प्रत्याश्वस्तः यदा राजा मोहात् प्रत्यागतः पुनः
थाजुहाव तम् सूतम् राम वृत्त अन्त कारणात्

pratyāśvastaḥ yadā rājā mohāt pratyāgataḥ punaḥ
thājuhāva tam sūtam rāma vṛtta anta kāraṇāt

तदा सूतो महाराज कृताञ्जलिरुपस्थितः
राममेव अनुशोचन्तं दुःखशोकसमन्वितम्

tadā sūto mahārāja kṛtāñjalirupasthitaḥ
rāmameva anuśocantaṃ duḥkhaśokasamanvitam

राजा तु रजसा सूतम् ध्वस्त अङ्गम् समुपस्थितम्
अश्रु पूर्ण मुखम् दीनम् उवाच परम आर्तवत्

rājā tu rajasā sūtam dhvasta aṅgam samupasthitam
aśru pūrṇa mukham dīnam uvāca parama ārtavat

क्व नु वत्स्यति धर्म आत्मा वृक्ष मूलम् उपाश्रितः
सो अत्यन्त सुखितः सूत किम् अशिष्यति राघवः

kva nu vatsyati dharma ātmā vṛkṣa mūlam upāśritaḥ
so atyanta sukhitaḥ sūta kim aśiṣyati rāghavaḥ

दुःखस्यानुचितो दुःखम् सुमन्त्र शयनोचितः
भूमि पाल आत्मजो भूमौ शेते कथम् अनाथवत्

duḥkhasyānucito duḥkham sumantra śayanocitaḥ
bhūmi pāla ātmajo bhūmau śete katham anāthavat

यम् यान्तम् अनुयान्ति स्म पदाति रथ कुण्ज़्जराः
स वत्स्यति कथम् रामः विजनम् वनम् आश्रितः

yam yāntam anuyānti sma padāti ratha kuṇzjarāḥ
sa vatsyati katham rāmaḥ vijanam vanam āśritaḥ

व्याल्दैः मृगैः आचरितम् कृष्ण सर्प निषेवितम्
कथम् कुमारौ वैदेह्या सार्धम् वनम् उपस्थितौ

vyāldaiḥ mṛgaiḥ ācaritam kṛṣṇa sarpa niṣevitam
katham kumārau vaidehyā sārdham vanam upasthitau

सुकुमार्या तपस्विन्या सुमन्त्र सह सीतया
राज पुत्रौ कथम् पादैः अवरुह्य रथात् गतौ

sukumāryā tapasvinyā sumantra saha sītayā
rāja putrau katham pādaiḥ avaruhya rathāt gatau

सिद्ध अर्थः खलु सूत त्वम् येन दृष्टौ मम आत्मजौ
वन अन्तम् प्रविशन्तौ ताव् अश्विनाव् इव मन्दरम्

siddha arthaḥ khalu sūta tvam yena dṛṣṭau mama ātmajau
vana antam praviśantau tāv aśvināv iva mandaram

किम् उवाच वचो रामः किम् उवाच च लक्ष्मणः
सुमन्त्र वनम् आसाद्य किम् उवाच च मैथिली

kim uvāca vaco rāmaḥ kim uvāca ca lakṣmaṇaḥ
sumantra vanam āsādya kim uvāca ca maithilī

आसितम् शयितम् भुक्तम् सूत रामस्य कीर्तय
जीविष्याम्यहमेतेन ययातिरिव साधुषु

āsitam śayitam bhuktam sūta rāmasya kīrtaya
jīviṣyāmyahametena yayātiriva sādhuṣu

इति सूतः नर इन्द्रेण चोदितः सज्जमानया
उवाच वाचा राजानम् स बाष्प परिर्बद्धया

iti sūtaḥ nara indreṇa coditaḥ sajjamānayā
uvāca vācā rājānam sa bāṣpa parirbaddhayā

अब्रवीन् माम् महा राज धर्मम् एव अनुपालयन्
अन्जलिम् राघवः कृत्वा शिरसा अभिप्रणम्य च

abravīn mām mahā rāja dharmam eva anupālayan
anjalim rāghavaḥ kṛtvā śirasā abhipraṇamya ca

सूत मद्वचनात् तस्य तातस्य विदित आत्मनः
शिरसा वन्दनीयस्य वन्द्यौ पादौ महात्मनः

sūta madvacanāt tasya tātasya vidita ātmanaḥ
śirasā vandanīyasya vandyau pādau mahātmanaḥ

सर्वम् अन्तः पुरम् वाच्यम् सूत मद्वचनात्त्वया
आरोग्यम् अविशेषेण यथा अर्हम् च अभिवादनम्

sarvam antaḥ puram vācyam sūta madvacanāttvayā
ārogyam aviśeṣeṇa yathā arham ca abhivādanam

माता च मम कौसल्या कुशलम् च अभिवादनम्
अप्रमादम् च वक्तव्या ब्रूयाश्चैमिदम् वचः

mātā ca mama kausalyā kuśalam ca abhivādanam
apramādam ca vaktavyā brūyāścaimidam vacaḥ

धर्मनित्या यथाकालमग्न्यगारपरा भव
देवि देवस्य पादौ च देववत् परिपालय

dharmanityā yathākālamagnyagāraparā bhava
devi devasya pādau ca devavat paripālaya

अभिमानम् च मानम् च त्यक्त्वा वर्तस्व मातृषु
अनु राजान मार्याम् च कैकेयीमम्ब कारय

abhimānam ca mānam ca tyaktvā vartasva mātṛṣu
anu rājāna māryām ca kaikeyīmamba kāraya

कुमारे भरते वृत्तिर्वर्तितव्याच राजवत्
अर्थज्येष्ठा हि राजानो राजधर्ममनुस्मर

kumāre bharate vṛttirvartitavyāca rājavat
arthajyeṣṭhā hi rājāno rājadharmamanusmara

भरतः कुशलम् वाच्यो वाच्यो मद् वचनेन च
सर्वास्व एव यथा न्यायम् वृत्तिम् वर्तस्व मातृषु

bharataḥ kuśalam vācyo vācyo mad vacanena ca
sarvāsva eva yathā nyāyam vṛttim vartasva mātṛṣu

वक्तव्यः च महा बाहुर् इक्ष्वाकु कुल नन्दनः
पितरम् यौवराज्यस्थो राज्यस्थम् अनुपालय

vaktavyaḥ ca mahā bāhur ikṣvāku kula nandanaḥ
pitaram yauvarājyastho rājyastham anupālaya

अतिक्रान्तवया राजा मास्मैनम् व्यवरोरुधः
कुमारराज्ये जीव त्वम् तस्यैवाज्ञ्प्रवर्तनाम्

atikrāntavayā rājā māsmainam vyavarorudhaḥ
kumārarājye jīva tvam tasyaivājñpravartanām

अब्रवीच्चापि माम् भूयो भृशमश्रूणि वर्तयन्
मातेव मम माता ते द्रष्टव्या पुत्रगर्धिनी

abravīccāpi mām bhūyo bhṛśamaśrūṇi vartayan
māteva mama mātā te draṣṭavyā putragardhinī

इति एवम् माम् महाराज बृवन्न् एव महा यशाः
रामः राजीव ताम्र अक्षो भृशम् अश्रूणि अवर्तयत्

iti evam mām mahārāja bṛvann eva mahā yaśāḥ
rāmaḥ rājīva tāmra akṣo bhṛśam aśrūṇi avartayat

लक्ष्मणः तु सुसम्क्रुद्धो निह्श्वसन् वाक्यम् अब्रवीत्
केन अयम् अपराधेन राज पुत्रः विवासितः

lakṣmaṇaḥ tu susamkruddho nihśvasan vākyam abravīt
kena ayam aparādhena rāja putraḥ vivāsitaḥ

राज्ञा तु खलु कैकेय्या लघु त्वाश्रित्य शासनम्
कृतम् कार्यमकार्यम् वा वयम् येनाभिपीडिताः

rājñā tu khalu kaikeyyā laghu tvāśritya śāsanam
kṛtam kāryamakāryam vā vayam yenābhipīḍitāḥ

यदि प्रव्राजितः रामः लोभ कारण कारितम्
वर दान निमित्तम् वा सर्वथा दुष्कृतम् कृतम्

yadi pravrājitaḥ rāmaḥ lobha kāraṇa kāritam
vara dāna nimittam vā sarvathā duṣkṛtam kṛtam

इदम् तावद्यथाकाममीश्वरस्य कृते कृतम्
रामस्य तु परित्यागे न हेतुम् उपलक्षये

idam tāvadyathākāmamīśvarasya kṛte kṛtam
rāmasya tu parityāge na hetum upalakṣaye

असमीक्ष्य समारब्धम् विरुद्धम् बुद्धि लाघवात्
जनयिष्यति सम्क्रोशम् राघवस्य विवासनम्

asamīkṣya samārabdham viruddham buddhi lāghavāt
janayiṣyati samkrośam rāghavasya vivāsanam

अहम् तावन् महा राजे पितृत्वम् न उपलक्षये
भ्राता भर्ता च बन्धुः च पिता च मम राघवः

aham tāvan mahā rāje pitṛtvam na upalakṣaye
bhrātā bhartā ca bandhuḥ ca pitā ca mama rāghavaḥ

सर्व लोक प्रियम् त्यक्त्वा सर्व लोक हिते रतम्
सर्व लोको अनुरज्येत कथम् त्वा अनेन कर्मणा

sarva loka priyam tyaktvā sarva loka hite ratam
sarva loko anurajyeta katham tvā anena karmaṇā

सर्वप्रजाभिरामम् हि रामम् प्रव्राज्य धार्मिकम्
सर्वलोकम् विरुध्येमम् कथम् राजा भविष्यसि

sarvaprajābhirāmam hi rāmam pravrājya dhārmikam
sarvalokam virudhyemam katham rājā bhaviṣyasi

जानकी तु महा राज निःश्वसन्ती तपस्विनी
भूत उपहत चित्ता इव विष्ठिता वृष्मृता स्थिता

jānakī tu mahā rāja niḥśvasantī tapasvinī
bhūta upahata cittā iva viṣṭhitā vṛṣmṛtā sthitā

अदृष्ट पूर्व व्यसना राज पुत्री यशस्विनी
तेन दुह्खेन रुदती न एव माम् किंचित् अब्रवीत्

adṛṣṭa pūrva vyasanā rāja putrī yaśasvinī
tena duhkhena rudatī na eva mām kiṃcit abravīt

उद्वीक्षमाणा भर्तारम् मुखेन परिशुष्यता
मुमोच सहसा बाष्पम् माम् प्रयान्तम् उदीक्ष्य सा

udvīkṣamāṇā bhartāram mukhena pariśuṣyatā
mumoca sahasā bāṣpam mām prayāntam udīkṣya sā

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे अष्टपञ्चाशः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe aṣṭapañcāśaḥ sargaḥ