कथयित्वा सुदुह्ख आर्तः सुमन्त्रेण चिरम् सह
रामे दक्षिण कूलस्थे जगाम स्व गृहम् गुहः

kathayitvā suduhkha ārtaḥ sumantreṇa ciram saha
rāme dakṣiṇa kūlasthe jagāma sva gṛham guhaḥ

भरद्वाजाभिगमनम् प्रयागे च सहासनम्
आगिरेर्गमनम् तेषाम् तत्रस्थैरभिलक्षितम्

bharadvājābhigamanam prayāge ca sahāsanam
āgirergamanam teṣām tatrasthairabhilakṣitam

अनुज्ञातः सुमन्त्रः अथ योजयित्वा हय उत्तमान्
अयोध्याम् एव नगरीम् प्रययौ गाढ दुर्मनाः

anujñātaḥ sumantraḥ atha yojayitvā haya uttamān
ayodhyām eva nagarīm prayayau gāḍha durmanāḥ

स वनानि सुगन्धीनि सरितः च सरांसि च
पश्यन्न् अतिययौ शीघ्रम् ग्रामाणि नगराणि च

sa vanāni sugandhīni saritaḥ ca sarāṃsi ca
paśyann atiyayau śīghram grāmāṇi nagarāṇi ca

ततः साय अह्न समये तृतीये अहनि सारथिः
अयोध्याम् समनुप्राप्य निरानन्दाम् ददर्श ह

tataḥ sāya ahna samaye tṛtīye ahani sārathiḥ
ayodhyām samanuprāpya nirānandām dadarśa ha

स शून्याम् इव निह्शब्दाम् दृष्ट्वा परम दुर्मनाः
सुमन्त्रः चिन्तयाम् आस शोक वेग समाहतः

sa śūnyām iva nihśabdām dṛṣṭvā parama durmanāḥ
sumantraḥ cintayām āsa śoka vega samāhataḥ

कच्चिन् न सगजा साश्वा सजना सजन अधिपा
राम सम्ताप दुह्खेन दग्धा शोक अग्निना पुरी

kaccin na sagajā sāśvā sajanā sajana adhipā
rāma samtāpa duhkhena dagdhā śoka agninā purī

इति चिन्ता परः सूतः वाजिभिः श्रीघ्रपातिभिः
नगरद्वारमासाद्य त्वरितः प्रविवेश ह

iti cintā paraḥ sūtaḥ vājibhiḥ śrīghrapātibhiḥ
nagaradvāramāsādya tvaritaḥ praviveśa ha

सुमन्त्रम् अभियान्तम् तम् शतशो अथ सहस्रशः
क्व रामैति पृच्चन्तः सूतम् अभ्यद्रवन् नराः

sumantram abhiyāntam tam śataśo atha sahasraśaḥ
kva rāmaiti pṛccantaḥ sūtam abhyadravan narāḥ

तेषाम् शशंस गङ्गायाम् अहम् आपृच्च्य राघवम्
अनुज्ञातः निवृत्तः अस्मि धार्मिकेण महात्मना

teṣām śaśaṃsa gaṅgāyām aham āpṛccya rāghavam
anujñātaḥ nivṛttaḥ asmi dhārmikeṇa mahātmanā

ते तीर्णाइति विज्ञाय बाष्प पूर्ण मुखा जनाः
अहो धिग् इति निश्श्वस्य हा राम इति च चुक्रुशुः

te tīrṇāiti vijñāya bāṣpa pūrṇa mukhā janāḥ
aho dhig iti niśśvasya hā rāma iti ca cukruśuḥ

शुश्राव च वचः तेषाम् बृन्दम् बृन्दम् च तिष्ठताम्
हताः स्म खलु ये न इह पश्यामैति राघवम्

śuśrāva ca vacaḥ teṣām bṛndam bṛndam ca tiṣṭhatām
hatāḥ sma khalu ye na iha paśyāmaiti rāghavam

दान यज्ञ विवाहेषु समाजेषु महत्सु च
न द्रक्ष्यामः पुनर् जातु धार्मिकम् रामम् अन्तरा

dāna yajña vivāheṣu samājeṣu mahatsu ca
na drakṣyāmaḥ punar jātu dhārmikam rāmam antarā

किम् समर्थम् जनस्य अस्य किम् प्रियम् किम् सुख आवहम्
इति रामेण नगरम् पितृवत् परिपालितम्

kim samartham janasya asya kim priyam kim sukha āvaham
iti rāmeṇa nagaram pitṛvat paripālitam

वात अयन गतानाम् च स्त्रीणाम् अन्वन्तर आपणम्
राम शोक अभितप्तानाम् शुश्राव परिदेवनम्

vāta ayana gatānām ca strīṇām anvantara āpaṇam
rāma śoka abhitaptānām śuśrāva paridevanam

स राज मार्ग मध्येन सुमन्त्रः पिहित आननः
यत्र राजा दशरथः तत् एव उपययौ गृहम्

sa rāja mārga madhyena sumantraḥ pihita ānanaḥ
yatra rājā daśarathaḥ tat eva upayayau gṛham

सो अवतीर्य रथात् शीघ्रम् राज वेश्म प्रविश्य च
कक्ष्याः सप्त अभिचक्राम महा जन समाकुलाः

so avatīrya rathāt śīghram rāja veśma praviśya ca
kakṣyāḥ sapta abhicakrāma mahā jana samākulāḥ

हर्म्यैर्विमानैः प्रासादैरवेक्ष्याथ समागतम्
हाहाकारकृता नार्यो रामदर्शनकर्शिताः

harmyairvimānaiḥ prāsādairavekṣyātha samāgatam
hāhākārakṛtā nāryo rāmadarśanakarśitāḥ

आयतैर्विमलैर्नेत्रैरश्रुवेगपरिप्लुतैः
अन्योन्यमभिवीक्षन्ते।अव्यक्तमार्ततराः स्त्रीयः

āyatairvimalairnetrairaśruvegapariplutaiḥ
anyonyamabhivīkṣante|avyaktamārtatarāḥ strīyaḥ

ततः दशरथ स्त्रीणाम् प्रासादेभ्यः ततः ततः
राम शोक अभितप्तानाम् मन्दम् शुश्राव जल्पितम्

tataḥ daśaratha strīṇām prāsādebhyaḥ tataḥ tataḥ
rāma śoka abhitaptānām mandam śuśrāva jalpitam

सह रामेण निर्यातः विना रामम् इह आगतः
सूतः किम् नाम कौसल्याम् शोचन्तीम् प्रति वक्ष्यति

saha rāmeṇa niryātaḥ vinā rāmam iha āgataḥ
sūtaḥ kim nāma kausalyām śocantīm prati vakṣyati

यथा च मन्ये दुर्जीवम् एवम् न सुकरम् ध्रुवम्
आच्चिद्य पुत्रे निर्याते कौसल्या यत्र जीवति

yathā ca manye durjīvam evam na sukaram dhruvam
āccidya putre niryāte kausalyā yatra jīvati

सत्य रूपम् तु तत् वाक्यम् राज्ञः स्त्रीणाम् निशामयन्
प्रदीप्तम् इव शोकेन विवेश सहसा गृहम्

satya rūpam tu tat vākyam rājñaḥ strīṇām niśāmayan
pradīptam iva śokena viveśa sahasā gṛham

स प्रविश्य अष्टमीम् कक्ष्याम् राजानम् दीनम् आतुलम्
पुत्र शोक परिम्लानम् अपश्यत् पाण्डुरे गृहे

sa praviśya aṣṭamīm kakṣyām rājānam dīnam ātulam
putra śoka parimlānam apaśyat pāṇḍure gṛhe

अभिगम्य तम् आसीनम् नर इन्द्रम् अभिवाद्य च
सुमन्त्रः राम वचनम् यथा उक्तम् प्रत्यवेदयत्

abhigamya tam āsīnam nara indram abhivādya ca
sumantraḥ rāma vacanam yathā uktam pratyavedayat

स तूष्णीम् एव तत् श्रुत्वा राजा विभ्रान्त चेतनः
मूर्चितः न्यपतत् भूमौ राम शोक अभिपीडितः

sa tūṣṇīm eva tat śrutvā rājā vibhrānta cetanaḥ
mūrcitaḥ nyapatat bhūmau rāma śoka abhipīḍitaḥ

ततः अन्तः पुरम् आविद्धम् मूर्चिते पृथिवी पतौ
उद्धृत्य बाहू चुक्रोश नृपतौ पतिते क्षितौ

tataḥ antaḥ puram āviddham mūrcite pṛthivī patau
uddhṛtya bāhū cukrośa nṛpatau patite kṣitau

सुमित्रया तु सहिता कौसल्या पतितम् पतिम्
उत्थापयाम् आस तदा वचनम् च इदम् अब्रवीत्

sumitrayā tu sahitā kausalyā patitam patim
utthāpayām āsa tadā vacanam ca idam abravīt

इमम् तस्य महा भाग दूतम् दुष्कर कारिणः
वन वासात् अनुप्राप्तम् कस्मान् न प्रतिभाषसे

imam tasya mahā bhāga dūtam duṣkara kāriṇaḥ
vana vāsāt anuprāptam kasmān na pratibhāṣase

अद्य इमम् अनयम् कृत्वा व्यपत्रपसि राघव
उत्तिष्ठ सुकृतम् ते अस्तु शोके न स्यात् सहायता

adya imam anayam kṛtvā vyapatrapasi rāghava
uttiṣṭha sukṛtam te astu śoke na syāt sahāyatā

देव यस्या भयात् रामम् न अनुपृच्चसि सारथिम्
न इह तिष्ठति कैकेयी विश्रब्धम् प्रतिभाष्यताम्

deva yasyā bhayāt rāmam na anupṛccasi sārathim
na iha tiṣṭhati kaikeyī viśrabdham pratibhāṣyatām

सा तथा उक्त्वा महा राजम् कौसल्या शोक लालसा
धरण्याम् निपपात आशु बाष्प विप्लुत भाषिणी

sā tathā uktvā mahā rājam kausalyā śoka lālasā
dharaṇyām nipapāta āśu bāṣpa vipluta bhāṣiṇī

एवम् विलपतीम् दृष्ट्वा कौसल्याम् पतिताम् भुवि
पतिम् च अवेक्ष्य ताः सर्वाः सुस्वरम् रुरुदुः स्त्रियः

evam vilapatīm dṛṣṭvā kausalyām patitām bhuvi
patim ca avekṣya tāḥ sarvāḥ susvaram ruruduḥ striyaḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे सप्तपञ्चशः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe saptapañcaśaḥ sargaḥ