तत् अप्रियम् अमित्रघ्नः वचनम् मरण उपमम्
श्रुत्वा न विव्यथे रामः कैकेयीम् च इदम् अब्रवीत्

tat apriyam amitraghnaḥ vacanam maraṇa upamam
śrutvā na vivyathe rāmaḥ kaikeyīm ca idam abravīt

एवम् अस्तु गमिष्यामि वनम् वस्तुम् अहम् तु अतः
जटा चीर धरः राज्ञः प्रतिज्ञाम् अनुपालयन्

evam astu gamiṣyāmi vanam vastum aham tu ataḥ
jaṭā cīra dharaḥ rājñaḥ pratijñām anupālayan

इदम् तु ज्ञातुम् इच्चामि किम् अर्थम् माम् मही पतिः
न अभिनन्दति दुर्धर्षो यथा पुरम् अरिम् दमः

idam tu jñātum iccāmi kim artham mām mahī patiḥ
na abhinandati durdharṣo yathā puram arim damaḥ

मन्युर् न च त्वया कार्यो देवि ब्रूहि तव अग्रतः
यास्यामि भव सुप्रीता वनम् चीर जटा धरः

manyur na ca tvayā kāryo devi brūhi tava agrataḥ
yāsyāmi bhava suprītā vanam cīra jaṭā dharaḥ

हितेन गुरुणा पित्रा क्र्तज्ञेन न्र्पेण च
नियुज्यमानो विश्रब्धम् किम् न कुर्यात् अहम् प्रियम्

hitena guruṇā pitrā krtajñena nrpeṇa ca
niyujyamāno viśrabdham kim na kuryāt aham priyam

अलीकम् मानसम् तु एकम् ह्र्दयम् दहति इव मे
स्वयम् यन् न आह माम् राजा भरतस्य अभिषेचनम्

alīkam mānasam tu ekam hrdayam dahati iva me
svayam yan na āha mām rājā bharatasya abhiṣecanam

अहम् हि सीताम् राज्यम् च प्राणान् इष्टान् धनानि च
ह्र्ष्टः भ्रात्रे स्वयम् दद्याम् भरताय अप्रचोदितः

aham hi sītām rājyam ca prāṇān iṣṭān dhanāni ca
hrṣṭaḥ bhrātre svayam dadyām bharatāya apracoditaḥ

किम् पुनर् मनुज इन्द्रेण स्वयम् पित्रा प्रचोदितः
तव च प्रिय काम अर्थम् प्रतिज्ञाम् अनुपालयन्

kim punar manuja indreṇa svayam pitrā pracoditaḥ
tava ca priya kāma artham pratijñām anupālayan

तत् आश्वासय हि इमम् त्वम् किम् न्व् इदम् यन् मही पतिः
वसुधा आसक्त नयनो मन्दम् अश्रूणि मुन्चति

tat āśvāsaya hi imam tvam kim nv idam yan mahī patiḥ
vasudhā āsakta nayano mandam aśrūṇi muncati

गच्चन्तु च एव आनयितुम् दूताः शीघ्र जवैः हयैः
भरतम् मातुल कुलात् अद्य एव न्र्प शासनात्

gaccantu ca eva ānayitum dūtāḥ śīghra javaiḥ hayaiḥ
bharatam mātula kulāt adya eva nrpa śāsanāt

दण्डक अरण्यम् एषो अहम् इतः गच्चामि सत्वरः
अविचार्य पितुर् वाक्यम् समावस्तुम् चतुर् दश

daṇḍaka araṇyam eṣo aham itaḥ gaccāmi satvaraḥ
avicārya pitur vākyam samāvastum catur daśa

सा ह्र्ष्टा तस्य तत् वाक्यम् श्रुत्वा रामस्य कैकयी
प्रस्थानम् श्रद्दधाना हि त्वरयाम् आस राघवम्

sā hrṣṭā tasya tat vākyam śrutvā rāmasya kaikayī
prasthānam śraddadhānā hi tvarayām āsa rāghavam

एवम् भवतु यास्यन्ति दूताः शीघ्र जवैः हयैः
भरतम् मातुल कुलात् उपावर्तयितुम् नराः

evam bhavatu yāsyanti dūtāḥ śīghra javaiḥ hayaiḥ
bharatam mātula kulāt upāvartayitum narāḥ

तव तु अहम् क्षमम् मन्ये न उत्सुकस्य विलम्बनम्
राम तस्मात् इतः शीघ्रम् वनम् त्वम् गन्तुम् अर्हसि

tava tu aham kṣamam manye na utsukasya vilambanam
rāma tasmāt itaḥ śīghram vanam tvam gantum arhasi

व्रीडा अन्वितः स्वयम् यच् च न्र्पः त्वाम् न अभिभाषते
न एतत् किंचिन् नर श्रेष्ठ मन्युर् एषो अपनीयताम्

vrīḍā anvitaḥ svayam yac ca nrpaḥ tvām na abhibhāṣate
na etat kiṃcin nara śreṣṭha manyur eṣo apanīyatām

यावत् त्वम् न वनम् यातः पुरात् अस्मात् अभित्वरन्
पिता तावन् न ते राम स्नास्यते भोक्ष्यते अपि वा

yāvat tvam na vanam yātaḥ purāt asmāt abhitvaran
pitā tāvan na te rāma snāsyate bhokṣyate api vā

धिक् कष्टम् इति निह्श्वस्य राजा शोक परिप्लुतः
मूर्चितः न्यपतत् तस्मिन् पर्यन्के हेम भूषिते

dhik kaṣṭam iti nihśvasya rājā śoka pariplutaḥ
mūrcitaḥ nyapatat tasmin paryanke hema bhūṣite

रामः अपि उत्थाप्य राजानम् कैकेय्या अभिप्रचोदितः
कशया इव आहतः वाजी वनम् गन्तुम् क्र्त त्वरः

rāmaḥ api utthāpya rājānam kaikeyyā abhipracoditaḥ
kaśayā iva āhataḥ vājī vanam gantum krta tvaraḥ

तत् अप्रियम् अनार्याया वचनम् दारुण उदरम्
श्रुत्वा गत व्यथो रामः कैकेयीम् वाक्यम् अब्रवीत्

tat apriyam anāryāyā vacanam dāruṇa udaram
śrutvā gata vyatho rāmaḥ kaikeyīm vākyam abravīt

न अहम् अर्थ परः देवि लोकम् आवस्तुम् उत्सहे
विद्धि माम् र्षिभिस् तुल्यम् केवलम् धर्मम् आस्थितम्

na aham artha paraḥ devi lokam āvastum utsahe
viddhi mām rṣibhis tulyam kevalam dharmam āsthitam

यद् अत्रभवतः किंचित् शक्यम् कर्तुम् प्रियम् मया
प्राणान् अपि परित्यज्य सर्वथा क्र्तम् एव तत्

yad atrabhavataḥ kiṃcit śakyam kartum priyam mayā
prāṇān api parityajya sarvathā krtam eva tat

न हि अतः धर्म चरणम् किंचित् अस्ति महत्तरम्
यथा पितरि शुश्रूषा तस्य वा वचन क्रिया

na hi ataḥ dharma caraṇam kiṃcit asti mahattaram
yathā pitari śuśrūṣā tasya vā vacana kriyā

अनुक्तः अपि अत्रभवता भवत्या वचनात् अहम्
वने वत्स्यामि विजने वर्षाणि इह चतुर् दश

anuktaḥ api atrabhavatā bhavatyā vacanāt aham
vane vatsyāmi vijane varṣāṇi iha catur daśa

न नूनम् मयि कैकेयि किंचित् आशंससे गुणम्
यद् राजानम् अवोचः त्वम् मम ईश्वरतरा सती

na nūnam mayi kaikeyi kiṃcit āśaṃsase guṇam
yad rājānam avocaḥ tvam mama īśvaratarā satī

यावन् मातरम् आप्र्च्चे सीताम् च अनुनयाम्य् अहम्
ततः अद्य एव गमिष्यामि दण्डकानाम् महद् वनम्

yāvan mātaram āprcce sītām ca anunayāmy aham
tataḥ adya eva gamiṣyāmi daṇḍakānām mahad vanam

भरतः पालयेद् राज्यम् शुश्रूषेच् च पितुर् यथा
तहा भवत्या कर्तव्यम् स हि धर्मः सनातनः

bharataḥ pālayed rājyam śuśrūṣec ca pitur yathā
tahā bhavatyā kartavyam sa hi dharmaḥ sanātanaḥ

स रामस्य वचः श्रुत्वा भ्र्शम् दुह्ख हतः पिता
शोकात् अशक्नुवन् बाष्पम् प्ररुरोद महा स्वनम्

sa rāmasya vacaḥ śrutvā bhrśam duhkha hataḥ pitā
śokāt aśaknuvan bāṣpam praruroda mahā svanam

वन्दित्वा चरणौ रामः विसम्ज्ञस्य पितुस् तदा
कैकेय्याः च अपि अनार्याया निष्पपात महा द्युतिः

vanditvā caraṇau rāmaḥ visamjñasya pitus tadā
kaikeyyāḥ ca api anāryāyā niṣpapāta mahā dyutiḥ

स रामः पितरम् क्र्त्वा कैकेयीम् च प्रदक्षिणम्
निष्क्रम्य अन्तः पुरात् तस्मात् स्वम् ददर्श सुह्र्ज् जनम्

sa rāmaḥ pitaram krtvā kaikeyīm ca pradakṣiṇam
niṣkramya antaḥ purāt tasmāt svam dadarśa suhrj janam

तम् बाष्प परिपूर्ण अक्षः प्र्ष्ठतः अनुजगाम ह
लक्ष्मणः परम क्रुद्धः सुमित्र आनन्द वर्धनः

tam bāṣpa paripūrṇa akṣaḥ prṣṭhataḥ anujagāma ha
lakṣmaṇaḥ parama kruddhaḥ sumitra ānanda vardhanaḥ

आभिषेचनिकम् भाण्डम् क्र्त्वा रामः प्रदक्षिणम्
शनैः जगाम सापेक्षो द्र्ष्टिम् तत्र अविचालयन्

ābhiṣecanikam bhāṇḍam krtvā rāmaḥ pradakṣiṇam
śanaiḥ jagāma sāpekṣo drṣṭim tatra avicālayan

न च अस्य महतीम् लक्ष्मीम् राज्य नाशो अपकर्षति
लोक कान्तस्य कान्तत्वम् शीत रश्मेर् इव क्षपा

na ca asya mahatīm lakṣmīm rājya nāśo apakarṣati
loka kāntasya kāntatvam śīta raśmer iva kṣapā

न वनम् गन्तु कामस्य त्यजतः च वसुंधराम्
सर्व लोक अतिगस्य इव लक्ष्यते चित्त विक्रिया

na vanam gantu kāmasya tyajataḥ ca vasuṃdharām
sarva loka atigasya iva lakṣyate citta vikriyā

प्रतिषिद्ध्य शुभम् छत्रं व्यजने च स्वलंकृते
विसर्जयित्वा स्वजनं रथम् पौरास्तथा जन्नान्

pratiṣiddhya śubham chatraṃ vyajane ca svalaṃkṛte
visarjayitvā svajanaṃ ratham paurāstathā jannān

सर्वो ह्यभिजनः श्रीमान् श्रीमतः सत्यवादिनः
नालक्षयत् रामस्य किंचिदाकारमानने

sarvo hyabhijanaḥ śrīmān śrīmataḥ satyavādinaḥ
nālakṣayat rāmasya kiṃcidākāramānane

उचितम् च महाबाहुर्न जहौ हर्षमात्मनः
शारदः समुदीर्णांशुश्चन्द्रस्तेज इवात्मजम्

ucitam ca mahābāhurna jahau harṣamātmanaḥ
śāradaḥ samudīrṇāṃśuścandrasteja ivātmajam

वाचा मधुरया रामः स्र्वं सम्मानयन् जनम्
मातुस्समीपं धीरात्मा प्रविवेश महायशाः

vācā madhurayā rāmaḥ srvaṃ sammānayan janam
mātussamīpaṃ dhīrātmā praviveśa mahāyaśāḥ

तं गुणैस्समतां प्राप्तो भ्राता विपुलविक्रमः
सौमित्रिरनुवव्राज धारयन् दुःखमात्मजम्

taṃ guṇaissamatāṃ prāpto bhrātā vipulavikramaḥ
saumitriranuvavrāja dhārayan duḥkhamātmajam