ततः तु तमसा तीरम् रम्यम् आश्रित्य राघवः
सीताम् उद्वीक्ष्य सौमित्रिम् इदम् वचनम् अब्रवीत्

tataḥ tu tamasā tīram ramyam āśritya rāghavaḥ
sītām udvīkṣya saumitrim idam vacanam abravīt

इयम् अद्य निशा पूर्वा सौमित्रे प्रस्थिता वनम्
वन वासस्य भद्रम् ते स न उत्कण्ठितुम् अर्हसि

iyam adya niśā pūrvā saumitre prasthitā vanam
vana vāsasya bhadram te sa na utkaṇṭhitum arhasi

पश्य शून्यानि अरण्यानि रुदन्ति इव समन्ततः
यथा निलयम् आयद्भिर् निलीनानि मृग द्विजैः

paśya śūnyāni araṇyāni rudanti iva samantataḥ
yathā nilayam āyadbhir nilīnāni mṛga dvijaiḥ

अद्य अयोध्या तु नगरी राज धानी पितुर् मम
सस्त्री पुंसा गतान् अस्मान् शोचिष्यति न संशयः

adya ayodhyā tu nagarī rāja dhānī pitur mama
sastrī puṃsā gatān asmān śociṣyati na saṃśayaḥ

अनुरक्ता हि मनुजा राजानम् बहुभिर्गुणैः
त्वाम् च माम् च नरव्याघ्र शत्रघ्नभरतौ तथा

anuraktā hi manujā rājānam bahubhirguṇaiḥ
tvām ca mām ca naravyāghra śatraghnabharatau tathā

पितरम् चानुशोचामि मातरम् च यशस्विनीम्
अपि वानौध भवेताम् तु रुदन्तौ तावभीक्ष्णशः

pitaram cānuśocāmi mātaram ca yaśasvinīm
api vānaudha bhavetām tu rudantau tāvabhīkṣṇaśaḥ

भरतः खलु धर्म आत्मा पितरम् मातरम् च मे
धर्म अर्थ काम सहितैः वाक्यैः आश्वासयिष्यति

bharataḥ khalu dharma ātmā pitaram mātaram ca me
dharma artha kāma sahitaiḥ vākyaiḥ āśvāsayiṣyati

भरतस्य आनृशंसत्वम् संचिन्त्य अहम् पुनः पुनः
न अनुशोचामि पितरम् मातरम् च अपि लक्ष्मण

bharatasya ānṛśaṃsatvam saṃcintya aham punaḥ punaḥ
na anuśocāmi pitaram mātaram ca api lakṣmaṇa

त्वया कार्यम् नर व्याघ्र माम् अनुव्रजता कृतम्
अन्वेष्टव्या हि वैदेह्या रक्षण अर्थे सहायता

tvayā kāryam nara vyāghra mām anuvrajatā kṛtam
anveṣṭavyā hi vaidehyā rakṣaṇa arthe sahāyatā

अद्भिर् एव तु सौमित्रे वत्स्याम्य् अद्य निशाम् इमाम्
एतद्द् हि रोचते मह्यम् वन्ये अपि विविधे सति

adbhir eva tu saumitre vatsyāmy adya niśām imām
etadd hi rocate mahyam vanye api vividhe sati

एवम् उक्त्वा तु सौमित्रम् सुमन्त्रम् अपि राघवः
अप्रमत्तः त्वम् अश्वेषु भव सौम्य इति उवाच ह

evam uktvā tu saumitram sumantram api rāghavaḥ
apramattaḥ tvam aśveṣu bhava saumya iti uvāca ha

सो अश्वान् सुमन्त्रः सम्यम्य सूर्ये अस्तम् समुपागते
प्रभूत यवसान् कृत्वा बभूव प्रत्यनन्तरः

so aśvān sumantraḥ samyamya sūrye astam samupāgate
prabhūta yavasān kṛtvā babhūva pratyanantaraḥ

उपास्यतु शिवाम् संध्याम् दृष्ट्वा रात्रिम् उपस्थिताम्
रामस्य शयनम् चक्रे सूतः सौमित्रिणा सह

upāsyatu śivām saṃdhyām dṛṣṭvā rātrim upasthitām
rāmasya śayanam cakre sūtaḥ saumitriṇā saha

ताम् शय्याम् तमसा तीरे वीक्ष्य वृक्ष दलैः कृताम्
रामः सौमित्रिणाम् सार्धम् सभार्यः सम्विवेश ह

tām śayyām tamasā tīre vīkṣya vṛkṣa dalaiḥ kṛtām
rāmaḥ saumitriṇām sārdham sabhāryaḥ samviveśa ha

सभार्यम् सम्प्रसुप्तम् तम् भ्रातरम् वीक्ष्य लक्ष्मणः
कथयाम् आस सूताय रामस्य विविधान् गुणान्

sabhāryam samprasuptam tam bhrātaram vīkṣya lakṣmaṇaḥ
kathayām āsa sūtāya rāmasya vividhān guṇān

जाग्रतः हि एव ताम् रात्रिम् सौमित्रेर् उदितः रविः
सूतस्य तमसा तीरे रामस्य ब्रुवतः गुणान्

jāgrataḥ hi eva tām rātrim saumitrer uditaḥ raviḥ
sūtasya tamasā tīre rāmasya bruvataḥ guṇān

गो कुल आकुल तीरायाः तमसायाः विदूरतः
अवसत् तत्र ताम् रात्रिम् रामः प्रकृतिभिः सह

go kula ākula tīrāyāḥ tamasāyāḥ vidūrataḥ
avasat tatra tām rātrim rāmaḥ prakṛtibhiḥ saha

उत्थाय तु महा तेजाः प्रकृतीस् ता निशाम्य च
अब्रवीद् भ्रातरम् रामः लक्ष्मणम् पुण्य लक्षणम्

utthāya tu mahā tejāḥ prakṛtīs tā niśāmya ca
abravīd bhrātaram rāmaḥ lakṣmaṇam puṇya lakṣaṇam

अस्मद् व्यपेक्षान् सौमित्रे निरपेक्षान् गृहेष्व् अपि
वृक्ष मूलेषु संसुप्तान् पश्य लक्ष्मण साम्प्रतम्

asmad vyapekṣān saumitre nirapekṣān gṛheṣv api
vṛkṣa mūleṣu saṃsuptān paśya lakṣmaṇa sāmpratam

यथा एते नियमम् पौराः कुर्वन्ति अस्मन् निवर्तने
अपि प्राणान् असिष्यन्ति न तु त्यक्ष्यन्ति निश्चयम्

yathā ete niyamam paurāḥ kurvanti asman nivartane
api prāṇān asiṣyanti na tu tyakṣyanti niścayam

यावद् एव तु संसुप्ताः तावद् एव वयम् लघु
रथम् आरुह्य गच्चामः पन्थानम् अकुतः भयम्

yāvad eva tu saṃsuptāḥ tāvad eva vayam laghu
ratham āruhya gaccāmaḥ panthānam akutaḥ bhayam

अतः भूयो अपि न इदानीम् इक्ष्वाकु पुर वासिनः
स्वपेयुर् अनुरक्ता माम् वृष्क मूलानि संश्रिताः

ataḥ bhūyo api na idānīm ikṣvāku pura vāsinaḥ
svapeyur anuraktā mām vṛṣka mūlāni saṃśritāḥ

पौरा हि आत्म कृतात् दुह्खात् विप्रमोच्या नृप आत्मजैः
न तु खल्व् आत्मना योज्या दुह्खेन पुर वासिनः

paurā hi ātma kṛtāt duhkhāt vipramocyā nṛpa ātmajaiḥ
na tu khalv ātmanā yojyā duhkhena pura vāsinaḥ

अब्रवील् लक्ष्मणो रामम् साक्षात् धर्मम् इव स्थितम्
रोचते मे महा प्राज्ञ क्षिप्रम् आरुह्यताम् इति

abravīl lakṣmaṇo rāmam sākṣāt dharmam iva sthitam
rocate me mahā prājña kṣipram āruhyatām iti

अथ रामो।अब्रवीच्छ्रीमान् सुमन्त्रम् युज्यताम् रथः
गमिष्यामि ततो।अरण्यम् गच्छ श्रीघ्रमितः प्रभो

atha rāmo|abravīcchrīmān sumantram yujyatām rathaḥ
gamiṣyāmi tato|araṇyam gaccha śrīghramitaḥ prabho

सूतः ततः सम्त्वरितः स्यन्दनम् तैः हय उत्तमैः
योजयित्वा अथ रामाय प्रान्जलिः प्रत्यवेदयत्

sūtaḥ tataḥ samtvaritaḥ syandanam taiḥ haya uttamaiḥ
yojayitvā atha rāmāya prānjaliḥ pratyavedayat

अयम् युक्तो महाबाहो रथस्ते रथिनाम् वर
त्वमारोहस्व भद्रम् ते ससीतः सहलक्ष्मणः

ayam yukto mahābāho rathaste rathinām vara
tvamārohasva bhadram te sasītaḥ sahalakṣmaṇaḥ

तम् स्यन्दनमधिष्ठाय राघवः सपरिच्छदः
शीघ्रगामाकुलावर्ताम् तमसामतरन्नदीम्

tam syandanamadhiṣṭhāya rāghavaḥ saparicchadaḥ
śīghragāmākulāvartām tamasāmatarannadīm

स सम्तीर्य महाबाहुः श्रीमान् शिवमकण्टकम्
प्रापद्यत महामार्गमभयम् भयदर्शिनाम्

sa samtīrya mahābāhuḥ śrīmān śivamakaṇṭakam
prāpadyata mahāmārgamabhayam bhayadarśinām

मोहन अर्थम् तु पौराणाम् सूतम् रामः अब्रवीद् वचः
उदन् मुखः प्रयाहि त्वम् रथम् आस्थाय सारथे

mohana artham tu paurāṇām sūtam rāmaḥ abravīd vacaḥ
udan mukhaḥ prayāhi tvam ratham āsthāya sārathe

रामस्य वचनम् श्रुत्वा तथा चक्रे स सारथिः
प्रत्यागम्य च रामस्य स्यन्दनम् प्रत्यवेदयत्

rāmasya vacanam śrutvā tathā cakre sa sārathiḥ
pratyāgamya ca rāmasya syandanam pratyavedayat

तौ सम्प्रयुक्तम् तु रथम् समासित्थौ
तदा ससीतौ रघवंशवर्धनौ
प्रचोदयामास ततस्तुरम्गमान्
स सारथिर्येन पथा तपोवनम्

tau samprayuktam tu ratham samāsitthau
tadā sasītau raghavaṃśavardhanau
pracodayāmāsa tatasturamgamān
sa sārathiryena pathā tapovanam

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे ष्ट्चत्वारिंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye ayodhya kāṇḍe ṣṭcatvāriṃśaḥ sargaḥ