वसिष्ठः पुरतः कृत्वा दारान् दशरथस्य च
अभिचक्राम तं देशं रामदर्शनतर्षितः

vasiṣṭhaḥ purataḥ kṛtvā dārān daśarathasya ca
abhicakrāma taṃ deśaṃ rāmadarśanatarṣitaḥ

राजपत्न्यश्च गच्छन्त्यो मन्दं मन्दाकिनीम् प्रति
ददृशुस्तत्र तत्तीर्थं रामलक्ष्मणसेवितम्

rājapatnyaśca gacchantyo mandaṃ mandākinīm prati
dadṛśustatra tattīrthaṃ rāmalakṣmaṇasevitam

कौसल्या बाष्पपूर्णेन मुखेन परिशुष्यता
सुमित्रामब्रवीद्दीना याश्चान्या राजयोषितः

kausalyā bāṣpapūrṇena mukhena pariśuṣyatā
sumitrāmabravīddīnā yāścānyā rājayoṣitaḥ

इदम् तेषामनाथानाम् क्लिष्टमक्लिष्टकर्मणाम्
वने प्राक्कलनम्तीर्थम् ये ते निर्विषयीकृताः

idam teṣāmanāthānām kliṣṭamakliṣṭakarmaṇām
vane prākkalanamtīrtham ye te nirviṣayīkṛtāḥ

इतस्सुमित्रे पुत्रस्ते सदा जलमतन्द्रितः
स्वयं हरति सौमित्रिर्मम पुत्रस्य कारणात्

itassumitre putraste sadā jalamatandritaḥ
svayaṃ harati saumitrirmama putrasya kāraṇāt

जघन्यमपि ते पुत्रः कृतवान्न तु गर्हितः
भ्रातुर्यदर्थसहितं सर्वं तद्विहितम् गुणैः

jaghanyamapi te putraḥ kṛtavānna tu garhitaḥ
bhrāturyadarthasahitaṃ sarvaṃ tadvihitam guṇaiḥ

अद्यायमपि ते पुत्रः क्लेशानामतथोचितः
नीचानर्थसमाचारं सज्जं कर्म प्रमुञ्चतु

adyāyamapi te putraḥ kleśānāmatathocitaḥ
nīcānarthasamācāraṃ sajjaṃ karma pramuñcatu

दक्षिणाग्रेषु दर्भेषु सा ददर्श महीतले
पितुरिङ्गुदिपिण्याकम् व्यस्तमायतलोचना

dakṣiṇāgreṣu darbheṣu sā dadarśa mahītale
pituriṅgudipiṇyākam vyastamāyatalocanā

तं भूमौ पितुरार्तेन न्यस्तं रामेण वीक्ष्यसा
उवाच देवीइ कौसल्या सर्वा दशरथस्त्रियः

taṃ bhūmau piturārtena nyastaṃ rāmeṇa vīkṣyasā
uvāca devīi kausalyā sarvā daśarathastriyaḥ

इदमिक्ष्वाकुनाथस्य राघवस्य महाअत्मनः
राघवेण पितुर्दत्तम् पश्यतै तद्यथाविधि

idamikṣvākunāthasya rāghavasya mahāatmanaḥ
rāghaveṇa piturdattam paśyatai tadyathāvidhi

तस्य देवसमानस्य पार्थिवस्य महात्मनः
नैतदौपयिकम् मन्ये भुक्तभोगस्य भोजनम्

tasya devasamānasya pārthivasya mahātmanaḥ
naitadaupayikam manye bhuktabhogasya bhojanam

चतुर्न्ताम् महीम् भुक्त्वा महेन्द्रसदृशो विभुः
कथमिङ्गुदिपिण्याकम् स भुङ्त्के वसुधादिपः

caturntām mahīm bhuktvā mahendrasadṛśo vibhuḥ
kathamiṅgudipiṇyākam sa bhuṅtke vasudhādipaḥ

अतो दुःखतरम् लोके न किंञ्चित्प्रतिभाति मा
यत्र रामः पितुर्दद्यादिङ्गुदिक्षोदमृद्धिमान्

ato duḥkhataram loke na kiṃñcitpratibhāti mā
yatra rāmaḥ piturdadyādiṅgudikṣodamṛddhimān

रामेणेङ्गुदिपिण्याकं पित्तुर्दत्तं समीक्ष्य मे
कथं दुःखेन हृदयम् न स्पोटति सहस्रधा

rāmeṇeṅgudipiṇyākaṃ pitturdattaṃ samīkṣya me
kathaṃ duḥkhena hṛdayam na spoṭati sahasradhā

श्रुतिस्तु खल्वियं सत्य लौकिकी प्रतिभाति मा
यदन्नः पुरुषो भवति तदन्नास्तस्य देवताः

śrutistu khalviyaṃ satya laukikī pratibhāti mā
yadannaḥ puruṣo bhavati tadannāstasya devatāḥ

एवमार्तां सपत्न्यस्ता जग्मुराश्वास्य तां तदा
ददृशुश्चश्रमे रामं स्वर्गच्युतमिवामरम्

evamārtāṃ sapatnyastā jagmurāśvāsya tāṃ tadā
dadṛśuścaśrame rāmaṃ svargacyutamivāmaram

सर्वभोगैः परित्यक्तं रामं सम्प्रेक्ष्य मातरः
आर्त मुमुचुरश्रुणि सस्वरं शोककर्शताः

sarvabhogaiḥ parityaktaṃ rāmaṃ samprekṣya mātaraḥ
ārta mumucuraśruṇi sasvaraṃ śokakarśatāḥ

तासां रामः समुत्थाय जग्रह चरणान् शुभान्
मातृइणां मनुजव्याघ्रः सर्वासां सत्यसंगरः

tāsāṃ rāmaḥ samutthāya jagraha caraṇān śubhān
mātṛiṇāṃ manujavyāghraḥ sarvāsāṃ satyasaṃgaraḥ

ताह् पाणिभिः सुखस्सर्शैद्वङ्गुलितलैश्शुभैः
प्रममार्जू रजः पृष्ठाद्रामस्यायतलोचनाः

tāh pāṇibhiḥ sukhassarśaidvaṅgulitalaiśśubhaiḥ
pramamārjū rajaḥ pṛṣṭhādrāmasyāyatalocanāḥ

सौमित्रिरपि ताः सर्वा मातृईः सम्प्रेक्ष्य दुःखितः
आभ्यावादयदासक्तं शनैरामादनन्तरम्

saumitrirapi tāḥ sarvā mātṛīḥ samprekṣya duḥkhitaḥ
ābhyāvādayadāsaktaṃ śanairāmādanantaram

यथा रामे तथा तस्मिन् सर्वा ववृतिरे स्त्रियः
वृत्तिम् दशरथाज्जाते लक्ष्मणे शुभलक्षणे

yathā rāme tathā tasmin sarvā vavṛtire striyaḥ
vṛttim daśarathājjāte lakṣmaṇe śubhalakṣaṇe

सीतापि चरणांस्तसामुपसम्गृह्य दुः खिता
श्वश्रूणामश्रुपूर्णाक्षि सा बभूवाग्रतः स्थिता

sītāpi caraṇāṃstasāmupasamgṛhya duḥ khitā
śvaśrūṇāmaśrupūrṇākṣi sā babhūvāgrataḥ sthitā

तां परिष्वज्य दुःखार्तां माता दुहितरम् यथा
वनवासकृशां दीनां कौसल्या वाक्यमब्रवीत्

tāṃ pariṣvajya duḥkhārtāṃ mātā duhitaram yathā
vanavāsakṛśāṃ dīnāṃ kausalyā vākyamabravīt

विदेहराजस्य सुता स्नुषा दशरथस्य च
रामपत्नी कथं दुःखं सम्प्राप्ता निर्जने वने

videharājasya sutā snuṣā daśarathasya ca
rāmapatnī kathaṃ duḥkhaṃ samprāptā nirjane vane

पद्ममातपसन्तप्तं परिक्लिष्टमिवोत्पलम्
काञ्चनं रजसा ध्वस्तम् क्स्लिष्टं चन्द्रमिवाम्बुदैः

padmamātapasantaptaṃ parikliṣṭamivotpalam
kāñcanaṃ rajasā dhvastam ksliṣṭaṃ candramivāmbudaiḥ

ब्रुवन्त्यमेवमार्तायां जनन्यां भरताग्रजः
पादावासाद्य जग्राह वसिष्टस्य च राघवः

bruvantyamevamārtāyāṃ jananyāṃ bharatāgrajaḥ
pādāvāsādya jagrāha vasiṣṭasya ca rāghavaḥ

पुरोहितस्यग्नि समस्य वै तदा
बृहस्पतेरिन्द्रमिवामराधिपः
प्रगृह्य पादौ सुसमृद्धतेजसः
सहैव तेनोपनिवेश राघवः

purohitasyagni samasya vai tadā
bṛhaspaterindramivāmarādhipaḥ
pragṛhya pādau susamṛddhatejasaḥ
sahaiva tenopaniveśa rāghavaḥ

ततो जघन्यं सहितैः समन्त्रिभिः
पुरप्रधानैश्च सहैव सैनिकैः
जनेन धर्मज्ञतमेन धर्मवा
नुपोपविष्टो भरतस्तदाग्रजम्

tato jaghanyaṃ sahitaiḥ samantribhiḥ
purapradhānaiśca sahaiva sainikaiḥ
janena dharmajñatamena dharmavā
nupopaviṣṭo bharatastadāgrajam

उपोपविष्टस्तु तदा स वीर्यवां
स्तपस्विवेषेण समीक्ष्य राघवम्
श्रिया ज्वलन्तं भरतः कृताञ्जलि
र्यथा महेन्द्रः प्रयतः प्रजापतिम्

upopaviṣṭastu tadā sa vīryavāṃ
stapasviveṣeṇa samīkṣya rāghavam
śriyā jvalantaṃ bharataḥ kṛtāñjali
ryathā mahendraḥ prayataḥ prajāpatim

किमेष वाक्यम् भरतो।द्य राघवं
प्रणम्य स्त्कृत्य च साधु वक्ष्यति
इतीव तस्यार्यजनस्य तत्त्वतो
बभूव कौतूहलमुत्तमम् तदा

kimeṣa vākyam bharato|dya rāghavaṃ
praṇamya stkṛtya ca sādhu vakṣyati
itīva tasyāryajanasya tattvato
babhūva kautūhalamuttamam tadā

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे चतुरुत्तरशततमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe caturuttaraśatatamaḥ sargaḥ