ततः सुमन्त्रम् ऐक्ष्वाकः पीडितः अत्र प्रतिज्ञया
सबाष्पम् अतिनिह्श्वस्य जगाद इदम् पुनः पुनः

tataḥ sumantram aikṣvākaḥ pīḍitaḥ atra pratijñayā
sabāṣpam atinihśvasya jagāda idam punaḥ punaḥ

सूत रत्न सुसम्पूर्णा चतुर् विध बला चमूः
रागवस्य अनुयात्रा अर्थम् क्षिप्रम् प्रतिविधीयताम्

sūta ratna susampūrṇā catur vidha balā camūḥ
rāgavasya anuyātrā artham kṣipram pratividhīyatām

रूप आजीवा च शालिन्यो वणिजः च महा धनाः
शोभयन्तु कुमारस्य वाहिनीम् सुप्रसारिताः

rūpa ājīvā ca śālinyo vaṇijaḥ ca mahā dhanāḥ
śobhayantu kumārasya vāhinīm suprasāritāḥ

ये च एनम् उपजीवन्ति रमते यैः च वीर्यतः
तेषाम् बहु विधम् दत्त्वा तान् अपि अत्र नियोजय

ye ca enam upajīvanti ramate yaiḥ ca vīryataḥ
teṣām bahu vidham dattvā tān api atra niyojaya

आयुधानि च मुख्यानि नागराः शकटानि च
अनुगच्छन्तु काकुत्थ्सम् व्याधाश्चारण्यगोचराः

āyudhāni ca mukhyāni nāgarāḥ śakaṭāni ca
anugacchantu kākutthsam vyādhāścāraṇyagocarāḥ

निघ्नन् मृगान् कुन्जराम्ः च पिबम्ः च आरण्यकम् मधु
नदीः च विविधाः पश्यन् न राज्यम् संस्मरिष्यति

nighnan mṛgān kunjarāmḥ ca pibamḥ ca āraṇyakam madhu
nadīḥ ca vividhāḥ paśyan na rājyam saṃsmariṣyati

धान्य कोशः च यः कश्चित् धन कोशः च मामकः
तौ रामम् अनुगच्चेताम् वसन्तम् निर्जने वने

dhānya kośaḥ ca yaḥ kaścit dhana kośaḥ ca māmakaḥ
tau rāmam anugaccetām vasantam nirjane vane

यजन् पुण्येषु देशेषु विसृजम्ः च आप्त दक्षिणाः
ऋषिभिः च समागम्य प्रवत्स्यति सुखम् वने

yajan puṇyeṣu deśeṣu visṛjamḥ ca āpta dakṣiṇāḥ
ṛṣibhiḥ ca samāgamya pravatsyati sukham vane

भरतः च महा बाहुर् अयोध्याम् पालयिष्यति
सर्व कामैः पुनः श्रीमान् रामः संसाध्यताम् इति

bharataḥ ca mahā bāhur ayodhyām pālayiṣyati
sarva kāmaiḥ punaḥ śrīmān rāmaḥ saṃsādhyatām iti

एवम् ब्रुवति काकुत्स्थे कैकेय्या भयम् आगतम्
मुखम् च अपि अगमात् शेषम् स्वरः च अपि न्यरुध्यत

evam bruvati kākutsthe kaikeyyā bhayam āgatam
mukham ca api agamāt śeṣam svaraḥ ca api nyarudhyata

सा विषण्णा च सम्त्रस्ता कैकेयी वाक्यम् अब्रवीत्
राजानमेवाभिमुखी कैकेयी वाक्यमब्रवीत्

sā viṣaṇṇā ca samtrastā kaikeyī vākyam abravīt
rājānamevābhimukhī kaikeyī vākyamabravīt

राज्यम् गत जनम् साधो पीत मण्डाम् सुराम् इव
निरास्वाद्यतमम् शून्यम् भरतः न अभिपत्स्यते

rājyam gata janam sādho pīta maṇḍām surām iva
nirāsvādyatamam śūnyam bharataḥ na abhipatsyate

कैकेय्याम् मुक्त लज्जायाम् वदन्त्याम् अतिदारुणम्
राजा दशरथो वाक्यम् उवाच आयत लोचनाम्

kaikeyyām mukta lajjāyām vadantyām atidāruṇam
rājā daśaratho vākyam uvāca āyata locanām

वहन्तम् किम् तुदसि माम् नियुज्य धुरि मा आहिते
अनार्ये कृत्यमार्ब्धम् किम् न पूर्वमुपारुधः

vahantam kim tudasi mām niyujya dhuri mā āhite
anārye kṛtyamārbdham kim na pūrvamupārudhaḥ

तस्यैतत्क्रोधसम्युक्तमुक्तम् श्रुत्वा वराङ्गना
कैकेयी द्वि गुणम् क्रुद्धा राजानम् इदम् अब्रवीत्

tasyaitatkrodhasamyuktamuktam śrutvā varāṅganā
kaikeyī dvi guṇam kruddhā rājānam idam abravīt

तव एव वंशे सगरः ज्येष्ठम् पुत्रम् उपारुधत्
असमन्जैति ख्यातम् तथा अयम् गन्तुम् अर्हति

tava eva vaṃśe sagaraḥ jyeṣṭham putram upārudhat
asamanjaiti khyātam tathā ayam gantum arhati

एवम् उक्तः धिग् इति एव राजा दशरथो अब्रवीत्
व्रीडितः च जनः सर्वः सा च तन् न अवबुध्यत

evam uktaḥ dhig iti eva rājā daśaratho abravīt
vrīḍitaḥ ca janaḥ sarvaḥ sā ca tan na avabudhyata

तत्र वृद्धो महा मात्रः सिद्ध अर्थो नाम नामतः
शुचिर् बहु मतः राज्ञः कैकेयीम् इदम् अब्रवीत्

tatra vṛddho mahā mātraḥ siddha artho nāma nāmataḥ
śucir bahu mataḥ rājñaḥ kaikeyīm idam abravīt

असमन्जो गृहीत्वा तु क्रीडितः पथि दारकान्
सरय्वाः प्रक्षिपन्न् अप्सु रमते तेन दुर्मतिः

asamanjo gṛhītvā tu krīḍitaḥ pathi dārakān
sarayvāḥ prakṣipann apsu ramate tena durmatiḥ

तम् दृष्ट्वा नागरः सर्वे क्रुद्धा राजानम् अब्रुवन्
असमन्जम् वृषीण्व एकम् अस्मान् वा राष्ट्र वर्धन

tam dṛṣṭvā nāgaraḥ sarve kruddhā rājānam abruvan
asamanjam vṛṣīṇva ekam asmān vā rāṣṭra vardhana

तान् उवाच ततः राजा किम् निमित्तम् इदम् भयम्
ताः च अपि राज्ञा सम्पृष्टा वाक्यम् प्रकृतयो अब्रुवन्

tān uvāca tataḥ rājā kim nimittam idam bhayam
tāḥ ca api rājñā sampṛṣṭā vākyam prakṛtayo abruvan

क्रीडितः तु एष नः पुत्रान् बालान् उद्भ्रान्त चेतनः
सरय्वाम् प्रक्षिपन् मौर्ख्यात् अतुलाम् प्रीतिम् अश्नुते

krīḍitaḥ tu eṣa naḥ putrān bālān udbhrānta cetanaḥ
sarayvām prakṣipan maurkhyāt atulām prītim aśnute

स तासाम् वचनम् श्रुत्वा प्रकृतीनाम् नर अधिप
तम् तत्याज अहितम् पुत्रम् तासाम् प्रिय चिकीर्षया

sa tāsām vacanam śrutvā prakṛtīnām nara adhipa
tam tatyāja ahitam putram tāsām priya cikīrṣayā

तम् यानम् श्रीघ्रमारोप्य सभार्यम् सपरिच्छदम्
यावज्जीवम् विवास्यो।अयमिति स्वानन्वशात् पिता

tam yānam śrīghramāropya sabhāryam saparicchadam
yāvajjīvam vivāsyo|ayamiti svānanvaśāt pitā

स फालपिटकम् गृह्य गिरिदुर्गान्यलोडयत्
दिशः सर्वास्त्वनुचरन् स यथा पापकर्मकृत्

sa phālapiṭakam gṛhya giridurgānyaloḍayat
diśaḥ sarvāstvanucaran sa yathā pāpakarmakṛt

इति एवम् अत्यजद् राजा सगरः वै सुधार्मिकः
रामः किम् अकरोत् पापम् येन एवम् उपरुध्यते

iti evam atyajad rājā sagaraḥ vai sudhārmikaḥ
rāmaḥ kim akarot pāpam yena evam uparudhyate

न हि कंचन पश्यामो राघवस्यागुणम् वयम्
दुर्लभो यस्य निरयः श्शाङ्कस्येव कल्मषम्

na hi kaṃcana paśyāmo rāghavasyāguṇam vayam
durlabho yasya nirayaḥ śśāṅkasyeva kalmaṣam

अथवा देवि दोषम् त्वं कंचित्पश्यसि राघवे
तमद्य ब्रूहि तत्वैन तदा रोमो विवास्यताम्

athavā devi doṣam tvaṃ kaṃcitpaśyasi rāghave
tamadya brūhi tatvaina tadā romo vivāsyatām

अदुष्टस्य हि सम्त्यागः सत्पथे निरतस्य च
निर्दहे दपि शक्रस्य द्युतिम् धर्मनिरोधनात्

aduṣṭasya hi samtyāgaḥ satpathe niratasya ca
nirdahe dapi śakrasya dyutim dharmanirodhanāt

तदलम् देवि रामस्य श्रिया विहतया त्वया
लोकतो।अप् हि ते रक्ष्यः परिवादः शुभानने

tadalam devi rāmasya śriyā vihatayā tvayā
lokato|ap hi te rakṣyaḥ parivādaḥ śubhānane

श्रुत्वा तु सिद्ध अर्थ वचो राजा श्रान्ततर स्वनः
शोक उपहतया वाचा कैकेयीम् इदम् अब्रवीत्

śrutvā tu siddha artha vaco rājā śrāntatara svanaḥ
śoka upahatayā vācā kaikeyīm idam abravīt

एतद्वचो नेच्छ्सि पापवृत्ते
हितम् न जानासि ममात्मनो वा
आस्थाय मार्गम् कृपणम् कुचेष्टा
चेष्टा हि ते साधुपदादपेता

etadvaco necchsi pāpavṛtte
hitam na jānāsi mamātmano vā
āsthāya mārgam kṛpaṇam kuceṣṭā
ceṣṭā hi te sādhupadādapetā

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे षत् त्रिंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye ayodhya kāṇḍe ṣat triṃśaḥ sargaḥ