सएवम् ब्रुवतीम् सीताम् धर्मज्ञो धर्म वत्सलः
निवर्तन अर्थे धर्म आत्मा वाक्यम् एतत् उवाच ह

saevam bruvatīm sītām dharmajño dharma vatsalaḥ
nivartana arthe dharma ātmā vākyam etat uvāca ha

सान्त्वयित्वा पुनस्ताम् तु बाष्पदूषितलोचनाम्
निवर्तनार्थे धर्मात्मा वाक्यमेतदुवाच ह

sāntvayitvā punastām tu bāṣpadūṣitalocanām
nivartanārthe dharmātmā vākyametaduvāca ha

सीते महा कुलीना असि धर्मे च निरता सदा
इह आचर स्वधर्मम् त्वम् मा यथा मनसः सुखम्

sīte mahā kulīnā asi dharme ca niratā sadā
iha ācara svadharmam tvam mā yathā manasaḥ sukham

सीते यथा त्वाम् वक्ष्यामि तथा कार्यम् त्वया अबले
वने दोषा हि बहवो वदतः तान् निबोध मे

sīte yathā tvām vakṣyāmi tathā kāryam tvayā abale
vane doṣā hi bahavo vadataḥ tān nibodha me

सीते विमुच्यताम् एषा वन वास कृता मतिः
बहु दोषम् हि कान्तारम् वनम् इति अभिधीयते

sīte vimucyatām eṣā vana vāsa kṛtā matiḥ
bahu doṣam hi kāntāram vanam iti abhidhīyate

हित बुद्ध्या खलु वचो मया एतत् अभिधीयते
सदा सुखम् न जानामि दुह्खम् एव सदा वनम्

hita buddhyā khalu vaco mayā etat abhidhīyate
sadā sukham na jānāmi duhkham eva sadā vanam

गिरि निर्झर सम्भूता गिरि कन्दर वासिनाम्
सिम्हानाम् निनदा दुह्खाः श्रोतुम् दुह्खम् अतः वनम्

giri nirjhara sambhūtā giri kandara vāsinām
simhānām ninadā duhkhāḥ śrotum duhkham ataḥ vanam

क्रीडमानाश्च विस्रब्धा मत्ताह् शून्ये महामृगाः
दृष्ट्वा समभिवर्तन्ते सीते दुःखमतो वनम्

krīḍamānāśca visrabdhā mattāh śūnye mahāmṛgāḥ
dṛṣṭvā samabhivartante sīte duḥkhamato vanam

सग्राहाः सरितश्चैव पङ्कवत्यश्च दुस्तराः
मत्तैरपि गजैर्नित्यमतो दुःखतरम् वनम्

sagrāhāḥ saritaścaiva paṅkavatyaśca dustarāḥ
mattairapi gajairnityamato duḥkhataram vanam

लताकण्टकसम्पूर्णाः कृकवाकूपनादिताः
निरपाश्च सुदुर्गाश्च मार्गा दुःखमतो वनम्

latākaṇṭakasampūrṇāḥ kṛkavākūpanāditāḥ
nirapāśca sudurgāśca mārgā duḥkhamato vanam

सुप्यते पर्ण शय्यासु स्वयम् भग्नासु भू तले
रात्रिषु श्रम खिन्नेन तस्मात् दुह्खतरम् वनम्

supyate parṇa śayyāsu svayam bhagnāsu bhū tale
rātriṣu śrama khinnena tasmāt duhkhataram vanam

अहोरात्रम् च सन्तोषः कर्तव्यो नियतात्मना
फलैर्वृक्षावपतितैः सीते दुःखमतो वनम्

ahorātram ca santoṣaḥ kartavyo niyatātmanā
phalairvṛkṣāvapatitaiḥ sīte duḥkhamato vanam

उपवासः च कर्तव्या यथा प्राणेन मैथिलि
जटा भारः च कर्तव्यो वल्कल अम्बर धारिणा

upavāsaḥ ca kartavyā yathā prāṇena maithili
jaṭā bhāraḥ ca kartavyo valkala ambara dhāriṇā

देवतानाम् पितृइणाम् चकर्तव्यम् विधिपूर्वकम्
प्राप्तानामतिथीनाम् च नित्यशः प्रतिपूजनम्

devatānām pitṛiṇām cakartavyam vidhipūrvakam
prāptānāmatithīnām ca nityaśaḥ pratipūjanam

कार्यस्त्रीरभिषेकश्च काले काले च नित्यशः
चरता नियमेनैव तस्माद्दुःखतरम् वनम्

kāryastrīrabhiṣekaśca kāle kāle ca nityaśaḥ
caratā niyamenaiva tasmādduḥkhataram vanam

उपहारश्च कर्तव्यः कुसुमैः स्वयमाहृतैः
आर्षेण विधिना वेद्याम् बाले दुःखमतो वनम्

upahāraśca kartavyaḥ kusumaiḥ svayamāhṛtaiḥ
ārṣeṇa vidhinā vedyām bāle duḥkhamato vanam

यथालब्धेन कर्तव्यः सन्तोष्स्तेन मैथिलि
यताहारैर्वनचरैः सीते दुःखमतो वनम्

yathālabdhena kartavyaḥ santoṣstena maithili
yatāhārairvanacaraiḥ sīte duḥkhamato vanam

अतीव वातः तिमिरम् बुभुक्षा च अत्र नित्यशः
भयानि च महान्ति अत्र ततः दुह्खतरम् वनम्

atīva vātaḥ timiram bubhukṣā ca atra nityaśaḥ
bhayāni ca mahānti atra tataḥ duhkhataram vanam

सरी सृपाः च बहवो बहु रूपाः च भामिनि
चरन्ति पृथिवीम् दर्पात् अतः दुखतरम् वनम्

sarī sṛpāḥ ca bahavo bahu rūpāḥ ca bhāmini
caranti pṛthivīm darpāt ataḥ dukhataram vanam

नदी निलयनाः सर्पा नदी कुटिल गामिनः
तिष्ठन्ति आवृत्य पन्थानम् अतः दुह्खतरम् वनम्

nadī nilayanāḥ sarpā nadī kuṭila gāminaḥ
tiṣṭhanti āvṛtya panthānam ataḥ duhkhataram vanam

पतम्गा वृश्चिकाः कीटा दंशाः च मशकैः सह
बाधन्ते नित्यम् अबले सर्वम् दुह्खम् अतः वनम्

patamgā vṛścikāḥ kīṭā daṃśāḥ ca maśakaiḥ saha
bādhante nityam abale sarvam duhkham ataḥ vanam

द्रुमाः कण्टकिनः चैव कुश काशाः च भामिनि
वने व्याकुल शाखा अग्राः तेन दुह्खतरम् वनम्

drumāḥ kaṇṭakinaḥ caiva kuśa kāśāḥ ca bhāmini
vane vyākula śākhā agrāḥ tena duhkhataram vanam

कायक्लेशाश्च बहवो भयानि विविधानि च
अरण्यवासे वसतो क्धुःखमेव ततो वनम्

kāyakleśāśca bahavo bhayāni vividhāni ca
araṇyavāse vasato kdhuḥkhameva tato vanam

क्रोधलोभे विमोक्तव्यौ कर्तव्या तपसे मतिः
न भेतव्यम् च भेतव्ये नित्यम् दुःखमतो वनम्

krodhalobhe vimoktavyau kartavyā tapase matiḥ
na bhetavyam ca bhetavye nityam duḥkhamato vanam

तत् अलम् ते वनम् गत्वा क्षमम् न हि वनम् तव
विमृशन्न् इह पश्यामि बहु दोषतरम् वनम्

tat alam te vanam gatvā kṣamam na hi vanam tava
vimṛśann iha paśyāmi bahu doṣataram vanam