प्रभातायाम् तु शर्वर्याम् पृथु वृक्षा महा यशाः
उवाच रामः सौमित्रिम् लक्ष्मणम् शुभ लक्षणम्

prabhātāyām tu śarvaryām pṛthu vṛkṣā mahā yaśāḥ
uvāca rāmaḥ saumitrim lakṣmaṇam śubha lakṣaṇam

भास्कर उदय कालो अयम् गता भगवती निशा
असौ सुकृष्णो विहगः कोकिलः तात कूजति

bhāskara udaya kālo ayam gatā bhagavatī niśā
asau sukṛṣṇo vihagaḥ kokilaḥ tāta kūjati

बर्हिणानाम् च निर्घोषः श्रूयते नदताम् वने
तराम जाह्नवीम् सौम्य शीघ्रगाम् सागरम् गमाम्

barhiṇānām ca nirghoṣaḥ śrūyate nadatām vane
tarāma jāhnavīm saumya śīghragām sāgaram gamām

विज्ञाय रामस्य वचः सौमित्रिर् मित्र नन्दनः
गुहम् आमन्त्र्य सूतम् च सो अतिष्ठद् भ्रातुर् अग्रतः

vijñāya rāmasya vacaḥ saumitrir mitra nandanaḥ
guham āmantrya sūtam ca so atiṣṭhad bhrātur agrataḥ

स तु रामस्य वचनम् निशम्य प्रतिगृह्य च
स्थपतिस्तूर्णमाहुय सचिवानिदमब्रवीत्

sa tu rāmasya vacanam niśamya pratigṛhya ca
sthapatistūrṇamāhuya sacivānidamabravīt

अस्य वाहनसम्युक्ताम् कर्णग्राहवतीम् शुभाम्
सुप्रताराम् दृढाम् तीर्खे शीग्रम् नावमुपाहर

asya vāhanasamyuktām karṇagrāhavatīm śubhām
supratārām dṛḍhām tīrkhe śīgram nāvamupāhara

तम् निशम्य समादेशम् गुहामात्यगणो महान्
उपोह्य रुचिराम् नावम् गुहाय प्रत्यवेदयत्

tam niśamya samādeśam guhāmātyagaṇo mahān
upohya rucirām nāvam guhāya pratyavedayat

ततः सप्राञ्जलिर्भूत्वा गुहो राघवमब्रवीत्
उपस्थितेयम् नौर्देव भूयः किम् करवाणि ते

tataḥ saprāñjalirbhūtvā guho rāghavamabravīt
upasthiteyam naurdeva bhūyaḥ kim karavāṇi te

तवामरसुतप्रख्य तर्तुम् सागरगाम् नदीम्
नौरियम् पुरुषव्याग्र! ताम् त्वमारोह सुव्रत!

tavāmarasutaprakhya tartum sāgaragām nadīm
nauriyam puruṣavyāgra! tām tvamāroha suvrata!

अथोवाच महातेजा रामो गुहमिदम् वचः
कृतकामो।अस्मि भवता शीघ्रमारोप्यतामिति

athovāca mahātejā rāmo guhamidam vacaḥ
kṛtakāmo|asmi bhavatā śīghramāropyatāmiti

ततः कलापान् सम्नह्य खड्गौ बद्ध्वा च धन्विनौ
जग्मतुर् येन तौ गन्गाम् सीतया सह राघवौ

tataḥ kalāpān samnahya khaḍgau baddhvā ca dhanvinau
jagmatur yena tau gangām sītayā saha rāghavau

रामम् एव तु धर्मज्ञम् उपगम्य विनीतवत्
किम् अहम् करवाणि इति सूतः प्रान्जलिर् अब्रवीत्

rāmam eva tu dharmajñam upagamya vinītavat
kim aham karavāṇi iti sūtaḥ prānjalir abravīt

ततो।अब्रवीद्दाशरथिः सुमन्त्रम्
स्पृशन् करेणोत्तमदक्षिणेन
सुमन्त्र शीघ्रम् पुनरेव याहि
राज्ञः सकाशे भवचाप्रमत्तः

tato|abravīddāśarathiḥ sumantram
spṛśan kareṇottamadakṣiṇena
sumantra śīghram punareva yāhi
rājñaḥ sakāśe bhavacāpramattaḥ

निवर्तस्व इति उवाच एनम् एतावद्द् हि कृतम् मम
रथम् विहाय पद्भ्याम् तु गमिष्यामि महावनम्

nivartasva iti uvāca enam etāvadd hi kṛtam mama
ratham vihāya padbhyām tu gamiṣyāmi mahāvanam

आत्मानम् तु अभ्यनुज्ञातम् अवेक्ष्य आर्तः स सारथिः
सुमन्त्रः पुरुष व्याघ्रम् ऐक्ष्वाकम् इदम् अब्रवीत्

ātmānam tu abhyanujñātam avekṣya ārtaḥ sa sārathiḥ
sumantraḥ puruṣa vyāghram aikṣvākam idam abravīt

न अतिक्रान्तम् इदम् लोके पुरुषेण इह केनचित्
तव सभ्रातृ भार्यस्य वासः प्राकृतवद् वने

na atikrāntam idam loke puruṣeṇa iha kenacit
tava sabhrātṛ bhāryasya vāsaḥ prākṛtavad vane

न मन्ये ब्रह्म चर्ये अस्ति स्वधीते वा फल उदयः
मार्दव आर्जवयोः वा अपि त्वाम् चेद् व्यसनम् आगतम्

na manye brahma carye asti svadhīte vā phala udayaḥ
mārdava ārjavayoḥ vā api tvām ced vyasanam āgatam

सह राघव वैदेह्या भ्रात्रा चैव वने वसन्
त्वम् गतिम् प्राप्स्यसे वीर त्रीम्ल् लोकांस् तु जयन्न् इव

saha rāghava vaidehyā bhrātrā caiva vane vasan
tvam gatim prāpsyase vīra trīml lokāṃs tu jayann iva

वयम् खलु हता राम ये तया अपि उपवन्चिताः
कैकेय्या वशम् एष्यामः पापाया दुह्ख भागिनः

vayam khalu hatā rāma ye tayā api upavancitāḥ
kaikeyyā vaśam eṣyāmaḥ pāpāyā duhkha bhāginaḥ

इति ब्रुवन्न् आत्म समम् सुमन्त्रः सारथिस् तदा
दृष्ट्वा दुर गतम् रामम् दुह्ख आर्तः रुरुदे चिरम्

iti bruvann ātma samam sumantraḥ sārathis tadā
dṛṣṭvā dura gatam rāmam duhkha ārtaḥ rurude ciram

ततः तु विगते बाष्पे सूतम् स्पृष्ट उदकम् शुचिम्
रामः तु मधुरम् वाक्यम् पुनः पुनर् उवाच तम्

tataḥ tu vigate bāṣpe sūtam spṛṣṭa udakam śucim
rāmaḥ tu madhuram vākyam punaḥ punar uvāca tam

इक्ष्वाकूणाम् त्वया तुल्यम् सुहृदम् न उपलक्षये
यथा दशरथो राजा माम् न शोचेत् तथा कुरु

ikṣvākūṇām tvayā tulyam suhṛdam na upalakṣaye
yathā daśaratho rājā mām na śocet tathā kuru

शोक उपहत चेताः च वृद्धः च जगती पतिः
काम भार अवसन्नः च तस्मात् एतत् ब्रवीमि ते

śoka upahata cetāḥ ca vṛddhaḥ ca jagatī patiḥ
kāma bhāra avasannaḥ ca tasmāt etat bravīmi te

यद् यद् आज्ञापयेत् किंचित् स महात्मा मही पतिः
कैकेय्याः प्रिय काम अर्थम् कार्यम् तत् अविकान्क्षया

yad yad ājñāpayet kiṃcit sa mahātmā mahī patiḥ
kaikeyyāḥ priya kāma artham kāryam tat avikānkṣayā

एतत् अर्थम् हि राज्यानि प्रशासति नर ईश्वराः
यद् एषाम् सर्व कृत्येषु मनो न प्रतिहन्यते

etat artham hi rājyāni praśāsati nara īśvarāḥ
yad eṣām sarva kṛtyeṣu mano na pratihanyate

यद्यथा स महा राजो न अलीकम् अधिगच्चति
न च ताम्यति दुह्खेन सुमन्त्र कुरु तत् तथा

yadyathā sa mahā rājo na alīkam adhigaccati
na ca tāmyati duhkhena sumantra kuru tat tathā

अदृष्ट दुह्खम् राजानम् वृद्धम् आर्यम् जित इन्द्रियम्
ब्रूयाः त्वम् अभिवाद्य एव मम हेतोर् इदम् वचः

adṛṣṭa duhkham rājānam vṛddham āryam jita indriyam
brūyāḥ tvam abhivādya eva mama hetor idam vacaḥ

न एव अहम् अनुशोचामि लक्ष्मणो न च मैथिली
अयोध्यायाः च्युताः च इति वने वत्स्यामह इति वा (महेति!)

na eva aham anuśocāmi lakṣmaṇo na ca maithilī
ayodhyāyāḥ cyutāḥ ca iti vane vatsyāmaha iti vā (maheti!)

चतुर् दशसु वर्षेषु निवृत्तेषु पुनः पुनः
लक्ष्मणम् माम् च सीताम् च द्रक्ष्यसि क्षिप्रम् आगतान्

catur daśasu varṣeṣu nivṛtteṣu punaḥ punaḥ
lakṣmaṇam mām ca sītām ca drakṣyasi kṣipram āgatān

एवम् उक्त्वा तु राजानम् मातरम् च सुमन्त्र मे
अन्याः च देवीः सहिताः कैकेयीम् च पुनः पुनः

evam uktvā tu rājānam mātaram ca sumantra me
anyāḥ ca devīḥ sahitāḥ kaikeyīm ca punaḥ punaḥ

ब्रूयाः च हि महा राजम् भरतम् क्षिप्रम् आनय
आगतः च अपि भरतः स्थाप्यो नृप मते पदे

brūyāḥ ca hi mahā rājam bharatam kṣipram ānaya
āgataḥ ca api bharataḥ sthāpyo nṛpa mate pade

भरतम् च परिष्वज्य यौवराज्ये अभिषिच्य च
अस्मत् सम्तापजम् दुह्खम् न त्वाम् अभिभविष्यति

bharatam ca pariṣvajya yauvarājye abhiṣicya ca
asmat samtāpajam duhkham na tvām abhibhaviṣyati

भरतः च अपि वक्तव्यो यथा राजनि वर्तसे
तथा मातृषु वर्तेथाः सर्वास्व् एव अविशेषतः

bharataḥ ca api vaktavyo yathā rājani vartase
tathā mātṛṣu vartethāḥ sarvāsv eva aviśeṣataḥ

यथा च तव कैकेयी सुमित्रा च अविशेषतः
तथैव देवी कौसल्या मम माता विशेषतः

yathā ca tava kaikeyī sumitrā ca aviśeṣataḥ
tathaiva devī kausalyā mama mātā viśeṣataḥ

तातस्य प्रियकामेन यौवराज्यमपेक्षता
लोकयोरुभयोः शक्यम् त्वया यत्सुखमेधितुम्

tātasya priyakāmena yauvarājyamapekṣatā
lokayorubhayoḥ śakyam tvayā yatsukhamedhitum

निवर्त्यमानो रामेण सुमन्त्रः शोक कर्शितः
तत् सर्वम् वचनम् श्रुत्वा स्नेहात् काकुत्स्थम् अब्रवीत्

nivartyamāno rāmeṇa sumantraḥ śoka karśitaḥ
tat sarvam vacanam śrutvā snehāt kākutstham abravīt

यद् अहम् न उपचारेण ब्रूयाम् स्नेहात् अविक्लवः
भक्तिमान् इति तत् तावद् वाक्यम् त्वम् क्षन्तुम् अर्हसि

yad aham na upacāreṇa brūyām snehāt aviklavaḥ
bhaktimān iti tat tāvad vākyam tvam kṣantum arhasi

कथम् हि त्वद् विहीनो अहम् प्रतियास्यामि ताम् पुरीम्
तव तात वियोगेन पुत्र शोक आकुलाम् इव

katham hi tvad vihīno aham pratiyāsyāmi tām purīm
tava tāta viyogena putra śoka ākulām iva

सरामम् अपि तावन् मे रथम् दृष्ट्वा तदा जनः
विना रामम् रथम् दृष्ट्वा विदीर्येत अपि सा पुरी

sarāmam api tāvan me ratham dṛṣṭvā tadā janaḥ
vinā rāmam ratham dṛṣṭvā vidīryeta api sā purī

दैन्यम् हि नगरी गच्चेद् दृष्ट्वा शून्यम् इमम् रथम्
सूत अवशेषम् स्वम् सैन्यम् हत वीरम् इव आहवे

dainyam hi nagarī gacced dṛṣṭvā śūnyam imam ratham
sūta avaśeṣam svam sainyam hata vīram iva āhave

दूरे अपि निवसन्तम् त्वाम् मानसेन अग्रतः स्थितम्
चिन्तयन्त्यो अद्य नूनम् त्वाम् निराहाराः कृताः प्रजाः

dūre api nivasantam tvām mānasena agrataḥ sthitam
cintayantyo adya nūnam tvām nirāhārāḥ kṛtāḥ prajāḥ

दृष्टं तद्धि त्वया राम! यादृशम् त्वत्प्रवासने
प्रजानाम् सम्कुलम् वृत्तम् त्वच्छोकक्लान्तचेतसाम्

dṛṣṭaṃ taddhi tvayā rāma! yādṛśam tvatpravāsane
prajānām samkulam vṛttam tvacchokaklāntacetasām

आर्त नादो हि यः पौरैः मुक्तः तत् विप्रवासने
रथस्थम् माम् निशाम्य एव कुर्युः शत गुणम् ततः

ārta nādo hi yaḥ pauraiḥ muktaḥ tat vipravāsane
rathastham mām niśāmya eva kuryuḥ śata guṇam tataḥ

अहम् किम् च अपि वक्ष्यामि देवीम् तव सुतः मया
नीतः असौ मातुल कुलम् सम्तापम् मा कृथाइति

aham kim ca api vakṣyāmi devīm tava sutaḥ mayā
nītaḥ asau mātula kulam samtāpam mā kṛthāiti

असत्यम् अपि न एव अहम् ब्रूयाम् वचनम् ईदृशम्
कथम् अप्रियम् एव अहम् ब्रूयाम् सत्यम् इदम् वचः

asatyam api na eva aham brūyām vacanam īdṛśam
katham apriyam eva aham brūyām satyam idam vacaḥ

मम तावन् नियोगस्थाः त्वद् बन्धु जन वाहिनः
कथम् रथम् त्वया हीनम् प्रवक्ष्यन्ति हय उत्तमाः

mama tāvan niyogasthāḥ tvad bandhu jana vāhinaḥ
katham ratham tvayā hīnam pravakṣyanti haya uttamāḥ

तन्न शक्ष्याम्यहम् गन्तुमयोध्याम् त्वदृते।अनघ
वनवासानुयानाय मामनुज्ञातुमर्हसि

tanna śakṣyāmyaham gantumayodhyām tvadṛte|anagha
vanavāsānuyānāya māmanujñātumarhasi

यदि मे याचमानस्य त्यागम् एव करिष्यसि
सरथो अग्निम् प्रवेक्ष्यामि त्यक्त मात्रैह त्वया

yadi me yācamānasya tyāgam eva kariṣyasi
saratho agnim pravekṣyāmi tyakta mātraiha tvayā

भविष्यन्ति वने यानि तपो विघ्न कराणि ते
रथेन प्रतिबाधिष्ये तानि सत्त्वानि राघव

bhaviṣyanti vane yāni tapo vighna karāṇi te
rathena pratibādhiṣye tāni sattvāni rāghava

तत् कृतेन मया प्राप्तम् रथ चर्या कृतम् सुखम्
आशंसे त्वत् कृतेन अहम् वन वास कृतम् सुखम्

tat kṛtena mayā prāptam ratha caryā kṛtam sukham
āśaṃse tvat kṛtena aham vana vāsa kṛtam sukham

प्रसीद इच्चामि ते अरण्ये भवितुम् प्रत्यनन्तरः
प्रीत्या अभिहितम् इच्चामि भव मे पत्यनन्तरः

prasīda iccāmi te araṇye bhavitum pratyanantaraḥ
prītyā abhihitam iccāmi bhava me patyanantaraḥ

इमे चापि हया वीर यदि ते वनवासिनः
परिचर्याम् करिष्यन्ति प्राप्स्यन्ति परमाम् गतिम्

ime cāpi hayā vīra yadi te vanavāsinaḥ
paricaryām kariṣyanti prāpsyanti paramām gatim

तव शुश्रूषणम् मूर्ध्ना करिष्यामि वने वसन्
अयोध्याम् देव लोकम् वा सर्वथा प्रजहाम्य् अहम्

tava śuśrūṣaṇam mūrdhnā kariṣyāmi vane vasan
ayodhyām deva lokam vā sarvathā prajahāmy aham

न हि शक्या प्रवेष्टुम् सा मया अयोध्या त्वया विना
राज धानी महा इन्द्रस्य यथा दुष्कृत कर्मणा

na hi śakyā praveṣṭum sā mayā ayodhyā tvayā vinā
rāja dhānī mahā indrasya yathā duṣkṛta karmaṇā

वन वासे क्षयम् प्राप्ते मम एष हि मनो रथः
यद् अनेन रथेन एव त्वाम् वहेयम् पुरीम् पुनः

vana vāse kṣayam prāpte mama eṣa hi mano rathaḥ
yad anena rathena eva tvām vaheyam purīm punaḥ

चतुर् दश हि वर्षाणि सहितस्य त्वया वने
क्षण भूतानि यास्यन्ति शतशः तु ततः अन्यथा

catur daśa hi varṣāṇi sahitasya tvayā vane
kṣaṇa bhūtāni yāsyanti śataśaḥ tu tataḥ anyathā

भृत्य वत्सल तिष्ठन्तम् भर्तृ पुत्र गते पथि
भक्तम् भृत्यम् स्थितम् स्थित्याम् त्वम् न माम् हातुम् अर्हसि

bhṛtya vatsala tiṣṭhantam bhartṛ putra gate pathi
bhaktam bhṛtyam sthitam sthityām tvam na mām hātum arhasi

एवम् बहु विधम् दीनम् याचमानम् पुनः पुनः
रामः भृत्य अनुकम्पी तु सुमन्त्रम् इदम् अब्रवीत्

evam bahu vidham dīnam yācamānam punaḥ punaḥ
rāmaḥ bhṛtya anukampī tu sumantram idam abravīt

जानामि परमाम् भक्तिम् मयि ते भर्तृ वत्सल
शृणु च अपि यद् अर्थम् त्वाम् प्रेषयामि पुरीम् इतः

jānāmi paramām bhaktim mayi te bhartṛ vatsala
śṛṇu ca api yad artham tvām preṣayāmi purīm itaḥ

नगरीम् त्वाम् गतम् दृष्ट्वा जननी मे यवीयसी
कैकेयी प्रत्ययम् गच्चेद् इति रामः वनम् गतः

nagarīm tvām gatam dṛṣṭvā jananī me yavīyasī
kaikeyī pratyayam gacced iti rāmaḥ vanam gataḥ

परितुष्टा हि सा देवि वन वासम् गते मयि
राजानम् न अतिशन्केत मिथ्या वादी इति धार्मिकम्

parituṣṭā hi sā devi vana vāsam gate mayi
rājānam na atiśanketa mithyā vādī iti dhārmikam

एष मे प्रथमः कल्पो यद् अम्बा मे यवीयसी
भरत आरक्षितम् स्फीतम् पुत्र राज्यम् अवाप्नुयात्

eṣa me prathamaḥ kalpo yad ambā me yavīyasī
bharata ārakṣitam sphītam putra rājyam avāpnuyāt

मम प्रिय अर्थम् राज्ञः च सरथः त्वम् पुरीम् व्रज
संदिष्टः च असि या अनर्थांस् तांस् तान् ब्रूयाः तथा तथा

mama priya artham rājñaḥ ca sarathaḥ tvam purīm vraja
saṃdiṣṭaḥ ca asi yā anarthāṃs tāṃs tān brūyāḥ tathā tathā

इति उक्त्वा वचनम् सूतम् सान्त्वयित्वा पुनः पुनः
गुहम् वचनम् अक्लीबम् रामः हेतुमद् अब्रवीत्

iti uktvā vacanam sūtam sāntvayitvā punaḥ punaḥ
guham vacanam aklībam rāmaḥ hetumad abravīt

नेदानीम् गुह योग्यो।अयम् वसो मे सजने वने
अवश्यम् ह्याश्रमे वासह् कर्तव्यस्तद्गतो विधिः

nedānīm guha yogyo|ayam vaso me sajane vane
avaśyam hyāśrame vāsah kartavyastadgato vidhiḥ

सो।अहम् गृहीत्वा नियमम् तपस्विजनभूषणम्
हितकामः पितुर्भूयः सीताया लक्ष्मणस्य च

so|aham gṛhītvā niyamam tapasvijanabhūṣaṇam
hitakāmaḥ piturbhūyaḥ sītāyā lakṣmaṇasya ca

तत् क्षीरम् राज पुत्राय गुहः क्षिप्रम् उपाहरत्

tat kṣīram rāja putrāya guhaḥ kṣipram upāharat

दीर्घबाहुर्नरव्याघ्रो जटिलत्व मधारयत्

dīrghabāhurnaravyāghro jaṭilatva madhārayat

ततः वैखानसम् मार्गम् आस्थितः सह लक्ष्मणः
व्रतम् आदिष्टवान् रामः सहायम् गुहम् अब्रवीत्

tataḥ vaikhānasam mārgam āsthitaḥ saha lakṣmaṇaḥ
vratam ādiṣṭavān rāmaḥ sahāyam guham abravīt

अप्रमत्तः बले कोशे दुर्गे जन पदे तथा
भवेथा गुह राज्यम् हि दुरारक्षतमम् मतम्

apramattaḥ bale kośe durge jana pade tathā
bhavethā guha rājyam hi durārakṣatamam matam

ततः तम् समनुज्ञाय गुहम् इक्ष्वाकु नन्दनः
जगाम तूर्णम् अव्यग्रः सभार्यः सह लक्ष्मणः

tataḥ tam samanujñāya guham ikṣvāku nandanaḥ
jagāma tūrṇam avyagraḥ sabhāryaḥ saha lakṣmaṇaḥ

स तु दृष्ट्वा नदी तीरे नावम् इक्ष्वाकु नन्दनः
तितीर्षुः शीघ्रगाम् गन्गाम् इदम् लक्ष्मणम् अब्रवीत्

sa tu dṛṣṭvā nadī tīre nāvam ikṣvāku nandanaḥ
titīrṣuḥ śīghragām gangām idam lakṣmaṇam abravīt

आरोह त्वम् नर व्याघ्र स्थिताम् नावम् इमाम् शनैः
सीताम् च आरोपय अन्वक्षम् परिगृह्य मनस्विनीम्

āroha tvam nara vyāghra sthitām nāvam imām śanaiḥ
sītām ca āropaya anvakṣam parigṛhya manasvinīm

स भ्रातुः शासनम् श्रुत्वा सर्वम् अप्रतिकूलयन्
आरोप्य मैथिलीम् पूर्वम् आरुरोह आत्मवांस् ततः

sa bhrātuḥ śāsanam śrutvā sarvam apratikūlayan
āropya maithilīm pūrvam āruroha ātmavāṃs tataḥ

अथ आरुरोह तेजस्वी स्वयम् लक्ष्मण पूर्वजः
ततः निषाद अधिपतिर् गुहो ज्ञातीन् अचोदयत्

atha āruroha tejasvī svayam lakṣmaṇa pūrvajaḥ
tataḥ niṣāda adhipatir guho jñātīn acodayat

राघवो।अपि महातेजा नावमारुह्य ताम् ततः
ब्रह्मवत् क्षत्रवच्चैव जजाप हितमात्मनः

rāghavo|api mahātejā nāvamāruhya tām tataḥ
brahmavat kṣatravaccaiva jajāpa hitamātmanaḥ

आचम्य च यथाशास्त्रम् नदीम् ताम् सह सीतया
प्राणमत्प्रीतिसम्हृष्टो लक्ष्मणश्चामितप्रभः

ācamya ca yathāśāstram nadīm tām saha sītayā
prāṇamatprītisamhṛṣṭo lakṣmaṇaścāmitaprabhaḥ

अनुज्ञाय सुमन्त्रम् च सबलम् चैव तम् गुहम्
आस्थाय नावम् रामः तु चोदयाम् आस नाविकान्

anujñāya sumantram ca sabalam caiva tam guham
āsthāya nāvam rāmaḥ tu codayām āsa nāvikān

ततः तैः चोदिता सा नौः कर्ण धार समाहिता
शुभ स्फ्य वेग अभिहता शीघ्रम् सलिलम् अत्यगात्

tataḥ taiḥ coditā sā nauḥ karṇa dhāra samāhitā
śubha sphya vega abhihatā śīghram salilam atyagāt

मध्यम् तु समनुप्राप्य भागीरथ्याः तु अनिन्दिता
वैदेही प्रान्जलिर् भूत्वा ताम् नदीम् इदम् अब्रवीत्

madhyam tu samanuprāpya bhāgīrathyāḥ tu aninditā
vaidehī prānjalir bhūtvā tām nadīm idam abravīt

पुत्रः दशरथस्य अयम् महा राजस्य धीमतः
निदेशम् पालयतु एनम् गन्गे त्वद् अभिरक्षितः

putraḥ daśarathasya ayam mahā rājasya dhīmataḥ
nideśam pālayatu enam gange tvad abhirakṣitaḥ

त्वम् हि त्रिपथगा देवि ब्रह्म लोकम् समीक्षसे
भार्या च उदधि राजस्य लोके अस्मिन् सम्प्रदृश्यसे

tvam hi tripathagā devi brahma lokam samīkṣase
bhāryā ca udadhi rājasya loke asmin sampradṛśyase

सा त्वाम् देवि नमस्यामि प्रशंसामि च शोभने
प्राप्त राज्ये नर व्याघ्र शिवेन पुनर् आगते

sā tvām devi namasyāmi praśaṃsāmi ca śobhane
prāpta rājye nara vyāghra śivena punar āgate

सुराघटसहस्रेण मांसभूतोदनेन च
यक्ष्ये त्वाम् प्रयता देवि पुरीम् पुनरुपागता

surāghaṭasahasreṇa māṃsabhūtodanena ca
yakṣye tvām prayatā devi purīm punarupāgatā

यानि त्वत्तीरवासीनि दैवतानि च सन्ति हि
तानि सर्वाणि यक्ष्यामि तीर्थान्यायतनानि च

yāni tvattīravāsīni daivatāni ca santi hi
tāni sarvāṇi yakṣyāmi tīrthānyāyatanāni ca

पुनरेव महाबाउर्मया भ्रात्रा च सम्गतः
अयोध्याम् वनवासात्तु प्रविशत्वनघो।अनघे

punareva mahābāurmayā bhrātrā ca samgataḥ
ayodhyām vanavāsāttu praviśatvanagho|anaghe

तथा सम्भाषमाणा सा सीता गन्गाम् अनिन्दिता
दक्षिणा दक्षिणम् तीरम् क्षिप्रम् एव अभ्युपागमत्

tathā sambhāṣamāṇā sā sītā gangām aninditā
dakṣiṇā dakṣiṇam tīram kṣipram eva abhyupāgamat

तीरम् तु समनुप्राप्य नावम् हित्वा नर ऋषभः
प्रातिष्ठत सह भ्रात्रा वैदेह्या च परम् तपः

tīram tu samanuprāpya nāvam hitvā nara ṛṣabhaḥ
prātiṣṭhata saha bhrātrā vaidehyā ca param tapaḥ

अथ अब्रवीन् महा बाहुः सुमित्र आनन्द वर्धनम्
भव सम्रक्षणार्थाय सजने विजने।अपि वा

atha abravīn mahā bāhuḥ sumitra ānanda vardhanam
bhava samrakṣaṇārthāya sajane vijane|api vā

अवश्यम् रक्षणम् कार्यमदृष्टे विजने वने
अग्रतः गच्च सौमित्रे सीता त्वाम् अनुगच्चतु

avaśyam rakṣaṇam kāryamadṛṣṭe vijane vane
agrataḥ gacca saumitre sītā tvām anugaccatu

पृष्ठतः अहम् गमिष्यामि त्वाम् च सीताम् च पालयन्
अद्य दुह्खम् तु वैदेही वन वासस्य वेत्स्यति

pṛṣṭhataḥ aham gamiṣyāmi tvām ca sītām ca pālayan
adya duhkham tu vaidehī vana vāsasya vetsyati

न हि तावदतिक्रान्ता सुकरा काचन क्रिया
अद्य दुःखम् तु वैदेही वनवासस्य वेत्स्यति

na hi tāvadatikrāntā sukarā kācana kriyā
adya duḥkham tu vaidehī vanavāsasya vetsyati

प्रणष्टजनसम्बाधम् क्षेत्रारामविवर्बितम्
विषमम् च प्रपातम् च वनमद्य प्रवेक्ष्यति

praṇaṣṭajanasambādham kṣetrārāmavivarbitam
viṣamam ca prapātam ca vanamadya pravekṣyati

श्रुत्वा रामस्य वचनम् प्रतिस्थे लक्ष्मणो।अग्रतः
अनन्तरम् च सीताया राघवो रघनन्धनः

śrutvā rāmasya vacanam pratisthe lakṣmaṇo|agrataḥ
anantaram ca sītāyā rāghavo raghanandhanaḥ

गतम् तु गन्गा पर पारम् आशु
रामम् सुमन्त्रः प्रततम् निरीक्ष्य
अध्व प्रकर्षात् विनिवृत्त दृष्टिर्
र्मुमोच बाष्पम् व्यथितः तपस्वी

gatam tu gangā para pāram āśu
rāmam sumantraḥ pratatam nirīkṣya
adhva prakarṣāt vinivṛtta dṛṣṭir
rmumoca bāṣpam vyathitaḥ tapasvī

स लोकपालप्रतिमप्रभाववाम्
स्तीर्त्वा महात्मा वरदो महानदीम्
ततः समृद्धान् शुभसस्यमालिनः
क्रमेण वत्सान् मुदितानुपागमत्

sa lokapālapratimaprabhāvavām
stīrtvā mahātmā varado mahānadīm
tataḥ samṛddhān śubhasasyamālinaḥ
krameṇa vatsān muditānupāgamat

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे द्विपंचाशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye ayodhya kāṇḍe dvipaṃcāśaḥ sargaḥ