पुत्र शोक अर्दितम् पापा विसम्ज्ञम् पतितम् भुवि
विवेष्टमानम् उदीक्ष्य सा ऐक्ष्वाकम् इदम् अब्रवीत्

putra śoka arditam pāpā visamjñam patitam bhuvi
viveṣṭamānam udīkṣya sā aikṣvākam idam abravīt

पापम् क्र्त्वा इव किम् इदम् मम संश्रुत्य संश्रवम्
शेषे क्षिति तले सन्नः स्थित्याम् स्थातुम् त्वम् अर्हसि

pāpam krtvā iva kim idam mama saṃśrutya saṃśravam
śeṣe kṣiti tale sannaḥ sthityām sthātum tvam arhasi

आहुः सत्यम् हि परमम् धर्मम् धर्मविदो जनाः
सत्यम् आश्रित्य हि मया त्वम् च धर्मम् प्रचोदितः

āhuḥ satyam hi paramam dharmam dharmavido janāḥ
satyam āśritya hi mayā tvam ca dharmam pracoditaḥ

संश्रुत्य शैब्यः श्येनाय स्वाम् तनुम् जगती पतिः
प्रदाय पक्षिणो राजन् जगाम गतिम् उत्तमाम्

saṃśrutya śaibyaḥ śyenāya svām tanum jagatī patiḥ
pradāya pakṣiṇo rājan jagāma gatim uttamām

तथ हि अलर्कः तेजस्वी ब्राह्मणे वेद पारगे
याचमाने स्वके नेत्रेउद्ध्र्त्य अविमना ददौ

tatha hi alarkaḥ tejasvī brāhmaṇe veda pārage
yācamāne svake netreuddhrtya avimanā dadau

सरिताम् तु पतिः स्वल्पाम् मर्यादाम् सत्यम् अन्वितः
सत्य अनुरोधात् समये वेलाम् खाम् न अतिवर्तते

saritām tu patiḥ svalpām maryādām satyam anvitaḥ
satya anurodhāt samaye velām khām na ativartate

स्त्यमेकपदं ब्रह्मे सत्ये धर्मः प्रतिष्ठतः
सत्यमेवाक्षया वेदाः सत्येनै वाप्यते परम्

styamekapadaṃ brahme satye dharmaḥ pratiṣṭhataḥ
satyamevākṣayā vedāḥ satyenai vāpyate param

सत्यं समनुवर्त्स्व यदि धर्मे धृता मतिः
सफलः स वरो मे।अस्तु वरदो ह्यसि सत्तम

satyaṃ samanuvartsva yadi dharme dhṛtā matiḥ
saphalaḥ sa varo me|astu varado hyasi sattama

धर्मस्येहाभिकामार्थं मम चैवाचिचोदनात्
प्रव्राजय सुतं रामम् त्रिः खलु त्वां ब्रवीम्यहम्

dharmasyehābhikāmārthaṃ mama caivācicodanāt
pravrājaya sutaṃ rāmam triḥ khalu tvāṃ bravīmyaham

समयम् च मम आर्य इमम् यदि त्वम् न करिष्यसि
अग्रतः ते परित्यक्ता परित्यक्ष्यामि जीवितम्

samayam ca mama ārya imam yadi tvam na kariṣyasi
agrataḥ te parityaktā parityakṣyāmi jīvitam

एवम् प्रचोदितः राजा कैकेय्या निर्विशन्कया
न अशकत् पाशम् उन्मोक्तुम् बलिर् इन्द्र क्र्तम् यथा

evam pracoditaḥ rājā kaikeyyā nirviśankayā
na aśakat pāśam unmoktum balir indra krtam yathā

उद्भ्रान्त ह्र्दयः च अपि विवर्ण वनदो अभवत्
स धुर्यो वै परिस्पन्दन् युग चक्र अन्तरम् यथा

udbhrānta hrdayaḥ ca api vivarṇa vanado abhavat
sa dhuryo vai parispandan yuga cakra antaram yathā

विह्वलाभ्याम् च नेत्राभ्याम् अपश्यन्न् इव भूमिपः
क्र्च्च्रात् धैर्येण संस्तभ्य कैकेयीम् इदम् अब्रवीत्

vihvalābhyām ca netrābhyām apaśyann iva bhūmipaḥ
krccrāt dhairyeṇa saṃstabhya kaikeyīm idam abravīt

यः ते मन्त्र क्र्तः पाणिर् अग्नौ पापे मया ध्र्तः
तम् त्यजामि स्वजम् चैव तव पुत्रम् सह त्वया

yaḥ te mantra krtaḥ pāṇir agnau pāpe mayā dhrtaḥ
tam tyajāmi svajam caiva tava putram saha tvayā

प्रयाता रजनी देवि सूर्यस्योदयनं प्रति
अभिषेकं गुरुजन्स्त्वरयीष्यति मां ध्रुवम्

prayātā rajanī devi sūryasyodayanaṃ prati
abhiṣekaṃ gurujanstvarayīṣyati māṃ dhruvam

रामः कारयितव्यो मे मृतस्य सलिलक्रियाम्

rāmaḥ kārayitavyo me mṛtasya salilakriyām

न च शक्नोम्यहं द्रषुं पूर्वं तथा सुखम्
हतहर्षं निरानन्दं पुनर्जनमवाङ्मुखम्

na ca śaknomyahaṃ draṣuṃ pūrvaṃ tathā sukham
hataharṣaṃ nirānandaṃ punarjanamavāṅmukham

तां तथा ब्रुवत्स्तस्य भूमिपन्य महात्मनः
प्रभाता शर्वरी पुण्या चन्द्रनक्षत्रश्रालिनी

tāṃ tathā bruvatstasya bhūmipanya mahātmanaḥ
prabhātā śarvarī puṇyā candranakṣatraśrālinī

ततः पाप समाचारा कैकेयी पार्थिवम् पुनः
उवाच परुषम् वाक्यम् वाक्यज्ञा रोष मूर्चिता

tataḥ pāpa samācārā kaikeyī pārthivam punaḥ
uvāca paruṣam vākyam vākyajñā roṣa mūrcitā

किम् इदम् भाषसे राजन् वाक्यम् गर रुज उपमम्
आनाययितुम् अक्लिष्टम् पुत्रम् रामम् इह अर्हसि

kim idam bhāṣase rājan vākyam gara ruja upamam
ānāyayitum akliṣṭam putram rāmam iha arhasi

स्थाप्य राज्ये मम सुतम् क्र्त्वा रामम् वने चरम्
निह्सपत्नाम् च माम् क्र्त्वा क्र्त क्र्त्यो भविष्यसि

sthāpya rājye mama sutam krtvā rāmam vane caram
nihsapatnām ca mām krtvā krta krtyo bhaviṣyasi

स नुन्नैव तीक्षेन प्रतोदेन हय उत्तमः
राजा प्रदोचितः अभीक्ष्णम् कैकेयीम् इदम् अब्रवीत्

sa nunnaiva tīkṣena pratodena haya uttamaḥ
rājā pradocitaḥ abhīkṣṇam kaikeyīm idam abravīt

धर्म बन्धेन बद्धो अस्मि नष्टा च मम चेतना
ज्येष्ठम् पुत्रम् प्रियम् रामम् द्रष्टुम् इच्चामि धार्मिकम्

dharma bandhena baddho asmi naṣṭā ca mama cetanā
jyeṣṭham putram priyam rāmam draṣṭum iccāmi dhārmikam

ततः प्रभातां र्जनीमुदिते च दिवाकरे
पुण्ये नक्षत्रयोगे चे मुहूर्ते च समाहिते

tataḥ prabhātāṃ rjanīmudite ca divākare
puṇye nakṣatrayoge ce muhūrte ca samāhite

सिक्तसंमार्जितपथां पताकोत्तमभूषिताम्
विचित्रकुसुमाकीर्णां नानास्रग्भिर्विराजिताम्

siktasaṃmārjitapathāṃ patākottamabhūṣitām
vicitrakusumākīrṇāṃ nānāsragbhirvirājitām

तदन्तः पुरमासाद्य व्यतिचक्राम तम् जनम्

tadantaḥ puramāsādya vyaticakrāma tam janam

स त्वपश्यद्विनिष्क्रान्तं सुमन्त्रं नाम सारथिम्
द्वारे मनुजसिंहस्य सचिवं प्रियदर्शन्म्

sa tvapaśyadviniṣkrāntaṃ sumantraṃ nāma sārathim
dvāre manujasiṃhasya sacivaṃ priyadarśanm

तमुवाच महातेजाः सूतपुत्रं विशारदम्

tamuvāca mahātejāḥ sūtaputraṃ viśāradam

इमे गङ्गोदकघटाः सागरेभ्यश्च काञ्चनाः

ime gaṅgodakaghaṭāḥ sāgarebhyaśca kāñcanāḥ

त्वरयस्व महाराजं यथा समुदिते।अहनि

tvarayasva mahārājaṃ yathā samudite|ahani

इति तस्य वचः श्रुत्वा सूतपुत्रो महात्मनः

iti tasya vacaḥ śrutvā sūtaputro mahātmanaḥ

तं तु पूर्वोदितं वृद्धं द्वारस्था राजसम्मतम्

taṃ tu pūrvoditaṃ vṛddhaṃ dvārasthā rājasammatam

स सवीपस्थितो राज्ञ्स्तामवस्थामजज्ञीवान्

sa savīpasthito rājñstāmavasthāmajajñīvān

ततः सूतो यथाकालं पार्थिवस्य निवेशने

tataḥ sūto yathākālaṃ pārthivasya niveśane

यथा नन्दति तेजस्वी सागरो भास्करोदये
प्रीतह् प्रीतेन मनसा तथानन्दघनः स्वतः

yathā nandati tejasvī sāgaro bhāskarodaye
prītah prītena manasā tathānandaghanaḥ svataḥ

इन्द्रमस्यां तु वेल्दायामभितुष्टाव मातलिः

indramasyāṃ tu veldāyāmabhituṣṭāva mātaliḥ

वेदाः सहाङ्गविद्याश्छ यथाह्यात्मभुवम् विभुम्

vedāḥ sahāṅgavidyāścha yathāhyātmabhuvam vibhum

आदित्यः सह चन्द्रेण यथा भूतधरां शुभाम्

ādityaḥ saha candreṇa yathā bhūtadharāṃ śubhām

उत्तिष्ठाशु महाराज कृतकौतुकमङ्गल्दः

uttiṣṭhāśu mahārāja kṛtakautukamaṅgaldaḥ

सोमसूर्यौ च काकुत्थ्स शिववैश्रवणावपि

somasūryau ca kākutthsa śivavaiśravaṇāvapi

गता भगवती रात्रिः कृतकृत्य मिदं तव

gatā bhagavatī rātriḥ kṛtakṛtya midaṃ tava

पौरजानपदैश्चापि नैगमैश्च कृताञ्जलिः
स्वयं वसिष्ठो भगवान् ब्राह्मणैः सह तिष्ठति

paurajānapadaiścāpi naigamaiśca kṛtāñjaliḥ
svayaṃ vasiṣṭho bhagavān brāhmaṇaiḥ saha tiṣṭhati

क्षिप्रमाज्ञ्प्यतां राजन् राघवस्याभिषेचन्म्
यथा ह्यपालाः पशवो यथा सेना ह्यानायका

kṣipramājñpyatāṃ rājan rāghavasyābhiṣecanm
yathā hyapālāḥ paśavo yathā senā hyānāyakā

इति तस्य वचः श्रुत्वा सान्त्वपूर्वमिवार्थवत्
अभ्यकीर्यत शोकेन भूय एव महीपतिः

iti tasya vacaḥ śrutvā sāntvapūrvamivārthavat
abhyakīryata śokena bhūya eva mahīpatiḥ

ततः स राजा तम् सूतम् सन्न हर्षः सुतम् प्रति
शोक आरक्त ईक्षणः श्रीमान् उद्वीक्ष्य उवाच धार्मिकः

tataḥ sa rājā tam sūtam sanna harṣaḥ sutam prati
śoka ārakta īkṣaṇaḥ śrīmān udvīkṣya uvāca dhārmikaḥ

सुमन्त्रः करुणम् श्रुत्वा द्र्ष्ट्वा दीनम् च पार्थिवम्

sumantraḥ karuṇam śrutvā drṣṭvā dīnam ca pārthivam

यदा वक्तुम् स्वयम् दैन्यान् न शशाक मही पतिः

yadā vaktum svayam dainyān na śaśāka mahī patiḥ

सुमन्त्र राजा रजनीं रामहर्षसमुत्सुकः

sumantra rājā rajanīṃ rāmaharṣasamutsukaḥ

तद्गच्छ त्वरितं सूत राजपुत्रं यशस्विनम्

tadgaccha tvaritaṃ sūta rājaputraṃ yaśasvinam

स मन्यमानः कल्याणम् हृदयेन नन्नन्ध च

sa manyamānaḥ kalyāṇam hṛdayena nannandha ca

सुमन्त्रश्चिन्तयामास त्वरितं चोदितस्तया

sumantraścintayāmāsa tvaritaṃ coditastayā

इति सूतो मतिं कृत्वा हर्षेण महता वृतः

iti sūto matiṃ kṛtvā harṣeṇa mahatā vṛtaḥ

सागरह्रदसंकाशात्सुमन्त्रो।अन्तःपुराच्छुभात्

sāgarahradasaṃkāśātsumantro|antaḥpurācchubhāt