सान्त्व्यमाना तु रामेण मैथिली जनक आत्मजा
वन वास निमित्ताय भर्तारम् इदम् अब्रवीत्

sāntvyamānā tu rāmeṇa maithilī janaka ātmajā
vana vāsa nimittāya bhartāram idam abravīt

सा तम् उत्तम सम्विग्ना सीता विपुल वक्षसम्
प्रणयाच् च अभिमानाच् च परिचिक्षेप राघवम्

sā tam uttama samvignā sītā vipula vakṣasam
praṇayāc ca abhimānāc ca paricikṣepa rāghavam

किम् त्वा अमन्यत वैदेहः पिता मे मिथिला अधिपः
राम जामातरम् प्राप्य स्त्रियम् पुरुष विग्रहम्

kim tvā amanyata vaidehaḥ pitā me mithilā adhipaḥ
rāma jāmātaram prāpya striyam puruṣa vigraham

अनृतम् बल लोको अयम् अज्ञानात् यद्द् हि वक्ष्यति
तेजो न अस्ति परम् रामे तपति इव दिवा करे

anṛtam bala loko ayam ajñānāt yadd hi vakṣyati
tejo na asti param rāme tapati iva divā kare

किम् हि कृत्वा विषण्णः त्वम् कुतः वा भयम् अस्ति ते
यत् परित्यक्तु कामः त्वम् माम् अनन्य परायणाम्

kim hi kṛtvā viṣaṇṇaḥ tvam kutaḥ vā bhayam asti te
yat parityaktu kāmaḥ tvam mām ananya parāyaṇām

द्युमत्सेन सुतम् वीर सत्यवन्तम् अनुव्रताम्
सावित्रीम् इव माम् विद्धि त्वम् आत्म वश वर्तिनीम्

dyumatsena sutam vīra satyavantam anuvratām
sāvitrīm iva mām viddhi tvam ātma vaśa vartinīm

न तु अहम् मनसा अपि अन्यम् द्रष्टा अस्मि त्वद् ऋते अनघ
त्वया राघव गच्चेयम् यथा अन्या कुल पांसनी

na tu aham manasā api anyam draṣṭā asmi tvad ṛte anagha
tvayā rāghava gacceyam yathā anyā kula pāṃsanī

स्वयम् तु भार्याम् कौमारीम् चिरम् अध्युषिताम् सतीम्
शैलूषैव माम् राम परेभ्यो दातुम् इच्चसि

svayam tu bhāryām kaumārīm ciram adhyuṣitām satīm
śailūṣaiva mām rāma parebhyo dātum iccasi

यस्य पथ्यम् च रामात्थ यस्य चार्थे।अवरुध्यसे
त्वम् तस्य भव वश्यश्च विधेयश्छ सदानघ

yasya pathyam ca rāmāttha yasya cārthe|avarudhyase
tvam tasya bhava vaśyaśca vidheyaścha sadānagha

स माम् अनादाय वनम् न त्वम् प्रस्थातुम् अर्हसि
तपो वा यदि वा अरण्यम् स्वर्गो वा स्यात् सह त्वया

sa mām anādāya vanam na tvam prasthātum arhasi
tapo vā yadi vā araṇyam svargo vā syāt saha tvayā

न च मे भविता तत्र कश्चित् पथि परिश्रमः
पृष्ठतः तव गच्चन्त्या विहार शयनेष्व् अपि

na ca me bhavitā tatra kaścit pathi pariśramaḥ
pṛṣṭhataḥ tava gaccantyā vihāra śayaneṣv api

कुश काश शर इषीका ये च कण्टकिनो द्रुमाः
तूल अजिन सम स्पर्शा मार्गे मम सह त्वया

kuśa kāśa śara iṣīkā ye ca kaṇṭakino drumāḥ
tūla ajina sama sparśā mārge mama saha tvayā

महा वात समुद्धूतम् यन् माम् अवकरिष्यति
रजो रमण तन् मन्ये पर अर्ध्यम् इव चन्दनम्

mahā vāta samuddhūtam yan mām avakariṣyati
rajo ramaṇa tan manye para ardhyam iva candanam

शाद्वलेषु यद् आसिष्ये वन अन्ते वन गोरचा
कुथा आस्तरण तल्पेषु किम् स्यात् सुखतरम् ततः

śādvaleṣu yad āsiṣye vana ante vana goracā
kuthā āstaraṇa talpeṣu kim syāt sukhataram tataḥ

पत्रम् मूलम् फलम् यत् त्वम् अल्पम् वा यदि वा बहु
दास्यसि स्वयम् आहृत्य तन् मे अमृत रस उपमम्

patram mūlam phalam yat tvam alpam vā yadi vā bahu
dāsyasi svayam āhṛtya tan me amṛta rasa upamam

न मातुर् न पितुस् तत्र स्मरिष्यामि न वेश्मनः
आर्तवानि उपभुन्जाना पुष्पाणि च फलानि च

na mātur na pitus tatra smariṣyāmi na veśmanaḥ
ārtavāni upabhunjānā puṣpāṇi ca phalāni ca

न च तत्र गतः किंचित् द्रष्टुम् अर्हसि विप्रियम्
मत् कृते न च ते शोको न भविष्यामि दुर्भरा

na ca tatra gataḥ kiṃcit draṣṭum arhasi vipriyam
mat kṛte na ca te śoko na bhaviṣyāmi durbharā

यः त्वया सह स स्वर्गो निरयो यः त्वया विना
इति जानन् पराम् प्रीतिम् गच्च राम मया सह

yaḥ tvayā saha sa svargo nirayo yaḥ tvayā vinā
iti jānan parām prītim gacca rāma mayā saha

अथ माम् एवम् अव्यग्राम् वनम् न एव नयिष्यसि
विषम् अद्य एव पास्यामि मा विशम् द्विषताम् वशम्

atha mām evam avyagrām vanam na eva nayiṣyasi
viṣam adya eva pāsyāmi mā viśam dviṣatām vaśam

पश्चात् अपि हि दुह्खेन मम न एव अस्ति जीवितम्
उज्झितायाः त्वया नाथ तदा एव मरणम् वरम्

paścāt api hi duhkhena mama na eva asti jīvitam
ujjhitāyāḥ tvayā nātha tadā eva maraṇam varam

इदम् हि सहितुम् शोकम् मुहूर्तम् अपि न उत्सहे
किम् पुनर् दश वर्षाणि त्रीणि च एकम् च दुह्खिता

idam hi sahitum śokam muhūrtam api na utsahe
kim punar daśa varṣāṇi trīṇi ca ekam ca duhkhitā

इति सा शोक सम्तप्ता विलप्य करुणम् बहु
चुक्रोश पतिम् आयस्ता भृशम् आलिन्ग्य सस्वरम्

iti sā śoka samtaptā vilapya karuṇam bahu
cukrośa patim āyastā bhṛśam ālingya sasvaram

सा विद्धा बहुभिर् वाक्यैः दिग्धैः इव गज अन्गना
चिर सम्नियतम् बाष्पम् मुमोच अग्निम् इव अरणिः

sā viddhā bahubhir vākyaiḥ digdhaiḥ iva gaja anganā
cira samniyatam bāṣpam mumoca agnim iva araṇiḥ

तस्याः स्फटिक सम्काशम् वारि सम्ताप सम्भवम्
नेत्राभ्याम् परिसुस्राव पन्कजाभ्याम् इव उदकम्

tasyāḥ sphaṭika samkāśam vāri samtāpa sambhavam
netrābhyām parisusrāva pankajābhyām iva udakam

तच्चैवामलचन्ध्रभम् मुखमायतलोचनम्
पर्यशुष्यत बाष्पेण जलोद्धृतमिवामुबुजम्

taccaivāmalacandhrabham mukhamāyatalocanam
paryaśuṣyata bāṣpeṇa jaloddhṛtamivāmubujam

ताम् परिष्वज्य बाहुभ्याम् विसम्ज्ञाम् इव दुह्खिताम्
उवाच वचनम् रामः परिविश्वासयंस् तदा

tām pariṣvajya bāhubhyām visamjñām iva duhkhitām
uvāca vacanam rāmaḥ pariviśvāsayaṃs tadā

न देवि तव दुह्खेन स्वर्गम् अपि अभिरोचये
न हि मे अस्ति भयम् किंचित् स्वयम्भोर् इव सर्वतः

na devi tava duhkhena svargam api abhirocaye
na hi me asti bhayam kiṃcit svayambhor iva sarvataḥ

तव सर्वम् अभिप्रायम् अविज्ञाय शुभ आनने
वासम् न रोचये अरण्ये शक्तिमान् अपि रक्षणे

tava sarvam abhiprāyam avijñāya śubha ānane
vāsam na rocaye araṇye śaktimān api rakṣaṇe

यत् सृष्टा असि मया सार्धम् वन वासाय मैथिलि
न विहातुम् मया शक्या कीर्तिर् आत्मवता यथा

yat sṛṣṭā asi mayā sārdham vana vāsāya maithili
na vihātum mayā śakyā kīrtir ātmavatā yathā

धर्मः तु गज नास ऊरु सद्भिर् आचरितः पुरा
तम् च अहम् अनुवर्ते अद्य यथा सूर्यम् सुवर्चला

dharmaḥ tu gaja nāsa ūru sadbhir ācaritaḥ purā
tam ca aham anuvarte adya yathā sūryam suvarcalā

न खल्वहम् न गच्छेयम् वनम् जनकनन्दिनि
वचनम् त्न्नयति माम् पितुः सत्योपबृंहितम्

na khalvaham na gaccheyam vanam janakanandini
vacanam tnnayati mām pituḥ satyopabṛṃhitam

एष धर्मः तु सुश्रोणि पितुर् मातुः च वश्यता
अतः च आज्ञाम् व्यतिक्रम्य न अहम् जीवितुम् उत्सहे

eṣa dharmaḥ tu suśroṇi pitur mātuḥ ca vaśyatā
ataḥ ca ājñām vyatikramya na aham jīvitum utsahe

अस्वाधीनम् कथम् दैवम् प्रकारैरभिराध्यते
स्वाधीनम् समतिक्रम्य मातरम् पितरम् गुरुम्

asvādhīnam katham daivam prakārairabhirādhyate
svādhīnam samatikramya mātaram pitaram gurum

यत्त्रयम् तत्त्रयो लोकाः पवित्रम् तत्समम् भुवि
नान्यदस्ति शुभापाङ्गे तेनेदमभिराध्यते

yattrayam tattrayo lokāḥ pavitram tatsamam bhuvi
nānyadasti śubhāpāṅge tenedamabhirādhyate

न सत्यम् दानमानौ वा न यज्ञाश्चाप्तदक्षिणाः
तथा बलकराः सीते यथा सेवा पितुर्मता

na satyam dānamānau vā na yajñāścāptadakṣiṇāḥ
tathā balakarāḥ sīte yathā sevā piturmatā

स्वर्गो धनम् वा धान्यम् वा विद्याः पुत्राः सुखानि च
गुरुवृत्त्यनुरोधेन न किंचित्\दपि दुर्लभम्

svargo dhanam vā dhānyam vā vidyāḥ putrāḥ sukhāni ca
guruvṛttyanurodhena na kiṃcit\dapi durlabham

देवगन्धर्वगोलोकान् ब्रह्मलोकम् तथापरान्
प्राप्नुवन्ति महात्मानो मातापितृपरायणाः

devagandharvagolokān brahmalokam tathāparān
prāpnuvanti mahātmāno mātāpitṛparāyaṇāḥ

स माम् पिता यथा शास्ति सत्य धर्म पथे स्थितः
तथा वर्तितुम् इच्चामि स हि धर्मः सनातनः

sa mām pitā yathā śāsti satya dharma pathe sthitaḥ
tathā vartitum iccāmi sa hi dharmaḥ sanātanaḥ

मम सन्ना मतिः सीते त्वाम् नेतुम् दण्डकावनम्
वसिष्यामीति सात्वम् मामनुयातुम् सुनिश्चिता

mama sannā matiḥ sīte tvām netum daṇḍakāvanam
vasiṣyāmīti sātvam māmanuyātum suniścitā

सा हि दिष्टा।अनवद्याङ्गी वनाय वदिरेक्षणे
अनुगच्चस्व माम् भीरु सह धर्म चरी भव

sā hi diṣṭā|anavadyāṅgī vanāya vadirekṣaṇe
anugaccasva mām bhīru saha dharma carī bhava

सर्वथा सदृशम् सीते मम स्वस्य कुलस्य च
व्यवसायमनुक्रान्ता कान्ते त्वमतिशोभनम्

sarvathā sadṛśam sīte mama svasya kulasya ca
vyavasāyamanukrāntā kānte tvamatiśobhanam

आरभस्व शुभश्रोणि वनवासक्षमाः क्रियाः
नेदानीम् त्वदृते सीते स्वर्गो।अपि मम रोचते

ārabhasva śubhaśroṇi vanavāsakṣamāḥ kriyāḥ
nedānīm tvadṛte sīte svargo|api mama rocate

ब्राह्मणेभ्यः च रत्नानि भिक्षुकेभ्यः च भोजनम्
देहि च आशंसमानेभ्यः सम्त्वरस्व च माचिरम्

brāhmaṇebhyaḥ ca ratnāni bhikṣukebhyaḥ ca bhojanam
dehi ca āśaṃsamānebhyaḥ samtvarasva ca māciram

भूषणानि महार्हाणि वरवस्त्राणि यानि च
रमणीयाश्च ये केचित्क्रीडार्थाश्चापुयुपस्कराः

bhūṣaṇāni mahārhāṇi varavastrāṇi yāni ca
ramaṇīyāśca ye kecitkrīḍārthāścāpuyupaskarāḥ

अनुकूलम् तु सा भर्तुर् ज्ञात्वा गमनम् आत्मनः
क्षिप्रम् प्रमुदिता देवी दातुम् एव उपचक्रमे

anukūlam tu sā bhartur jñātvā gamanam ātmanaḥ
kṣipram pramuditā devī dātum eva upacakrame

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे त्रिंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye ayodhya kāṇḍe triṃśaḥ sargaḥ