ततः शासनम् आज्ञाय भ्रातुः शुभतरम् प्रियम्
गत्वा स प्रविवेश आशु सुयज्ञस्य निवेशनम्

tataḥ śāsanam ājñāya bhrātuḥ śubhataram priyam
gatvā sa praviveśa āśu suyajñasya niveśanam

तम् विप्रम् अग्नि अगारस्थम् वन्दित्वा लक्ष्मणो अब्रवीत्
सखे अभ्यागच्च पश्य त्वम् वेश्म दुष्कर कारिणः

tam vipram agni agārastham vanditvā lakṣmaṇo abravīt
sakhe abhyāgacca paśya tvam veśma duṣkara kāriṇaḥ

ततः संध्याम् उपास्य आशु गत्वा सौमित्रिणा सह
जुष्टम् तत् प्राविशल् लक्ष्म्या रम्यम् राम निवेशनम्

tataḥ saṃdhyām upāsya āśu gatvā saumitriṇā saha
juṣṭam tat prāviśal lakṣmyā ramyam rāma niveśanam

तम् आगतम् वेदविदम् प्रान्जलिः सीतया सह
सुयज्ञम् अभिचक्राम राघवो अग्निम् इव अर्चितम्

tam āgatam vedavidam prānjaliḥ sītayā saha
suyajñam abhicakrāma rāghavo agnim iva arcitam

जात रूपमयैः मुख्यैः अन्गदैः कुण्डलैः शुभैः
सहेम सूत्रैः मणिभिः केयूरैः वलयैः अपि

jāta rūpamayaiḥ mukhyaiḥ angadaiḥ kuṇḍalaiḥ śubhaiḥ
sahema sūtraiḥ maṇibhiḥ keyūraiḥ valayaiḥ api

हारम् च हेम सूत्रम् च भार्यायै सौम्य हारय
रशनाम् च अधुना सीता दातुम् इच्चति ते सखे

hāram ca hema sūtram ca bhāryāyai saumya hāraya
raśanām ca adhunā sītā dātum iccati te sakhe

अङ्गदानि विचित्राणि केयूराणि शुभानि च
पर्यन्कम् अग्र्य आस्तरणम् नाना रत्न विभूषितम्

aṅgadāni vicitrāṇi keyūrāṇi śubhāni ca
paryankam agrya āstaraṇam nānā ratna vibhūṣitam

पर्यङ्कमग्र्यास्तरणम् नानारत्नविभूषितम्
तम् अपि इच्चति वैदेही प्रतिष्ठापयितुम् त्वयि

paryaṅkamagryāstaraṇam nānāratnavibhūṣitam
tam api iccati vaidehī pratiṣṭhāpayitum tvayi

नागः शत्रुम् जयो नाम मातुलो यम् ददौ मम
तम् ते गज सहस्रेण ददामि द्विज पुम्गव

nāgaḥ śatrum jayo nāma mātulo yam dadau mama
tam te gaja sahasreṇa dadāmi dvija pumgava

इति उक्तः स हि रामेण सुयज्ञः प्रतिगृह्य तत्
राम लक्ष्मण सीतानाम् प्रयुयोज आशिषः शिवाः

iti uktaḥ sa hi rāmeṇa suyajñaḥ pratigṛhya tat
rāma lakṣmaṇa sītānām prayuyoja āśiṣaḥ śivāḥ

अथ भ्रातरम् अव्यग्रम् प्रियम् रामः प्रियम् वदः
सौमित्रिम् तम् उवाच इदम् ब्रह्मा इव त्रिदश ईश्वरम्

atha bhrātaram avyagram priyam rāmaḥ priyam vadaḥ
saumitrim tam uvāca idam brahmā iva tridaśa īśvaram

अगस्त्यम् कौशिकम् चैव ताव् उभौ ब्राह्मण उत्तमौ
अर्चय आहूय सौमित्रे रत्नैः सस्यम् इव अम्बुभिः

agastyam kauśikam caiva tāv ubhau brāhmaṇa uttamau
arcaya āhūya saumitre ratnaiḥ sasyam iva ambubhiḥ

तर्पयस्व महाबाहो गोसहसरैश्च मानद
सुवर्णै रजतैश्चैव मणिभिश्च महाधनैः

tarpayasva mahābāho gosahasaraiśca mānada
suvarṇai rajataiścaiva maṇibhiśca mahādhanaiḥ

कौसल्याम् च याअशीर्भिर् भक्तः पर्युपतिष्ठति
आचार्यः तैत्तिरीयाणाम् अभिरूपः च वेदवित्

kausalyām ca yāaśīrbhir bhaktaḥ paryupatiṣṭhati
ācāryaḥ taittirīyāṇām abhirūpaḥ ca vedavit

सूतः चित्र रथः च आर्यः सचिवः सुचिर उषितः
तोषय एनम् महा अर्हैः च रत्नैः वस्त्रैः धनैअः तथा

sūtaḥ citra rathaḥ ca āryaḥ sacivaḥ sucira uṣitaḥ
toṣaya enam mahā arhaiḥ ca ratnaiḥ vastraiḥ dhanaiaḥ tathā

पशुकाभिकछ सर्वाभिर्गवाम् दशशतेन च
ये चेमे कथकालापा बहवो दण्डमाणवाः

paśukābhikacha sarvābhirgavām daśaśatena ca
ye ceme kathakālāpā bahavo daṇḍamāṇavāḥ

मेखलीनाम् महासघः कौसल्याम् समुपस्थितः
तेषाम् सहस्रम् सौमित्रे प्रत्येकम् सम्प्रदापय

mekhalīnām mahāsaghaḥ kausalyām samupasthitaḥ
teṣām sahasram saumitre pratyekam sampradāpaya

अम्बा यथा च सा नन्देत्कौसल्या मम दक्षिणाम्
तथा द्विजातीम् स्तान्सर्वान् लक्ष्मणार्च

ambā yathā ca sā nandetkausalyā mama dakṣiṇām
tathā dvijātīm stānsarvān lakṣmaṇārca

ततः स पुरुष व्याघ्रः तत् धनम् लक्ष्मणः स्वयम्
यथा उक्तम् ब्राह्मण इन्द्राणाम् अददात् धनदो यथा

tataḥ sa puruṣa vyāghraḥ tat dhanam lakṣmaṇaḥ svayam
yathā uktam brāhmaṇa indrāṇām adadāt dhanado yathā

अथ अब्रवीद् बाष्प कलांस् तिष्ठतः च उपजीविनः
सम्प्रदाय बहु द्रव्यम् एकैकस्य उपजीविनः

atha abravīd bāṣpa kalāṃs tiṣṭhataḥ ca upajīvinaḥ
sampradāya bahu dravyam ekaikasya upajīvinaḥ

लक्ष्मणस्य च यद् वेश्म गृहम् च यद् इदम् मम
अशून्यम् कार्यम् एकैकम् यावद् आगमनम् मम

lakṣmaṇasya ca yad veśma gṛham ca yad idam mama
aśūnyam kāryam ekaikam yāvad āgamanam mama

इति उक्त्वा दुह्खितम् सर्वम् जनम् तम् उपजीविनम्
उवाच इदम् धन ध्यक्षम् धनम् आनीयताम् इति

iti uktvā duhkhitam sarvam janam tam upajīvinam
uvāca idam dhana dhyakṣam dhanam ānīyatām iti

ततः अस्य धनम् आजह्रुः सर्वम् एव उपजीविनः
स राशिः सुमहांस्तत्र दर्शनीयो ह्यदृश्यत

tataḥ asya dhanam ājahruḥ sarvam eva upajīvinaḥ
sa rāśiḥ sumahāṃstatra darśanīyo hyadṛśyata

ततः स पुरुष व्याघ्रः तत् धनम् सह लक्ष्मणः
द्विजेभ्यो बाल वृद्धेभ्यः कृपणेभ्यो अभ्यदापयत्

tataḥ sa puruṣa vyāghraḥ tat dhanam saha lakṣmaṇaḥ
dvijebhyo bāla vṛddhebhyaḥ kṛpaṇebhyo abhyadāpayat

तत्र आसीत् पिन्गलो गार्ग्यः त्रिजटः नाम वै द्विजः
क्षतवृत्तिर्वने नित्यम् फालकुद्दाललाङ्गली

tatra āsīt pingalo gārgyaḥ trijaṭaḥ nāma vai dvijaḥ
kṣatavṛttirvane nityam phālakuddālalāṅgalī

तम् वृद्धम् तरुणी भार्या बालानादाय दारकान्
अब्रवीद्बाह्मणम् वाक्यम् दारिद्र्येणाभिपीडिता

tam vṛddham taruṇī bhāryā bālānādāya dārakān
abravīdbāhmaṇam vākyam dāridryeṇābhipīḍitā

अपास्य फालम् कुद्दालम् कुरुष्व वचनम् ममम्
रामम् दर्शय धर्मज्ज़्नम् यदि किंचिदवाप्स्यसि

apāsya phālam kuddālam kuruṣva vacanam mamam
rāmam darśaya dharmajznam yadi kiṃcidavāpsyasi

स भार्यावचनम् श्रुत्वा शाटीमाच्छाद्य दुश्छदाम्
स प्रतिष्ठत पन्थानम् यत्र रामनिवेशनम्

sa bhāryāvacanam śrutvā śāṭīmācchādya duśchadām
sa pratiṣṭhata panthānam yatra rāmaniveśanam

भृग्वङ्गिरसमम् दीप्त्या त्रिजटम् जनसंसदि
आ पन्चमायाः कक्ष्याया न एनम् कश्चित् अवारयत्

bhṛgvaṅgirasamam dīptyā trijaṭam janasaṃsadi
ā pancamāyāḥ kakṣyāyā na enam kaścit avārayat

स राज पुत्रम् आसाद्य त्रिजटः वाक्यम् अब्रवीत्
निर्धनो बहु पुत्रः अस्मि राज पुत्र महा यशः
क्षतवृत्तिर्वने नित्यम् प्रत्यवेक्षस्व मामिति

sa rāja putram āsādya trijaṭaḥ vākyam abravīt
nirdhano bahu putraḥ asmi rāja putra mahā yaśaḥ
kṣatavṛttirvane nityam pratyavekṣasva māmiti

तमुवाच ततो रामः परिहाससमन्वितम्
गवाम् सहस्रमप्येकम् न च विश्राणितम् मया
परिक्षिपसि दण्डेन यावत्तावदवाप्य्ससि

tamuvāca tato rāmaḥ parihāsasamanvitam
gavām sahasramapyekam na ca viśrāṇitam mayā
parikṣipasi daṇḍena yāvattāvadavāpysasi

स शाटीम् त्वरितः कट्याम् सम्ब्रान्तः परिवेष्ट्य ताम्
आविद्ध्य दण्डम् चिक्षेप सर्वप्राणेन वेगितः

sa śāṭīm tvaritaḥ kaṭyām sambrāntaḥ pariveṣṭya tām
āviddhya daṇḍam cikṣepa sarvaprāṇena vegitaḥ

स तीर्त्वा सरयूपारम् दण्डस्तस्य कराच्च्युतः
गोव्रजे बहुसाहास्रे पपातोक्षणसन्निधौ

sa tīrtvā sarayūpāram daṇḍastasya karāccyutaḥ
govraje bahusāhāsre papātokṣaṇasannidhau

तम् परिष्वज्य धर्मात्मा आतस्मात्सरयूतटात्
आनयामास ता गोपैस्त्रिजटायाश्रमम् प्रति

tam pariṣvajya dharmātmā ātasmātsarayūtaṭāt
ānayāmāsa tā gopaistrijaṭāyāśramam prati

उवाच च ततो रामस्तम् गार्ग्यमभिसान्त्वयन्
मन्युर्न खलु कर्तव्यः परिहासो ह्ययम् मम

uvāca ca tato rāmastam gārgyamabhisāntvayan
manyurna khalu kartavyaḥ parihāso hyayam mama

इदम् हि तेजस्तव यद्धुरत्ययम्
तदेव जिज्ञासितु मिच्छता मया
इमम् भवानर्थमभिप्रचोदितो
वृणीष्व किंचेदपरम् व्यवस्यति

idam hi tejastava yaddhuratyayam
tadeva jijñāsitu micchatā mayā
imam bhavānarthamabhipracodito
vṛṇīṣva kiṃcedaparam vyavasyati

ब्रवीमि सत्येन न ते।अस्ति यन्त्रणा
धनम् हि यद्यन्मम विप्रकारणात्
भवत्सु सम्यक्र्पतिपादनेन त
न्मयार्जितम् प्रीतियश्स्करम् भवेत्

bravīmi satyena na te|asti yantraṇā
dhanam hi yadyanmama viprakāraṇāt
bhavatsu samyakrpatipādanena ta
nmayārjitam prītiyaśskaram bhavet

तत स्सभार्य स्त्रिजटो महामुनि
र्गवामनीकम् प्रतिगृह्य मोदितः
यशोबलप्रीतिसुखोपबृम्हणी
स्तदाशिषः प्रत्यवदन्महात्मनः

tata ssabhārya strijaṭo mahāmuni
rgavāmanīkam pratigṛhya moditaḥ
yaśobalaprītisukhopabṛmhaṇī
stadāśiṣaḥ pratyavadanmahātmanaḥ

स चापि रामः प्रतिपूर्णमानसो
महद्धनम् धर्मबलैरुपार्जितम्
नियोजयामास सुहृज्जने।अचिरा
द्यथार्हसम्मानवचःप्रचोदितः

sa cāpi rāmaḥ pratipūrṇamānaso
mahaddhanam dharmabalairupārjitam
niyojayāmāsa suhṛjjane|acirā
dyathārhasammānavacaḥpracoditaḥ

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे द्वा त्रयः त्रिंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye ayodhya kāṇḍe dvā trayaḥ triṃśaḥ sargaḥ