitavyatayā nūnam idam vā vyasanam mahat
kulasya asya vināśāya prāptam sūta yadṛccayā

सूत यद्य् अस्ति ते किंचिन् मया अपि सुकृतम् कृतम्
त्वम् प्रापय आशु माम् रामम् प्राणाः सम्त्वरयन्ति माम्

sūta yady asti te kiṃcin mayā api sukṛtam kṛtam
tvam prāpaya āśu mām rāmam prāṇāḥ samtvarayanti mām

यद् यद् या अपि मम एव आज्ञा निवर्तयतु राघवम्
न शक्ष्यामि विना राम मुहूर्तम् अपि जीवितुम्

yad yad yā api mama eva ājñā nivartayatu rāghavam
na śakṣyāmi vinā rāma muhūrtam api jīvitum

अथवा अपि महा बाहुर् गतः दूरम् भविष्यति
माम् एव रथम् आरोप्य शीघ्रम् रामाय दर्शय

athavā api mahā bāhur gataḥ dūram bhaviṣyati
mām eva ratham āropya śīghram rāmāya darśaya

वृत्त दम्ष्ट्रः महा इष्वासः क्व असौ लक्ष्मण पूर्वजः
यदि जीवामि साध्व् एनम् पश्येयम् सह सीतया

vṛtta damṣṭraḥ mahā iṣvāsaḥ kva asau lakṣmaṇa pūrvajaḥ
yadi jīvāmi sādhv enam paśyeyam saha sītayā

लोहित अक्षम् महा बाहुम् आमुक्त मणि कुण्डलम्
रामम् यदि न पश्यामि गमिष्यामि यम क्षयम्

lohita akṣam mahā bāhum āmukta maṇi kuṇḍalam
rāmam yadi na paśyāmi gamiṣyāmi yama kṣayam

अतः नु किम् दुह्खतरम् यो अहम् इक्ष्वाकु नन्दनम्
इमाम् अवस्थाम् आपन्नो न इह पश्यामि राघवम्

ataḥ nu kim duhkhataram yo aham ikṣvāku nandanam
imām avasthām āpanno na iha paśyāmi rāghavam

हा राम राम अनुज हा हा वैदेहि तपस्विनी
न माम् जानीत दुह्खेन म्रियमाणम् अनाथवत्

hā rāma rāma anuja hā hā vaidehi tapasvinī
na mām jānīta duhkhena mriyamāṇam anāthavat

स तेन राजा दुःखेन भृशमर्पितचेतनः
अवगाढः सुदुष्पारम् शोकसागमब्रवीत्

sa tena rājā duḥkhena bhṛśamarpitacetanaḥ
avagāḍhaḥ suduṣpāram śokasāgamabravīt

रामशोकमहाभोगः सीताविरहपारगः
श्वसितोर्मिमहावर्तो बाष्पफेनजलाविलः

rāmaśokamahābhogaḥ sītāvirahapāragaḥ
śvasitormimahāvarto bāṣpaphenajalāvilaḥ

अशोभनम् यो अहम् इह अद्य राघवम्
दिदृक्षमाणो न लभे सलक्ष्मणम्
इति इव राजा विलपन् महा यहाशः
पपात तूर्णम् शयने स मूर्चितः

aśobhanam yo aham iha adya rāghavam
didṛkṣamāṇo na labhe salakṣmaṇam
iti iva rājā vilapan mahā yahāśaḥ
papāta tūrṇam śayane sa mūrcitaḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे एकोनषष्टितमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe ekonaṣaṣṭitamaḥ sargaḥ