अथ तम् व्यथया दीनम् सविशेषम् अमर्षितम्
श्वसन्तम् इव नाग इन्द्रम् रोष विस्फारित ईक्षणम्

atha tam vyathayā dīnam saviśeṣam amarṣitam
śvasantam iva nāga indram roṣa visphārita īkṣaṇam

निगृह्य रोषं शोकं च खैर्यमाश्रित्य केवलम्
अवमानम् निरस्येमम् गृहीत्वा हर्षमुत्तमम्

nigṛhya roṣaṃ śokaṃ ca khairyamāśritya kevalam
avamānam nirasyemam gṛhītvā harṣamuttamam

सौमित्रे यो अभिषेक अर्थे मम सम्भार सम्भ्रमः
अभिषेक निवृत्ति अर्थे सो अस्तु सम्भार सम्भ्रमः

saumitre yo abhiṣeka arthe mama sambhāra sambhramaḥ
abhiṣeka nivṛtti arthe so astu sambhāra sambhramaḥ

यस्या मद् अभिषेक अर्थम् मानसम् परितप्यते
माता नः सा यथा न स्यात् सविशन्का तथा कुरु

yasyā mad abhiṣeka artham mānasam paritapyate
mātā naḥ sā yathā na syāt saviśankā tathā kuru

तस्याः शन्कामयम् दुह्खम् मुहूर्तम् अपि न उत्सहे
मनसि प्रतिसम्जातम् सौमित्रे अहम् उपेक्षितुम्

tasyāḥ śankāmayam duhkham muhūrtam api na utsahe
manasi pratisamjātam saumitre aham upekṣitum

न बुद्धि पूर्वम् न अबुद्धम् स्मरामि इह कदाचन
मातृणाम् वा पितुर् वाहम् कृतम् अल्पम् च विप्रियम्

na buddhi pūrvam na abuddham smarāmi iha kadācana
mātṛṇām vā pitur vāham kṛtam alpam ca vipriyam

सत्यः सत्य अभिसंधः च नित्यम् सत्य पराक्रमः
पर लोक भयात् भीतः निर्भयो अस्तु पिता मम

satyaḥ satya abhisaṃdhaḥ ca nityam satya parākramaḥ
para loka bhayāt bhītaḥ nirbhayo astu pitā mama

तस्य अपि हि भवेद् अस्मिन् कर्मणि अप्रतिसम्ह्र्ते
सत्यम् न इति मनः तापः तस्य तापः तपेच् च माम्

tasya api hi bhaved asmin karmaṇi apratisamhrte
satyam na iti manaḥ tāpaḥ tasya tāpaḥ tapec ca mām

अभिषेक विधानम् तु तस्मात् सम्हृत्य लक्ष्मण
अन्वग् एव अहम् इच्चामि वनम् गन्तुम् इतः पुनः

abhiṣeka vidhānam tu tasmāt samhṛtya lakṣmaṇa
anvag eva aham iccāmi vanam gantum itaḥ punaḥ

मम प्रव्राजनात् अद्य कृत कृत्या नृपात्मजा
सुतम् भरतम् अव्यग्रम् अभिषेचयिता ततः

mama pravrājanāt adya kṛta kṛtyā nṛpātmajā
sutam bharatam avyagram abhiṣecayitā tataḥ

मयि चीर अजिन धरे जटा मण्डल धारिणि
गते अरण्यम् च कैकेय्या भविष्यति मनः सुखम्

mayi cīra ajina dhare jaṭā maṇḍala dhāriṇi
gate araṇyam ca kaikeyyā bhaviṣyati manaḥ sukham

बुद्धिः प्रणीता येन इयम् मनः च सुसमाहितम्
तत् तु न अर्हामि सम्क्लेष्टुम् प्रव्रजिष्यामि माचिरम्

buddhiḥ praṇītā yena iyam manaḥ ca susamāhitam
tat tu na arhāmi samkleṣṭum pravrajiṣyāmi māciram

कृत अन्तः तु एव सौमित्रे द्रष्टव्यो मत् प्रवासने
राज्यस्य च वितीर्णस्य पुनर् एव निवर्तने

kṛta antaḥ tu eva saumitre draṣṭavyo mat pravāsane
rājyasya ca vitīrṇasya punar eva nivartane

कैकेय्याः प्रतिपत्तिर् हि कथम् स्यान् मम पीडने
यदि भावो न दैवो अयम् कृत अन्त विहितः भवेत्

kaikeyyāḥ pratipattir hi katham syān mama pīḍane
yadi bhāvo na daivo ayam kṛta anta vihitaḥ bhavet

जानासि हि यथा सौम्य न मातृषु मम अन्तरम्
भूत पूर्वम् विशेषो वा तस्या मयि सुते अपि वा

jānāsi hi yathā saumya na mātṛṣu mama antaram
bhūta pūrvam viśeṣo vā tasyā mayi sute api vā

सो अभिषेक निवृत्ति अर्थैः प्रवास अर्थैः च दुर्वचैः
उग्रैः वाक्यैः अहम् तस्या न अन्यद् दैवात् समर्थये

so abhiṣeka nivṛtti arthaiḥ pravāsa arthaiḥ ca durvacaiḥ
ugraiḥ vākyaiḥ aham tasyā na anyad daivāt samarthaye

कथम् प्रकृति सम्पन्ना राज पुत्री तथा अगुणा
ब्रूयात् सा प्राकृता इव स्त्री मत् पीडाम् भर्तृ सम्निधौ

katham prakṛti sampannā rāja putrī tathā aguṇā
brūyāt sā prākṛtā iva strī mat pīḍām bhartṛ samnidhau

यद् अचिन्त्यम् तु तत् दैवम् भूतेष्व् अपि न हन्यते
व्यक्तम् मयि च तस्याम् च पतितः हि विपर्ययः

yad acintyam tu tat daivam bhūteṣv api na hanyate
vyaktam mayi ca tasyām ca patitaḥ hi viparyayaḥ

कश्चित् दैवेन सौमित्रे योद्धुम् उत्सहते पुमान्
यस्य न ग्रहणम् किंचित् कर्मणो अन्यत्र दृश्यते

kaścit daivena saumitre yoddhum utsahate pumān
yasya na grahaṇam kiṃcit karmaṇo anyatra dṛśyate

सुख दुह्खे भय क्रोधौ लाभ अलाभौ भव अभवौ
यस्य किंचित् तथा भूतम् ननु दैवस्य कर्म तत्

sukha duhkhe bhaya krodhau lābha alābhau bhava abhavau
yasya kiṃcit tathā bhūtam nanu daivasya karma tat

ऋषयो प्युग्रतपसो दैवेनाभिप्रपीडिताः
उत्सृज्य नियमाम् स्तीव्रान् भ्रश्यन्ते काममन्युभिः

ṛṣayo pyugratapaso daivenābhiprapīḍitāḥ
utsṛjya niyamām stīvrān bhraśyante kāmamanyubhiḥ

असम्क्ल्पितमेवेह यदकस्मात् प्रवर्तते
निवर्त्यारम्भमारब्धम् ननु दैवस्य कर्म तत्

asamklpitameveha yadakasmāt pravartate
nivartyārambhamārabdham nanu daivasya karma tat

एतया तत्त्वया बुद्ध्या संस्तभ्यात्मानमात्मना
व्याहते अपि अभिषेके मे परितापो न विद्यते

etayā tattvayā buddhyā saṃstabhyātmānamātmanā
vyāhate api abhiṣeke me paritāpo na vidyate

तस्मात् अपरितापः संस् त्वम् अपि अनुविधाय माम्
प्रतिसम्हारय क्षिप्रम् आभिषेचनिकीम् क्रियाम्

tasmāt aparitāpaḥ saṃs tvam api anuvidhāya mām
pratisamhāraya kṣipram ābhiṣecanikīm kriyām

एभिरेव घटैः सर्वैरभिषेचनसम्भृतैः
मम लक्स्मण तापस्ये व्रतस्नानम् भविष्यति

ebhireva ghaṭaiḥ sarvairabhiṣecanasambhṛtaiḥ
mama laksmaṇa tāpasye vratasnānam bhaviṣyati

अथवा किम् ममैतेन राजद्रव्यमयेन तु
उद्धृतम् मे स्वयम् तो यम् व्रतादेशम् करिष्यति

athavā kim mamaitena rājadravyamayena tu
uddhṛtam me svayam to yam vratādeśam kariṣyati

मा च लक्ष्मण सम्तापम् कार्षीर्लक्ष्म्या विपर्यये
राज्यम् वा वनवासो वा वनवासो महोदयः

mā ca lakṣmaṇa samtāpam kārṣīrlakṣmyā viparyaye
rājyam vā vanavāso vā vanavāso mahodayaḥ