इति ब्रुवति रामे तु लक्ष्मणो अधः शिरा मुहुः
श्रुत्वा मध्यम् जगाम इव मनसा दुह्ख हर्षयोह्

iti bruvati rāme tu lakṣmaṇo adhaḥ śirā muhuḥ
śrutvā madhyam jagāma iva manasā duhkha harṣayoh

तदा तु बद्ध्वा भ्रुकुटीम् भ्रुवोर् मध्ये नर ऋषभ
निशश्वास महा सर्पो बिलस्यैव रोषितः

tadā tu baddhvā bhrukuṭīm bhruvor madhye nara ṛṣabha
niśaśvāsa mahā sarpo bilasyaiva roṣitaḥ

तस्य दुष्प्रतिवीक्ष्यम् तत् भ्रुकुटी सहितम् तदा
बभौ क्रुद्धस्य सिम्हस्य मुखस्य सदृशम् मुखम्

tasya duṣprativīkṣyam tat bhrukuṭī sahitam tadā
babhau kruddhasya simhasya mukhasya sadṛśam mukham

अग्रहः तम् विधुन्वंस् तु हस्ती हस्तम् इवात्मनः
तिर्यग् ऊर्ध्वम् शरीरे च पातयित्वा शिरः धराम्

agrahaḥ tam vidhunvaṃs tu hastī hastam ivātmanaḥ
tiryag ūrdhvam śarīre ca pātayitvā śiraḥ dharām

अस्थाने सम्भ्रमः यस्य जातः वै सुमहान् अयम्

asthāne sambhramaḥ yasya jātaḥ vai sumahān ayam

किम् नाम कृपणम् दैवम् अशक्तम् अभिशंसति
पापयोस् तु कथम् नाम तयोह् शन्का न विद्यते

kim nāma kṛpaṇam daivam aśaktam abhiśaṃsati
pāpayos tu katham nāma tayoh śankā na vidyate

सन्ति धर्म उपधाः श्लक्ष्णा धर्मात्मन् किम् न बुध्यसे

santi dharma upadhāḥ ślakṣṇā dharmātman kim na budhyase

यदि नैवम् व्यवसितम् स्याद्धि प्राग्रेव राघव
तयोः प्रागेव दत्तश्च स्याद्वरः प्रकृतश्च सः

yadi naivam vyavasitam syāddhi prāgreva rāghava
tayoḥ prāgeva dattaśca syādvaraḥ prakṛtaśca saḥ

लोक विद्विष्टम् आरब्धम् त्वद् अन्यस्य अभिषेचनम्
नोत्सहे सहितुम् वीर तत्र मे क्षन्तुमर्हसि

loka vidviṣṭam ārabdham tvad anyasya abhiṣecanam
notsahe sahitum vīra tatra me kṣantumarhasi

येन इयम् आगता द्वैधम् तव बुद्धिर् मही पते
स हि धर्मः मम द्वेष्यः प्रसन्गात् यस्य मुह्यसि

yena iyam āgatā dvaidham tava buddhir mahī pate
sa hi dharmaḥ mama dveṣyaḥ prasangāt yasya muhyasi

कथम् त्वम् कर्मणा शक्तः कैकेयीवशवर्तिनः
करिष्यसि पितुर्वाक्यमधर्मिष्ठम् विगर्हितम्

katham tvam karmaṇā śaktaḥ kaikeyīvaśavartinaḥ
kariṣyasi piturvākyamadharmiṣṭham vigarhitam

यद्य् अपि प्रतिपत्तिस् ते दैवी च अपि तयोः मतम्
तथा अपि उपेक्षणीयम् ते न मे तत् अपि रोचते

yady api pratipattis te daivī ca api tayoḥ matam
tathā api upekṣaṇīyam te na me tat api rocate

मन्सा।अपि कथम् कामम् कुर्यास्त्वम् कामवृत्तयोः
तयोस्त्वहितयोर्नित्यम् शत्र्वोः पित्रभिधानयोः

mansā|api katham kāmam kuryāstvam kāmavṛttayoḥ
tayostvahitayornityam śatrvoḥ pitrabhidhānayoḥ

यद्यपि प्रतिपत्तिस्ते दैवी चापि तयोर्मतम्
तथा प्युपेक्षणीयम् ते न मे तदपि रोचते

yadyapi pratipattiste daivī cāpi tayormatam
tathā pyupekṣaṇīyam te na me tadapi rocate

विक्लवो वीर्य हीनो यः स दैवम् अनुवर्तते
वीराः सम्भावित आत्मानो न दैवम् पर्युपासते

viklavo vīrya hīno yaḥ sa daivam anuvartate
vīrāḥ sambhāvita ātmāno na daivam paryupāsate

दैवम् पुरुष कारेण यः समर्थः प्रबाधितुम्
न दैवेन विपन्न अर्थः पुरुषः सो अवसीदति

daivam puruṣa kāreṇa yaḥ samarthaḥ prabādhitum
na daivena vipanna arthaḥ puruṣaḥ so avasīdati

द्रक्ष्यन्ति तु अद्य दैवस्य पौरुषम् पुरुषस्य च
दैव मानुषयोः अद्य व्यक्ता व्यक्तिर् भविष्यति

drakṣyanti tu adya daivasya pauruṣam puruṣasya ca
daiva mānuṣayoḥ adya vyaktā vyaktir bhaviṣyati

अद्य मत् पौरुष हतम् दैवम् द्रक्ष्यन्ति वै जनाः
यद् दैवात् आहतम् ते अद्य द्र्ष्टम् राज्य अभिषेचनम्

adya mat pauruṣa hatam daivam drakṣyanti vai janāḥ
yad daivāt āhatam te adya drṣṭam rājya abhiṣecanam

अत्यन्कुशम् इव उद्दामम् गजम् मद बल उद्धतम्
प्रधावितम् अहम् दैवम् पौरुषेण निवर्तये

atyankuśam iva uddāmam gajam mada bala uddhatam
pradhāvitam aham daivam pauruṣeṇa nivartaye

लोक पालाः समस्ताः ते न अद्य राम अभिषेचनम्
न च क्र्त्स्नाः त्रयो लोका विहन्युः किम् पुनः पिता

loka pālāḥ samastāḥ te na adya rāma abhiṣecanam
na ca krtsnāḥ trayo lokā vihanyuḥ kim punaḥ pitā

यैः विवासः तव अरण्ये मिथो राजन् समर्थितः
अरण्ये तु विवत्स्यन्ति चतुर् दश समाः तथा

yaiḥ vivāsaḥ tava araṇye mitho rājan samarthitaḥ
araṇye tu vivatsyanti catur daśa samāḥ tathā

अहम् तदा आशाम् चेत्स्यामि पितुस् तस्याः च या तव
अभिषेक विघातेन पुत्र राज्याय वर्तते

aham tadā āśām cetsyāmi pitus tasyāḥ ca yā tava
abhiṣeka vighātena putra rājyāya vartate

मद् बलेन विरुद्धाय न स्यात् दैव बलम् तथा
प्रभविष्यति दुह्खाय यथा उग्रम् पौरुषम् मम

mad balena viruddhāya na syāt daiva balam tathā
prabhaviṣyati duhkhāya yathā ugram pauruṣam mama

ऊर्ध्वम् वर्ष सहस्र अन्ते प्रजा पाल्यम् अनन्तरम्
आर्य पुत्राः करिष्यन्ति वन वासम् गते त्वयि

ūrdhvam varṣa sahasra ante prajā pālyam anantaram
ārya putrāḥ kariṣyanti vana vāsam gate tvayi

पूर्व राज र्षि व्र्त्त्या हि वन वासो विधीयते
प्रजा निक्षिप्य पुत्रेषु पुत्रवत् परिपालने

pūrva rāja rṣi vrttyā hi vana vāso vidhīyate
prajā nikṣipya putreṣu putravat paripālane

स चेद् राजनि अनेक अग्रे राज्य विभ्रम शन्कया
न एवम् इच्चसि धर्मात्मन् राज्यम् राम त्वम् आत्मनि

sa ced rājani aneka agre rājya vibhrama śankayā
na evam iccasi dharmātman rājyam rāma tvam ātmani

मन्गलैः अभिषिन्चस्व तत्र त्वम् व्याप्र्तः भव
अहम् एको मही पालान् अलम् वारयितुम् बलात्

mangalaiḥ abhiṣincasva tatra tvam vyāprtaḥ bhava
aham eko mahī pālān alam vārayitum balāt

न शोभ अर्थाव् इमौ बाहू न धनुर् भूषणाय मे
न असिरा बन्धन अर्थाय न शराः स्तम्भ हेतवः

na śobha arthāv imau bāhū na dhanur bhūṣaṇāya me
na asirā bandhana arthāya na śarāḥ stambha hetavaḥ

न च अहम् कामये अत्यर्थम् यः स्यात् शत्रुर् मतः मम

na ca aham kāmaye atyartham yaḥ syāt śatrur mataḥ mama

खड्ग निष्पेष निष्पिष्टैः गहना दुश्चरा च मे
हस्ति अश्व नर हस्त ऊरु शिरोभिर् भविता मही

khaḍga niṣpeṣa niṣpiṣṭaiḥ gahanā duścarā ca me
hasti aśva nara hasta ūru śirobhir bhavitā mahī

खड्ग धारा हता मे अद्य दीप्यमानाइव अद्रयः
पतिष्यन्ति द्विपा भूमौ मेघाइव सविद्युतः

khaḍga dhārā hatā me adya dīpyamānāiva adrayaḥ
patiṣyanti dvipā bhūmau meghāiva savidyutaḥ

बद्ध गोधा अन्गुलि त्राणे प्रगृहीत शर आसने
कथम् पुरुष मानी स्यात् पुरुषाणाम् मयि स्थिते

baddha godhā anguli trāṇe pragṛhīta śara āsane
katham puruṣa mānī syāt puruṣāṇām mayi sthite

बहुभिः च एकम् अत्यस्यन्न् एकेन च बहून् जनान्
विनियोक्ष्याम्य् अहम् बाणान् नृ वाजि गज मर्मसु

bahubhiḥ ca ekam atyasyann ekena ca bahūn janān
viniyokṣyāmy aham bāṇān nṛ vāji gaja marmasu

अद्य मे अस्त्र प्रभावस्य प्रभावः प्रभविष्यति
राज्ञः च अप्रभुताम् कर्तुम् प्रभुत्वम् च तव प्रभो

adya me astra prabhāvasya prabhāvaḥ prabhaviṣyati
rājñaḥ ca aprabhutām kartum prabhutvam ca tava prabho

अद्य चन्दन सारस्य केयूरा मोक्षणस्य च
वसूनाम् च विमोक्षस्य सुह्र्दाम् पालनस्य च

adya candana sārasya keyūrā mokṣaṇasya ca
vasūnām ca vimokṣasya suhrdām pālanasya ca

ब्रवीहि को अद्य एव मया वियुज्यताम्
तव असुह्र्द् प्राण यशः सुह्र्ज् जनैः
यथा तव इयम् वसुधा वशे भवेत्
तथा एव माम् शाधि तव अस्मि किम्करः

bravīhi ko adya eva mayā viyujyatām
tava asuhrd prāṇa yaśaḥ suhrj janaiḥ
yathā tava iyam vasudhā vaśe bhavet
tathā eva mām śādhi tava asmi kimkaraḥ