वसिष्ठः तु तदा रामम् उक्त्वा राज पुरोहितः
अब्रवीद् धर्म सम्युक्तम् पुनर् एव अपरम् वचः

vasiṣṭhaḥ tu tadā rāmam uktvā rāja purohitaḥ
abravīd dharma samyuktam punar eva aparam vacaḥ

पुरुषस्य इह जातस्य भवन्ति गुरवः त्रयः
आचार्यः चैव काकुत्स्थ पिता माता च राघव

puruṣasya iha jātasya bhavanti guravaḥ trayaḥ
ācāryaḥ caiva kākutstha pitā mātā ca rāghava

पिता ह्य् एनम् जनयति पुरुषम् पुरुष ऋषभ
प्रज्नाम् ददाति च आचार्यः तस्मात् स गुरुर् उच्यते

pitā hy enam janayati puruṣam puruṣa ṛṣabha
prajnām dadāti ca ācāryaḥ tasmāt sa gurur ucyate

से ते अहम् पितुर् आचार्यः तव चैव परम् तप
मम त्वम् वचनम् कुर्वन् न अतिवर्तेः सताम् गतिम्

se te aham pitur ācāryaḥ tava caiva param tapa
mama tvam vacanam kurvan na ativarteḥ satām gatim

इमा हि ते परिषदः श्रेणयः च समागताः
एषु तात चरन् धर्मम् न अतिवर्तेः सताम् गतिम्

imā hi te pariṣadaḥ śreṇayaḥ ca samāgatāḥ
eṣu tāta caran dharmam na ativarteḥ satām gatim

वृद्धाया धर्म शीलाया मातुर् न अर्हस्य् अवर्तितुम्
अस्याः तु वचनम् कुर्वन् न अतिवर्तेः सताम् गतिम्

vṛddhāyā dharma śīlāyā mātur na arhasy avartitum
asyāḥ tu vacanam kurvan na ativarteḥ satām gatim

भरतस्य वचः कुर्वन् याचमानस्य राघव
आत्मानम् न अतिवर्तेः त्वम् सत्य धर्म पराक्रम

bharatasya vacaḥ kurvan yācamānasya rāghava
ātmānam na ativarteḥ tvam satya dharma parākrama

एवम् मधुरम् उक्तः तु गुरुणा राघवः स्वयम्
प्रत्युवाच समासीनम् वसिष्ठम् पुरुष ऋषभः

evam madhuram uktaḥ tu guruṇā rāghavaḥ svayam
pratyuvāca samāsīnam vasiṣṭham puruṣa ṛṣabhaḥ

यन् मातापितरौ वृत्तम् तनये कुरुतः सदा
न सुप्रतिकरम् तत् तु मात्रा पित्रा च यत् कृतम्

yan mātāpitarau vṛttam tanaye kurutaḥ sadā
na supratikaram tat tu mātrā pitrā ca yat kṛtam

स हि राजा जनयिता पिता दशरथो मम
आज्नातम् यन् मया तस्य न तन् मिथ्या भविष्यति

sa hi rājā janayitā pitā daśaratho mama
ājnātam yan mayā tasya na tan mithyā bhaviṣyati

एवम् उक्तः तु रामेण भरतः प्रत्यनन्तरम्
उवाच परम उदारः सूतम् परम दुर्मनाः

evam uktaḥ tu rāmeṇa bharataḥ pratyanantaram
uvāca parama udāraḥ sūtam parama durmanāḥ

इह मे स्थण्डिले शीघ्रम् कुशान् आस्तर सारथे
आर्यम् प्रत्युपवेक्ष्यामि यावन् मे न प्रसीदति

iha me sthaṇḍile śīghram kuśān āstara sārathe
āryam pratyupavekṣyāmi yāvan me na prasīdati

अनाहारो निरालोको धन हीनो यथा द्विजः
शेष्ये पुरस्तात् शालाया यावन् न प्रतियास्यति

anāhāro nirāloko dhana hīno yathā dvijaḥ
śeṣye purastāt śālāyā yāvan na pratiyāsyati

स तु रामम् अवेक्षन्तम् सुमन्त्रम् प्रेक्ष्य दुर्मनाः
कुश उत्तरम् उपस्थाप्य भूमाउ एव आस्तरत् स्वयम्

sa tu rāmam avekṣantam sumantram prekṣya durmanāḥ
kuśa uttaram upasthāpya bhūmāu eva āstarat svayam

तम् उवाच महा तेजा रामो राज ऋषि सत्तमाः
किम् माम् भरत कुर्वाणम् तात प्रत्युपवेक्ष्यसि

tam uvāca mahā tejā rāmo rāja ṛṣi sattamāḥ
kim mām bharata kurvāṇam tāta pratyupavekṣyasi

ब्राह्मणो ह्य् एक पार्श्वेन नरान् रोद्धुम् इह अर्हति
न तु मूर्धा अवसिक्तानाम् विधिः प्रत्युपवेशने

brāhmaṇo hy eka pārśvena narān roddhum iha arhati
na tu mūrdhā avasiktānām vidhiḥ pratyupaveśane

उत्तिष्ठ नर शार्दूल हित्वा एतद् दारुणम् व्रतम्
पुर वर्याम् इतः क्षिप्रम् अयोध्याम् याहि राघव

uttiṣṭha nara śārdūla hitvā etad dāruṇam vratam
pura varyām itaḥ kṣipram ayodhyām yāhi rāghava

आसीनः तु एव भरतः पौर जानपदम् जनम्
उवाच सर्वतः प्रेक्ष्य किम् आर्यम् न अनुशासथ

āsīnaḥ tu eva bharataḥ paura jānapadam janam
uvāca sarvataḥ prekṣya kim āryam na anuśāsatha

ते तम् ऊचुर् महात्मानम् पौर जानपदा जनाः
काकुत्स्थम् अभिजानीमः सम्यग् वदति राघवः

te tam ūcur mahātmānam paura jānapadā janāḥ
kākutstham abhijānīmaḥ samyag vadati rāghavaḥ

एषो अपि हि महा भागः पितुर् वचसि तिष्ठति
अत एव न शक्ताः स्मो व्यावर्तयितुम् अन्जसा

eṣo api hi mahā bhāgaḥ pitur vacasi tiṣṭhati
ata eva na śaktāḥ smo vyāvartayitum anjasā

तेषाम् आज्नाय वचनम् रामो वचनम् अब्रवीत्
एवम् निबोध वचनम् सुहृदाम् धर्म चक्षुषाम्

teṣām ājnāya vacanam rāmo vacanam abravīt
evam nibodha vacanam suhṛdām dharma cakṣuṣām

एतच् च एव उभयम् श्रुत्वा सम्यक् सम्पश्य राघव
उत्तिष्ठ त्वम् महा बाहो माम् च स्पृश तथा उदकम्

etac ca eva ubhayam śrutvā samyak sampaśya rāghava
uttiṣṭha tvam mahā bāho mām ca spṛśa tathā udakam

अथ उत्थाय जलम् स्पृष्ट्वा भरतो वाक्यम् अब्रवीत्
शृण्वन्तु मे परिषदो मन्त्रिणः श्रेणयः तथा

atha utthāya jalam spṛṣṭvā bharato vākyam abravīt
śṛṇvantu me pariṣado mantriṇaḥ śreṇayaḥ tathā

न याचे पितरम् राज्यम् न अनुशासामि मातरम्
आर्यम् परम धर्मज्नम् अभिजानामि राघवम्

na yāce pitaram rājyam na anuśāsāmi mātaram
āryam parama dharmajnam abhijānāmi rāghavam

यदि तु अवश्यम् वस्तव्यम् कर्तव्यम् च पितुर् वचः
अहम् एव निवत्स्यामि चतुर्दश वने समाः

yadi tu avaśyam vastavyam kartavyam ca pitur vacaḥ
aham eva nivatsyāmi caturdaśa vane samāḥ

धर्म आत्मा तस्य तथ्येन भ्रातुर् वाक्येन विस्मितः
उवाच रामः सम्प्रेक्ष्य पौर जानपदम् जनम्

dharma ātmā tasya tathyena bhrātur vākyena vismitaḥ
uvāca rāmaḥ samprekṣya paura jānapadam janam

विक्रीतम् आहितम् क्रीतम् यत् पित्रा जीवता मम
न तल् लोपयितुम् शक्यम् मया वा भरतेन वा

vikrītam āhitam krītam yat pitrā jīvatā mama
na tal lopayitum śakyam mayā vā bharatena vā

उपधिर् न मया कार्यो वन वासे जुगुप्सितः
युक्तम् उक्तम् च कैकेय्या पित्रा मे सुकृतम् कृतम्

upadhir na mayā kāryo vana vāse jugupsitaḥ
yuktam uktam ca kaikeyyā pitrā me sukṛtam kṛtam

जानामि भरतम् क्षान्तम् गुरु सत्कार कारिणम्
सर्वम् एव अत्र कल्याणम् सत्य संधे महात्मनि

jānāmi bharatam kṣāntam guru satkāra kāriṇam
sarvam eva atra kalyāṇam satya saṃdhe mahātmani

अनेन धर्म शीलेन वनात् प्रत्यागतः पुनः
भ्रात्रा सह भविष्यामि पृथिव्याः पतिर् उत्तमः

anena dharma śīlena vanāt pratyāgataḥ punaḥ
bhrātrā saha bhaviṣyāmi pṛthivyāḥ patir uttamaḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे एकादशोत्तरशततमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe ekādaśottaraśatatamaḥ sargaḥ