अनुरक्ता महात्मानम् रामम् सत्य परक्रमम्
अनुजग्मुः प्रयान्तम् तम् वन वासाय मानवाः

anuraktā mahātmānam rāmam satya parakramam
anujagmuḥ prayāntam tam vana vāsāya mānavāḥ

निवर्तिते अपि च बलात् सुहृद् वर्गे च राजिनि
न एव ते सम्न्यवर्तन्त रामस्य अनुगता रथम्

nivartite api ca balāt suhṛd varge ca rājini
na eva te samnyavartanta rāmasya anugatā ratham

अयोध्या निलयानाम् हि पुरुषाणाम् महा यशाः
बभूव गुण सम्पन्नः पूर्ण चन्द्रैव प्रियः

ayodhyā nilayānām hi puruṣāṇām mahā yaśāḥ
babhūva guṇa sampannaḥ pūrṇa candraiva priyaḥ

स याच्यमानः काकुत्स्थः स्वाभिः प्रकृतिभिस् तदा
कुर्वाणः पितरम् सत्यम् वनम् एव अन्वपद्यत

sa yācyamānaḥ kākutsthaḥ svābhiḥ prakṛtibhis tadā
kurvāṇaḥ pitaram satyam vanam eva anvapadyata

अवेक्षमाणः सस्नेहम् चक्षुषा प्रपिबन्न् इव
उवाच रामः स्नेहेन ताः प्रजाः स्वाः प्रजाइव

avekṣamāṇaḥ sasneham cakṣuṣā prapibann iva
uvāca rāmaḥ snehena tāḥ prajāḥ svāḥ prajāiva

या प्रीतिर् बहुमानः च मय्य् अयोध्या निवासिनाम्
मत् प्रिय अर्थम् विशेषेण भरते सा निवेश्यताम्

yā prītir bahumānaḥ ca mayy ayodhyā nivāsinām
mat priya artham viśeṣeṇa bharate sā niveśyatām

स हि कल्याण चारित्रः कैकेय्या आनन्द वर्धनः
करिष्यति यथावद् वः प्रियाणि च हितानि च

sa hi kalyāṇa cāritraḥ kaikeyyā ānanda vardhanaḥ
kariṣyati yathāvad vaḥ priyāṇi ca hitāni ca

ज्ञान वृद्धो वयो बालो मृदुर् वीर्य गुण अन्वितः
अनुरूपः स वो भर्ता भविष्यति भय अपहः

jñāna vṛddho vayo bālo mṛdur vīrya guṇa anvitaḥ
anurūpaḥ sa vo bhartā bhaviṣyati bhaya apahaḥ

स हि राज गुणैः युक्तः युव राजः समीक्षितः
अपि च अपि मया शिष्टैः कार्यम् वो भर्तृ शासनम्

sa hi rāja guṇaiḥ yuktaḥ yuva rājaḥ samīkṣitaḥ
api ca api mayā śiṣṭaiḥ kāryam vo bhartṛ śāsanam

न च तप्येद् यथा च असौ वन वासम् गते मयि
महा राजः तथा कार्यो मम प्रिय चिकीर्षया

na ca tapyed yathā ca asau vana vāsam gate mayi
mahā rājaḥ tathā kāryo mama priya cikīrṣayā

यथा यथा दाशरथिर् धर्मम् एव आस्थितः अभवत्
तथा तथा प्रकृतयो रामम् पतिम् अकामयन्

yathā yathā dāśarathir dharmam eva āsthitaḥ abhavat
tathā tathā prakṛtayo rāmam patim akāmayan

बाष्पेण पिहितम् दीनम् रामः सौमित्रिणा सह
चकर्ष इव गुणैः बद्ध्वा जनम् पुनर् इव आसनम्

bāṣpeṇa pihitam dīnam rāmaḥ saumitriṇā saha
cakarṣa iva guṇaiḥ baddhvā janam punar iva āsanam

ते द्विजाः त्रिविधम् वृद्धा ज्ञानेन वयसा ओजसा
वयः प्रकम्प शिरसो दूरात् ऊचुर् इदम् वचः

te dvijāḥ trividham vṛddhā jñānena vayasā ojasā
vayaḥ prakampa śiraso dūrāt ūcur idam vacaḥ

वहन्तः जवना रामम् भो भो जात्याः तुरम् गमाः
निवर्तध्वम् न गन्तव्यम् हिता भवत भर्तरि

vahantaḥ javanā rāmam bho bho jātyāḥ turam gamāḥ
nivartadhvam na gantavyam hitā bhavata bhartari

कर्णवन्ति हि भूतानि विशेषण तुरम्गमाः
यूयम् तस्मान्निवर्तध्वम् याचनाम् प्रतिवेदिताः

karṇavanti hi bhūtāni viśeṣaṇa turamgamāḥ
yūyam tasmānnivartadhvam yācanām prativeditāḥ

धर्मतः स विशुद्धात्मा वीरः शुभदृढप्रतह्
उपवाह्यः तु वो भर्ता न अपवाह्यः पुरात् वनम्

dharmataḥ sa viśuddhātmā vīraḥ śubhadṛḍhapratah
upavāhyaḥ tu vo bhartā na apavāhyaḥ purāt vanam

एवम् आर्त प्रलापांस् तान् वृद्धान् प्रलपतः द्विजान्
अवेक्ष्य सहसा रामः रथात् अवततार ह

evam ārta pralāpāṃs tān vṛddhān pralapataḥ dvijān
avekṣya sahasā rāmaḥ rathāt avatatāra ha

पद्भ्याम् एव जगाम अथ ससीतः सह लक्ष्मणः
सम्निकृष्ट पद न्यासो रामः वन परायणः

padbhyām eva jagāma atha sasītaḥ saha lakṣmaṇaḥ
samnikṛṣṭa pada nyāso rāmaḥ vana parāyaṇaḥ

द्विजातींस् तु पदातींस् तान् रामः चारित्र वत्सलः
न शशाक घृणा चक्षुः परिमोक्तुम् रथेन सः

dvijātīṃs tu padātīṃs tān rāmaḥ cāritra vatsalaḥ
na śaśāka ghṛṇā cakṣuḥ parimoktum rathena saḥ

गच्चन्तम् एव तम् दृष्ट्वा रामम् सम्भ्रान्त मानसाः
ऊचुः परम सम्तप्ता रामम् वाक्यम् इदम् द्विजाः

gaccantam eva tam dṛṣṭvā rāmam sambhrānta mānasāḥ
ūcuḥ parama samtaptā rāmam vākyam idam dvijāḥ

ब्राह्मण्यम् कृत्स्नम् एतत् त्वाम् ब्रह्मण्यम् अनुगच्चति
द्विज स्कन्ध अधिरूढाः त्वाम् अग्नयो अपि अनुयान्ति अमी

brāhmaṇyam kṛtsnam etat tvām brahmaṇyam anugaccati
dvija skandha adhirūḍhāḥ tvām agnayo api anuyānti amī

वाजपेय समुत्थानि चत्राणि एतानि पश्य नः
पृष्ठतः अनुप्रयातानि हंसान् इव जल अत्यये

vājapeya samutthāni catrāṇi etāni paśya naḥ
pṛṣṭhataḥ anuprayātāni haṃsān iva jala atyaye

अनवाप्त आतपत्रस्य रश्मि सम्तापितस्य ते
एभिः चायाम् करिष्यामः स्वैः चत्रैः वाजपेयिकैः

anavāpta ātapatrasya raśmi samtāpitasya te
ebhiḥ cāyām kariṣyāmaḥ svaiḥ catraiḥ vājapeyikaiḥ

या हि नः सततम् बुद्धिर् वेद मन्त्र अनुसारिणी
त्वत् कृते सा कृता वत्स वन वास अनुसारिणी

yā hi naḥ satatam buddhir veda mantra anusāriṇī
tvat kṛte sā kṛtā vatsa vana vāsa anusāriṇī

हृदयेष्व् अवतिष्ठन्ते वेदा ये नः परम् धनम्
वत्स्यन्ति अपि गृहेष्व् एव दाराः चारित्र रक्षिताः

hṛdayeṣv avatiṣṭhante vedā ye naḥ param dhanam
vatsyanti api gṛheṣv eva dārāḥ cāritra rakṣitāḥ

न पुनर् निश्चयः कार्यः त्वद् गतौ सुकृता मतिः
त्वयि धर्म व्यपेक्षे तु किम् स्यात् धर्मम् अवेक्षितुम्

na punar niścayaḥ kāryaḥ tvad gatau sukṛtā matiḥ
tvayi dharma vyapekṣe tu kim syāt dharmam avekṣitum

याचितः नो निवर्तस्व हंस शुक्ल शिरः रुहैः
शिरोभिर् निभृत आचार मही पतन पांशुलैः

yācitaḥ no nivartasva haṃsa śukla śiraḥ ruhaiḥ
śirobhir nibhṛta ācāra mahī patana pāṃśulaiḥ

बहूनाम् वितता यज्ञा द्विजानाम् यैह आगताः
तेषाम् समाप्तिर् आयत्ता तव वत्स निवर्तने

bahūnām vitatā yajñā dvijānām yaiha āgatāḥ
teṣām samāptir āyattā tava vatsa nivartane

भक्तिमन्ति हि भूतानि जम्गम अजम्गमानि च
याचमानेषु तेषु त्वम् भक्तिम् भक्तेषु दर्शय

bhaktimanti hi bhūtāni jamgama ajamgamāni ca
yācamāneṣu teṣu tvam bhaktim bhakteṣu darśaya

अनुगम्तुम् अशक्ताः त्वाम् मूलैः उद्धिऋत वेगिभिः
उन्नता वायु वेगेन विक्रोशन्ति इव पादपाः

anugamtum aśaktāḥ tvām mūlaiḥ uddhiṛta vegibhiḥ
unnatā vāyu vegena vikrośanti iva pādapāḥ

निश्चेष्ट आहार संचारा वृक्ष एक स्थान विष्ठिताः
पक्षिणो अपि प्रयाचन्ते सर्व भूत अनुकम्पिनम्

niśceṣṭa āhāra saṃcārā vṛkṣa eka sthāna viṣṭhitāḥ
pakṣiṇo api prayācante sarva bhūta anukampinam

एवम् विक्रोशताम् तेषाम् द्विजातीनाम् निवर्तने
ददृशे तमसा तत्र वारयन्ति इव राघवम्

evam vikrośatām teṣām dvijātīnām nivartane
dadṛśe tamasā tatra vārayanti iva rāghavam

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे एकचत्वारिंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye ayodhya kāṇḍe ekacatvāriṃśaḥ sargaḥ