स ददर्श आसने रामः निषण्णम् पितरम् शुभे
कैकेयी सहितम् दीनम् मुखेन परिशुष्यता

sa dadarśa āsane rāmaḥ niṣaṇṇam pitaram śubhe
kaikeyī sahitam dīnam mukhena pariśuṣyatā

स पितुः चरणौ पूर्वम् अभिवाद्य विनीतवत्
ततः ववन्दे चरणौ कैकेय्याः सुसमाहितः

sa pituḥ caraṇau pūrvam abhivādya vinītavat
tataḥ vavande caraṇau kaikeyyāḥ susamāhitaḥ

राम इति उक्त्वा च वचनम् वाष्प पर्याकुल ईक्षणः
शशाक न्र्पतिर् दीनो न ईक्षितुम् न अभिभाषितुम्

rāma iti uktvā ca vacanam vāṣpa paryākula īkṣaṇaḥ
śaśāka nrpatir dīno na īkṣitum na abhibhāṣitum

तत् अपूर्वम् नर पतेर् द्र्ष्ट्वा रूपम् भय आवहम्
रामः अपि भयम् आपन्नः पदा स्प्र्ष्ट्वा इव पन्नगम्

tat apūrvam nara pater drṣṭvā rūpam bhaya āvaham
rāmaḥ api bhayam āpannaḥ padā sprṣṭvā iva pannagam

इन्द्रियैः अप्रह्र्ष्टैअः तम् शोक सम्ताप कर्शितम्
निह्श्वसन्तम् महा राजम् व्यथित आकुल चेतसम्

indriyaiḥ aprahrṣṭaiaḥ tam śoka samtāpa karśitam
nihśvasantam mahā rājam vyathita ākula cetasam

अचिन्त्य कल्पम् हि पितुस् तम् शोकम् उपधारयन्
बभूव सम्रब्धतरः समुद्रैव पर्वणि

acintya kalpam hi pitus tam śokam upadhārayan
babhūva samrabdhataraḥ samudraiva parvaṇi

चिन्तयाम् आस च तदा रामः पित्र् हिते रतः
किंस्विद् अद्य एव न्र्पतिर् न माम् प्रत्यभिनन्दति

cintayām āsa ca tadā rāmaḥ pitr hite rataḥ
kiṃsvid adya eva nrpatir na mām pratyabhinandati

अन्यदा माम् पिता द्र्ष्ट्वा कुपितः अपि प्रसीदति
तस्य माम् अद्य सम्प्रेक्ष्य किम् आयासः प्रवर्तते

anyadā mām pitā drṣṭvā kupitaḥ api prasīdati
tasya mām adya samprekṣya kim āyāsaḥ pravartate

स दीनैव शोक आर्तः विषण्ण वदन द्युतिः
कैकेयीम् अभिवाद्य एव रामः वचनम् अब्रवीत्

sa dīnaiva śoka ārtaḥ viṣaṇṇa vadana dyutiḥ
kaikeyīm abhivādya eva rāmaḥ vacanam abravīt

कच्चिन् मया न अपराधम् अज्ञानात् येन मे पिता
कुपितः तन् मम आचक्ष्व त्वम् चैव एनम् प्रसादय

kaccin mayā na aparādham ajñānāt yena me pitā
kupitaḥ tan mama ācakṣva tvam caiva enam prasādaya

अप्रसन्नमनाः किम् नु सदा मां प्रति वत्सलः
विवर्ण वदनो दीनो न हि माम् अभिभाषते

aprasannamanāḥ kim nu sadā māṃ prati vatsalaḥ
vivarṇa vadano dīno na hi mām abhibhāṣate

शारीरः मानसो वा अपि कच्चित् एनम् न बाधते
सम्तापो वा अभितापो वा दुर्लभम् हि सदा सुखम्

śārīraḥ mānaso vā api kaccit enam na bādhate
samtāpo vā abhitāpo vā durlabham hi sadā sukham

कच्चिन् न किंचित् भरते कुमारे प्रिय दर्शने
शत्रुघ्ने वा महा सत्त्वे मात्र्र्णाम् वा मम अशुभम्

kaccin na kiṃcit bharate kumāre priya darśane
śatrughne vā mahā sattve mātrrṇām vā mama aśubham

अतोषयन् महा राजम् अकुर्वन् वा पितुर् वचः
मुहूर्तम् अपि न इच्चेयम् जीवितुम् कुपिते न्र्पे

atoṣayan mahā rājam akurvan vā pitur vacaḥ
muhūrtam api na icceyam jīvitum kupite nrpe

यतः मूलम् नरः पश्येत् प्रादुर्भावम् इह आत्मनः
कथम् तस्मिन् न वर्तेत प्रत्यक्षे सति दैवते

yataḥ mūlam naraḥ paśyet prādurbhāvam iha ātmanaḥ
katham tasmin na varteta pratyakṣe sati daivate

कच्चित् ते परुषम् किंचित् अभिमानात् पिता मम
उक्तः भवत्या कोपेन यत्र अस्य लुलितम् मनः

kaccit te paruṣam kiṃcit abhimānāt pitā mama
uktaḥ bhavatyā kopena yatra asya lulitam manaḥ

एतत् आचक्ष्व मे देवि तत्त्वेन परिप्र्च्चतः
किम् निमित्तम् अपूर्वो अयम् विकारः मनुज अधिपे

etat ācakṣva me devi tattvena pariprccataḥ
kim nimittam apūrvo ayam vikāraḥ manuja adhipe

एवमुक्ता तु कैकेयी राघवेण महात्मना
उवाचेदं सुनिर्लज्जा धृष्टमात्महितं वचः

evamuktā tu kaikeyī rāghaveṇa mahātmanā
uvācedaṃ sunirlajjā dhṛṣṭamātmahitaṃ vacaḥ

न राजा कुपितो राम व्यसनम् नास्य किंचन
किंचिन्मनोगतं त्वस्य त्वद्भयान्नाभिभाषते

na rājā kupito rāma vyasanam nāsya kiṃcana
kiṃcinmanogataṃ tvasya tvadbhayānnābhibhāṣate

प्रियम् त्वामप्रियम् वक्तुम् वाणी नास्योपपर्तते
तदवश्यम् त्वया कार्यम् यदनेनाश्रुतम् मम

priyam tvāmapriyam vaktum vāṇī nāsyopapartate
tadavaśyam tvayā kāryam yadanenāśrutam mama

एष मह्यम् वरम् दत्त्वा पुरा मामभिपूज्य च
स पश्चात्तप्यते राजा यथान्यः प्राकृतस्तथा

eṣa mahyam varam dattvā purā māmabhipūjya ca
sa paścāttapyate rājā yathānyaḥ prākṛtastathā

अतिसृज्य ददानीति वरम् मम विशाम्पतिः
स निरर्थं गतजले सेतुम् बन्धितुमिच्छति

atisṛjya dadānīti varam mama viśāmpatiḥ
sa nirarthaṃ gatajale setum bandhitumicchati

धर्मूलमिदम् राम विदितम् च सतामपि
तत्सत्यम् न त्यजेद्राजा कुपितस्त्वत्कृते यथा

dharmūlamidam rāma viditam ca satāmapi
tatsatyam na tyajedrājā kupitastvatkṛte yathā

यदि तद्वक्ष्यते राजा शुभम् वा यदि वा।अशुभम्
करिष्यसि ततः सर्वमाख्यामि पुनस्त्वहम्

yadi tadvakṣyate rājā śubham vā yadi vā|aśubham
kariṣyasi tataḥ sarvamākhyāmi punastvaham

यदि त्वभिहितं राज्ञा त्वयि तन्न विपत्स्यते
ततो।अहमभिधास्यामि न ह्येष त्वयि वक्ष्यति

yadi tvabhihitaṃ rājñā tvayi tanna vipatsyate
tato|ahamabhidhāsyāmi na hyeṣa tvayi vakṣyati

एतात्तु वचनं श्रुत्वा कैकेय्या समुदाहृतम्
उवाच व्यथितो रामस्ताम् देवीम् नृपसन्निधौ

etāttu vacanaṃ śrutvā kaikeyyā samudāhṛtam
uvāca vyathito rāmastām devīm nṛpasannidhau

अहो धिङ्नार्हसे देवि पक्तुं मामीदृशं वचः
अहम् हि वचनात् राज्ञः पतेयम् अपि पावके

aho dhiṅnārhase devi paktuṃ māmīdṛśaṃ vacaḥ
aham hi vacanāt rājñaḥ pateyam api pāvake

तत् ब्रूहि वचनम् देवि राज्ञो यद् अभिकान्क्षितम्
करिष्ये प्रतिजाने च रामः द्विर् न अभिभाषते

tat brūhi vacanam devi rājño yad abhikānkṣitam
kariṣye pratijāne ca rāmaḥ dvir na abhibhāṣate

तम् आर्जव समायुक्तम् अनार्या सत्य वादिनम्
उवाच रामम् कैकेयी वचनम् भ्र्श दारुणम्

tam ārjava samāyuktam anāryā satya vādinam
uvāca rāmam kaikeyī vacanam bhrśa dāruṇam

पुरा देव असुरे युद्धे पित्रा ते मम राघव
रक्षितेन वरौ दत्तौ सशल्येन महा रणे

purā deva asure yuddhe pitrā te mama rāghava
rakṣitena varau dattau saśalyena mahā raṇe

तत्र मे याचितः राजा भरतस्य अभिषेचनम्
गमनम् दण्डक अरण्ये तव च अद्य एव राघव

tatra me yācitaḥ rājā bharatasya abhiṣecanam
gamanam daṇḍaka araṇye tava ca adya eva rāghava

यदि सत्य प्रतिज्ञम् त्वम् पितरम् कर्तुम् इच्चसि
आत्मानम् च नर रेष्ठ मम वाक्यम् इदम् श्र्णु

yadi satya pratijñam tvam pitaram kartum iccasi
ātmānam ca nara reṣṭha mama vākyam idam śrṇu

स निदेशे पितुस् तिष्ठ यथा तेन प्रतिश्रुतम्
त्वया अरण्यम् प्रवेष्टव्यम् नव वर्षाणि पन्च च

sa nideśe pitus tiṣṭha yathā tena pratiśrutam
tvayā araṇyam praveṣṭavyam nava varṣāṇi panca ca

भरतस्त्वभिषिच्येत यदेतदभिषेचन्म्
त्वदर्थे विहितम् राज्ञा तेन सर्वेण राघव

bharatastvabhiṣicyeta yadetadabhiṣecanm
tvadarthe vihitam rājñā tena sarveṇa rāghava

सप्त सप्त च वर्षाणि दण्डक अरण्यम् आश्रितः
अभिषेकम् इमम् त्यक्त्वा जटा चीर धरः वस

sapta sapta ca varṣāṇi daṇḍaka araṇyam āśritaḥ
abhiṣekam imam tyaktvā jaṭā cīra dharaḥ vasa

भरतः कोसल पुरे प्रशास्तु वसुधाम् इमाम्
नाना रत्न समाकीर्णम् सवाजि रथ कुन्जराम्

bharataḥ kosala pure praśāstu vasudhām imām
nānā ratna samākīrṇam savāji ratha kunjarām

एतेन त्वां नरेन्द्रोयम् कारुण्येन समाप्लुतः
शोकसंक्लिष्टवदनो न शक्नोति निरीक्षितुम्

etena tvāṃ narendroyam kāruṇyena samāplutaḥ
śokasaṃkliṣṭavadano na śaknoti nirīkṣitum

एतत्कुरु नरेन्ध्रस्य वचनं रघुनन्दन
सत्यन महता राम तारयस्व नरेश्वरम्

etatkuru narendhrasya vacanaṃ raghunandana
satyana mahatā rāma tārayasva nareśvaram