तम् समीक्ष्य तु अवहितम् पितुर् निर्देश पालने
कौसल्या बाष्प सम्रुद्धा वचो धर्मिष्ठम् अब्रवीत्

tam samīkṣya tu avahitam pitur nirdeśa pālane
kausalyā bāṣpa samruddhā vaco dharmiṣṭham abravīt

अदृष्ट दुह्खो धर्मात्मा सर्व भूत प्रियम् वदः
मयि जातः दशरथात् कथम् उन्चेन वर्तयेत्

adṛṣṭa duhkho dharmātmā sarva bhūta priyam vadaḥ
mayi jātaḥ daśarathāt katham uncena vartayet

यस्य भृत्याः च दासाः च मृष्टानि अन्नानि भुन्जते
कथम् स भोक्ष्यते नाथो वने मूल फलानि अयम्

yasya bhṛtyāḥ ca dāsāḥ ca mṛṣṭāni annāni bhunjate
katham sa bhokṣyate nātho vane mūla phalāni ayam

क एतत् श्रद्दधेत् श्रुत्वा कस्य वा न भवेद् भयम्
गुणवान् दयितः राज्ञो राघवो यद् विवास्यते

ka etat śraddadhet śrutvā kasya vā na bhaved bhayam
guṇavān dayitaḥ rājño rāghavo yad vivāsyate

नूनम् तु बलवान् लोके कृतान्तः सर्वमादिशन्
लोके रामाभिरामस्त्वम् वनम् यत्र गमिष्यसि

nūnam tu balavān loke kṛtāntaḥ sarvamādiśan
loke rāmābhirāmastvam vanam yatra gamiṣyasi

अयम् तु मामात्मभवस्तवादर्शनमारुतः
विलापदुःखसमिधो रुदिताश्रुहुताहुतिः

ayam tu māmātmabhavastavādarśanamārutaḥ
vilāpaduḥkhasamidho ruditāśruhutāhutiḥ

कथम् हि धेनुः स्वम् वत्सम् गच्चन्तम् न अनुगच्चति
अहम् त्वा अनुगमिष्यामि यत्र पुत्र गमिष्यसि

katham hi dhenuḥ svam vatsam gaccantam na anugaccati
aham tvā anugamiṣyāmi yatra putra gamiṣyasi

तथा निगदितम् मात्रा तत् वाक्यम् पुरुष र्षभः
श्रुत्वा रामः अब्रवीद् वाक्यम् मातरम् भृश दुह्खिताम्

tathā nigaditam mātrā tat vākyam puruṣa rṣabhaḥ
śrutvā rāmaḥ abravīd vākyam mātaram bhṛśa duhkhitām

कैकेय्या वन्चितः राजा मयि च अरण्यम् आश्रिते
भवत्या च परित्यक्तः न नूनम् वर्तयिष्यति

kaikeyyā vancitaḥ rājā mayi ca araṇyam āśrite
bhavatyā ca parityaktaḥ na nūnam vartayiṣyati

भर्तुः किल परित्यागो नृशंसः केवलम् स्त्रियाः
स भवत्या न कर्तव्यो मनसा अपि विगर्हितः

bhartuḥ kila parityāgo nṛśaṃsaḥ kevalam striyāḥ
sa bhavatyā na kartavyo manasā api vigarhitaḥ

यावज् जीवति काकुत्स्थः पिता मे जगती पतिः
शुश्रूषा क्रियताम् तावत् स हि धर्मः सनातनः

yāvaj jīvati kākutsthaḥ pitā me jagatī patiḥ
śuśrūṣā kriyatām tāvat sa hi dharmaḥ sanātanaḥ

एवम् उक्ता तु रामेण कौसल्या शुभ दर्शना
तथा इति उवाच सुप्रीता रामम् अक्लिष्ट कारिणम्

evam uktā tu rāmeṇa kausalyā śubha darśanā
tathā iti uvāca suprītā rāmam akliṣṭa kāriṇam

एवम् उक्तः तु वचनम् रामः धर्मभ्र्ताम् वरः
भूयः ताम् अब्रवीद् वाक्यम् मातरम् भृश दुह्खिताम्

evam uktaḥ tu vacanam rāmaḥ dharmabhrtām varaḥ
bhūyaḥ tām abravīd vākyam mātaram bhṛśa duhkhitām

मया चैव भवत्या च कर्तव्यम् वचनम् पितुः
राजा भर्ता गुरुः श्रेष्ठः सर्वेषाम् ईश्वरः प्रभुः

mayā caiva bhavatyā ca kartavyam vacanam pituḥ
rājā bhartā guruḥ śreṣṭhaḥ sarveṣām īśvaraḥ prabhuḥ

इमानि तु महा अरण्ये विह्र्त्य नव पन्च च
वर्षाणि परम प्रीतः स्थास्यामि वचने तव

imāni tu mahā araṇye vihrtya nava panca ca
varṣāṇi parama prītaḥ sthāsyāmi vacane tava

एवम् उक्ता प्रियम् पुत्रम् बाष्प पूर्ण आनना तदा
उवाच परम आर्ता तु कौसल्या पुत्र वत्सला

evam uktā priyam putram bāṣpa pūrṇa ānanā tadā
uvāca parama ārtā tu kausalyā putra vatsalā

आसाम् राम सपत्नीनाम् वस्तुम् मध्ये न मे क्षमम्
नय माम् अपि काकुत्स्थ वनम् वन्यम् म्र्गीम् यथा

āsām rāma sapatnīnām vastum madhye na me kṣamam
naya mām api kākutstha vanam vanyam mrgīm yathā

ताम् तथा रुदतीम् रामः रुदन् वचनम् अब्रवीत्

tām tathā rudatīm rāmaḥ rudan vacanam abravīt

भवत्या मम चैव अद्य राजा प्रभवति प्रभुः
भरतः च अपि धर्मात्मा सर्व भूत प्रियम् वदः

bhavatyā mama caiva adya rājā prabhavati prabhuḥ
bharataḥ ca api dharmātmā sarva bhūta priyam vadaḥ

भवतीम् अनुवर्तेत स हि धर्म रतः सदा
यथा मयि तु निष्क्रान्ते पुत्र शोकेन पार्थिवः

bhavatīm anuvarteta sa hi dharma rataḥ sadā
yathā mayi tu niṣkrānte putra śokena pārthivaḥ

यथा मयि तु निष्क्रान्ते पुत्रशोकेन पार्थिवः

yathā mayi tu niṣkrānte putraśokena pārthivaḥ

दारुणश्चाप्ययम् शोको यथैनम् न विनाशयेत्

dāruṇaścāpyayam śoko yathainam na vināśayet

व्रत उपवास निरता या नारी परम उत्तमा

vrata upavāsa niratā yā nārī parama uttamā

भर्तुः शुश्रूषया नारी लभते स्वर्गमु त्तमम्

bhartuḥ śuśrūṣayā nārī labhate svargamu ttamam

शुश्रूषम् एव कुर्वीत भर्तुः प्रिय हिते रता

śuśrūṣam eva kurvīta bhartuḥ priya hite ratā

अग्निकार्येषु च सदा सुमनोभिश्च देवताः

agnikāryeṣu ca sadā sumanobhiśca devatāḥ

एवम् कालम् प्रतीक्षस्व मम आगमन कान्क्षिणी

evam kālam pratīkṣasva mama āgamana kānkṣiṇī

प्राप्स्यसे परमम् कामम् मयि प्रत्यागते सति

prāpsyase paramam kāmam mayi pratyāgate sati

एवम् उक्ता तु रामेण बाष्प पर्याकुल ईक्षणा

evam uktā tu rāmeṇa bāṣpa paryākula īkṣaṇā

गमने सुकृताम् बुद्धिम् न ते शक्नोमि पुत्रक

gamane sukṛtām buddhim na te śaknomi putraka

गच्च पुत्र त्वम् एक अग्रः भद्रम् ते अस्तु सदा विभो

gacca putra tvam eka agraḥ bhadram te astu sadā vibho

प्रत्यागते महाभागे कृतार्थे चरितव्रते

pratyāgate mahābhāge kṛtārthe caritavrate

कृतान्तस्य गतिः पुत्र दुर्विभाव्या सदा भुवि

kṛtāntasya gatiḥ putra durvibhāvyā sadā bhuvi

गच्छेदानीम् महाबाहो क्षेमेण पुनरागतः

gacchedānīm mahābāho kṣemeṇa punarāgataḥ

अपीदानीम् स कालः स्स्याद्वनात्प्रत्यागतम् पुनः

apīdānīm sa kālaḥ ssyādvanātpratyāgatam punaḥ