जटिलं चीरवसनं प्राञ्जलिं पतितं भुवि
ददर्श रामो दुर्दर्शं युगान्ते भास्करं यथा

jaṭilaṃ cīravasanaṃ prāñjaliṃ patitaṃ bhuvi
dadarśa rāmo durdarśaṃ yugānte bhāskaraṃ yathā

कथं चिदभिविज्ञाय विवर्णवदनं कृशम्
भ्रातरं भरतं रामः परिजग्राह बाहुना

kathaṃ cidabhivijñāya vivarṇavadanaṃ kṛśam
bhrātaraṃ bharataṃ rāmaḥ parijagrāha bāhunā

आघ्राय रामः तम् मूर्ध्नि परिष्वज्य च राघवः
अन्के भरतम् आरोप्य पर्यपृग्च्छत् समाहितः

āghrāya rāmaḥ tam mūrdhni pariṣvajya ca rāghavaḥ
anke bharatam āropya paryapṛgcchat samāhitaḥ

क्व नु ते अभूत् पिता तात यद् अरण्यम् त्वम् आगतः
न हि त्वम् जीवतः तस्य वनम् आगन्तुम् अर्हसि

kva nu te abhūt pitā tāta yad araṇyam tvam āgataḥ
na hi tvam jīvataḥ tasya vanam āgantum arhasi

चिरस्य बत पश्यामि दूराद् भरतम् आगतम्
दुष्प्रतीकम् अरण्ये अस्मिन् किम् तात वनम् आगतः

cirasya bata paśyāmi dūrād bharatam āgatam
duṣpratīkam araṇye asmin kim tāta vanam āgataḥ

कच्चिद्धारयए तात राजा यत्त्वमिहागतः
कच्चिन्न दीनः सहसा राजा लोकान्तरं गतः

kacciddhārayae tāta rājā yattvamihāgataḥ
kaccinna dīnaḥ sahasā rājā lokāntaraṃ gataḥ

कच्चित्सौम्य नते राज्यं भ्रष्ठं बालस्य शाश्वतम्
कच्चिछुश्रूषसे तात पितरं सत्यविक्रमम्

kaccitsaumya nate rājyaṃ bhraṣṭhaṃ bālasya śāśvatam
kaccichuśrūṣase tāta pitaraṃ satyavikramam

कच्चिद् दशरथो राजा कुशली सत्य सम्गरः
राज सूय अश्व मेधानाम् आहर्ता धर्म निश्चयः

kaccid daśaratho rājā kuśalī satya samgaraḥ
rāja sūya aśva medhānām āhartā dharma niścayaḥ

स कच्चिद् ब्राह्मणो विद्वान् धर्म नित्यो महा द्युतिः
इक्ष्वाकूणाम् उपाध्यायो यथावत् तात पूज्यते

sa kaccid brāhmaṇo vidvān dharma nityo mahā dyutiḥ
ikṣvākūṇām upādhyāyo yathāvat tāta pūjyate

सा तात कच्चिच् च कौसल्या सुमित्रा च प्रजावती
सुखिनी कच्चिद् आर्या च देवी नन्दति कैकयी

sā tāta kaccic ca kausalyā sumitrā ca prajāvatī
sukhinī kaccid āryā ca devī nandati kaikayī

कच्चिद् विनय सम्पन्नः कुल पुत्रो बहु श्रुतः
अनसूयुर् अनुद्रष्टा सत्कृतः ते पुरोहितः

kaccid vinaya sampannaḥ kula putro bahu śrutaḥ
anasūyur anudraṣṭā satkṛtaḥ te purohitaḥ

कच्चिद् अग्निषु ते युक्तो विधिज्नो मतिमान् ऋजुः
हुतम् च होष्यमाणम् च काले वेदयते सदा

kaccid agniṣu te yukto vidhijno matimān ṛjuḥ
hutam ca hoṣyamāṇam ca kāle vedayate sadā

कच्चिद्देवान् पित्र्^ऊन् भृत्वान्गुरून् पितृसमानपि
वृद्धांश्च तात वैद्यांश्च ब्राह्मणांश्चाभिमन्यसे

kacciddevān pitr^ūn bhṛtvāngurūn pitṛsamānapi
vṛddhāṃśca tāta vaidyāṃśca brāhmaṇāṃścābhimanyase

इषु अस्त्र वर सम्पन्नम् अर्थ शास्त्र विशारदम्
सुधन्वानम् उपाध्यायम् कच्चित् त्वम् तात मन्यसे

iṣu astra vara sampannam artha śāstra viśāradam
sudhanvānam upādhyāyam kaccit tvam tāta manyase

कच्चिद् आत्म समाः शूराः श्रुतवन्तो जित इन्द्रियाः
कुलीनाः च इन्गितज्नाः च कृताः ते तात मन्त्रिणः

kaccid ātma samāḥ śūrāḥ śrutavanto jita indriyāḥ
kulīnāḥ ca ingitajnāḥ ca kṛtāḥ te tāta mantriṇaḥ

मन्त्रो विजय मूलम् हि राज्नाम् भवति राघव
सुसम्वृतो मन्त्र धरैर् अमात्यैः शास्त्र कोविदैः

mantro vijaya mūlam hi rājnām bhavati rāghava
susamvṛto mantra dharair amātyaiḥ śāstra kovidaiḥ

कच्चिन् निद्रा वशम् न एषि कच्चित् काले विबुध्यसे
कच्चिन् च अपर रात्रिषु चिन्तयस्य् अर्थ नैपुणम्

kaccin nidrā vaśam na eṣi kaccit kāle vibudhyase
kaccin ca apara rātriṣu cintayasy artha naipuṇam

कच्चिन् मन्त्रयसे न एकः कच्चिन् न बहुभिः सह
कच्चित् ते मन्त्रितो मन्त्रो राष्ट्रम् न परिधावति

kaccin mantrayase na ekaḥ kaccin na bahubhiḥ saha
kaccit te mantrito mantro rāṣṭram na paridhāvati

कच्चिद् अर्थम् विनिश्चित्य लघु मूलम् महा उदयम्
क्षिप्रम् आरभसे कर्तुम् न दीर्घयसि राघव

kaccid artham viniścitya laghu mūlam mahā udayam
kṣipram ārabhase kartum na dīrghayasi rāghava

कच्चित् तु सुकृतान्य् एव कृत रूपाणि वा पुनः
विदुः ते सर्व कार्याणि न कर्तव्यानि पार्थिवाः

kaccit tu sukṛtāny eva kṛta rūpāṇi vā punaḥ
viduḥ te sarva kāryāṇi na kartavyāni pārthivāḥ

कच्चिन् न तर्कैर् युक्त्वा वा ये च अप्य् अपरिकीर्तिताः
त्वया वा तव वा अमात्यैर् बुध्यते तात मन्त्रितम्

kaccin na tarkair yuktvā vā ye ca apy aparikīrtitāḥ
tvayā vā tava vā amātyair budhyate tāta mantritam

कच्चित् सहस्रान् मूर्खाणाम् एकम् इग्च्छसि पण्डितम्
पण्डितो ह्य् अर्थ कृग्च्छ्रेषु कुर्यान् निह्श्रेयसम् महत्

kaccit sahasrān mūrkhāṇām ekam igcchasi paṇḍitam
paṇḍito hy artha kṛgcchreṣu kuryān nihśreyasam mahat

सहस्राण्य् अपि मूर्खाणाम् यद्य् उपास्ते मही पतिः
अथ वा अप्य् अयुतान्य् एव न अस्ति तेषु सहायता

sahasrāṇy api mūrkhāṇām yady upāste mahī patiḥ
atha vā apy ayutāny eva na asti teṣu sahāyatā

एको अप्य् अमात्यो मेधावी शूरो दक्षो विचक्षणः
राजानम् राज मात्रम् वा प्रापयेन् महतीम् श्रियम्

eko apy amātyo medhāvī śūro dakṣo vicakṣaṇaḥ
rājānam rāja mātram vā prāpayen mahatīm śriyam

कच्चिन् मुख्या महत्सु एव मध्यमेषु च मध्यमाः
जघन्याः च जघन्येषु भृत्याः कर्मसु योजिताः

kaccin mukhyā mahatsu eva madhyameṣu ca madhyamāḥ
jaghanyāḥ ca jaghanyeṣu bhṛtyāḥ karmasu yojitāḥ

अमात्यान् उपधा अतीतान् पितृ पैतामहान् शुचीन्
श्रेष्ठान् श्रेष्ठेषु कच्चित् त्वम् नियोजयसि कर्मसु

amātyān upadhā atītān pitṛ paitāmahān śucīn
śreṣṭhān śreṣṭheṣu kaccit tvam niyojayasi karmasu

कच्चिन्नोग्रेण दण्डेन भृशमुद्वेजितप्रजम्
राज्यं तवानुजानन्ति मन्त्रिणः कैकयीसुत

kaccinnogreṇa daṇḍena bhṛśamudvejitaprajam
rājyaṃ tavānujānanti mantriṇaḥ kaikayīsuta

कच्चित् त्वाम् न अवजानन्ति याजकाः पतितम् यथा
उग्र प्रतिग्रहीतारम् कामयानम् इव स्त्रियः

kaccit tvām na avajānanti yājakāḥ patitam yathā
ugra pratigrahītāram kāmayānam iva striyaḥ

उपाय कुशलम् वैद्यम् भृत्य संदूषणे रतम्
शूरम् ऐश्वर्य कामम् च यो न हन्ति स वध्यते

upāya kuśalam vaidyam bhṛtya saṃdūṣaṇe ratam
śūram aiśvarya kāmam ca yo na hanti sa vadhyate

कच्चिद्द् हृष्टः च शूरः च धृतिमान् मतिमान् शुचिः
कुलीनः च अनुरक्तः च दक्षः सेना पतिः कृतः

kaccidd hṛṣṭaḥ ca śūraḥ ca dhṛtimān matimān śuciḥ
kulīnaḥ ca anuraktaḥ ca dakṣaḥ senā patiḥ kṛtaḥ

बलवन्तः च कच्चित् ते मुख्या युद्ध विशारदाः
दृष्ट अपदाना विक्रान्ताः त्वया सत्कृत्य मानिताः

balavantaḥ ca kaccit te mukhyā yuddha viśāradāḥ
dṛṣṭa apadānā vikrāntāḥ tvayā satkṛtya mānitāḥ

कचिद् बलस्य भक्तम् च वेतनम् च यथा उचितम्
सम्प्राप्त कालम् दातव्यम् ददासि न विलम्बसे

kacid balasya bhaktam ca vetanam ca yathā ucitam
samprāpta kālam dātavyam dadāsi na vilambase

काल अतिक्रमणे ह्य् एव भक्त वेतनयोर् भृताः
भर्तुः कुप्यन्ति दुष्यन्ति सो अनर्थः सुमहान् स्मृतः

kāla atikramaṇe hy eva bhakta vetanayor bhṛtāḥ
bhartuḥ kupyanti duṣyanti so anarthaḥ sumahān smṛtaḥ

कच्चित् सर्वे अनुरक्ताः त्वाम् कुल पुत्राः प्रधानतः
कच्चित् प्राणाम्ः तव अर्थेषु सम्त्यजन्ति समाहिताः

kaccit sarve anuraktāḥ tvām kula putrāḥ pradhānataḥ
kaccit prāṇāmḥ tava artheṣu samtyajanti samāhitāḥ

कच्चिज् जानपदो विद्वान् दक्षिणः प्रतिभानवान्
यथा उक्त वादी दूतः ते कृतो भरत पण्डितः

kaccij jānapado vidvān dakṣiṇaḥ pratibhānavān
yathā ukta vādī dūtaḥ te kṛto bharata paṇḍitaḥ

कच्चिद् अष्टादशान्य् एषु स्व पक्षे दश पन्च च
त्रिभिः त्रिभिर् अविज्नातैर् वेत्सि तीर्थानि चारकैः

kaccid aṣṭādaśāny eṣu sva pakṣe daśa panca ca
tribhiḥ tribhir avijnātair vetsi tīrthāni cārakaiḥ

कच्चिद् व्यपास्तान् अहितान् प्रतियाताम्ः च सर्वदा
दुर्बलान् अनवज्नाय वर्तसे रिपु सूदन

kaccid vyapāstān ahitān pratiyātāmḥ ca sarvadā
durbalān anavajnāya vartase ripu sūdana

कच्चिन् न लोकायतिकान् ब्राह्मणाम्ः तात सेवसे
अनर्थ कुशला ह्य् एते बालाः पण्डित मानिनः

kaccin na lokāyatikān brāhmaṇāmḥ tāta sevase
anartha kuśalā hy ete bālāḥ paṇḍita māninaḥ

धर्म शास्त्रेषु मुख्येषु विद्यमानेषु दुर्बुधाः
बुद्धिमान् वीक्षिकीम् प्राप्य निरर्थम् प्रवदन्ति ते

dharma śāstreṣu mukhyeṣu vidyamāneṣu durbudhāḥ
buddhimān vīkṣikīm prāpya nirartham pravadanti te

वीरैर् अध्युषिताम् पूर्वम् अस्माकम् तात पूर्वकैः
सत्य नामाम् दृढ द्वाराम् हस्त्य् अश्व रथ सम्कुलाम्

vīrair adhyuṣitām pūrvam asmākam tāta pūrvakaiḥ
satya nāmām dṛḍha dvārām hasty aśva ratha samkulām

कच्चिच् चैत्य शतैर् जुष्टः सुनिविष्ट जन आकुलः
देव स्थानैः प्रपाभिः च तडागैः च उपशोभितः

kaccic caitya śatair juṣṭaḥ suniviṣṭa jana ākulaḥ
deva sthānaiḥ prapābhiḥ ca taḍāgaiḥ ca upaśobhitaḥ

कच्चित् ते दयिताः सर्वे कृषि गो रक्ष जीविनः
वार्तायाम् संश्रितः तात लोको हि सुखम् एधते

kaccit te dayitāḥ sarve kṛṣi go rakṣa jīvinaḥ
vārtāyām saṃśritaḥ tāta loko hi sukham edhate

तेषाम् गुप्ति परीहारैः कच्चित् ते भरणम् कृतम्
रक्ष्या हि राज्ना धर्मेण सर्वे विषय वासिनः

teṣām gupti parīhāraiḥ kaccit te bharaṇam kṛtam
rakṣyā hi rājnā dharmeṇa sarve viṣaya vāsinaḥ

कच्चित् स्त्रियः सान्त्वयसि कच्चित् ताः च सुरक्षिताः
कच्चिन् न श्रद्दधास्य आसाम् कच्चिद् गुह्यम् न भाषसे

kaccit striyaḥ sāntvayasi kaccit tāḥ ca surakṣitāḥ
kaccin na śraddadhāsya āsām kaccid guhyam na bhāṣase

कच्चिन्नागवनं गुप्तं कच्चित्ते सन्ति धेनुकाः
कचिन्न गणिकाश्वानां कुञ्जराणां च तृप्यसि

kaccinnāgavanaṃ guptaṃ kaccitte santi dhenukāḥ
kacinna gaṇikāśvānāṃ kuñjarāṇāṃ ca tṛpyasi

कच्चिद् दर्शयसे नित्यम् मनुष्याणाम् विभूषितम्
उत्थाय उत्थाय पूर्व अह्णे राज पुत्रो महा पथे

kaccid darśayase nityam manuṣyāṇām vibhūṣitam
utthāya utthāya pūrva ahṇe rāja putro mahā pathe

कच्चिन्न सर्वे कर्मान्ताः प्रत्यक्षास्ते।अविशङ्कया
सर्वे वा पुनरुत्सृष्टा मध्यमे वात्र कारणम् २१००५२

kaccinna sarve karmāntāḥ pratyakṣāste|aviśaṅkayā
sarve vā punarutsṛṣṭā madhyame vātra kāraṇam 2-100-52

कच्चित् सर्वाणि दुर्गाणि धन धान्य आयुध उदकैः
यन्त्रैः च परिपूर्णानि तथा शिल्पि धनुर् धरैः

kaccit sarvāṇi durgāṇi dhana dhānya āyudha udakaiḥ
yantraiḥ ca paripūrṇāni tathā śilpi dhanur dharaiḥ

आयः ते विपुलः कच्चित् कच्चिद् अल्पतरो व्ययः
अपात्रेषु न ते कच्चित् कोशो गग्च्छति राघव

āyaḥ te vipulaḥ kaccit kaccid alpataro vyayaḥ
apātreṣu na te kaccit kośo gagcchati rāghava

देवता अर्थे च पित्र् अर्थे ब्राह्मण अभ्यागतेषु च
योधेषु मित्र वर्गेषु कच्चिद् गग्च्छति ते व्ययः

devatā arthe ca pitr arthe brāhmaṇa abhyāgateṣu ca
yodheṣu mitra vargeṣu kaccid gagcchati te vyayaḥ

कच्चिद् आर्यो विशुद्ध आत्मा क्षारितः चोर कर्मणा
अपृष्टः शास्त्र कुशलैर् न लोभाद् बध्यते शुचिः

kaccid āryo viśuddha ātmā kṣāritaḥ cora karmaṇā
apṛṣṭaḥ śāstra kuśalair na lobhād badhyate śuciḥ

गृहीतः चैव पृष्टः च काले दृष्टः सकारणः
कच्चिन् न मुच्यते चोरो धन लोभान् नर ऋषभ

gṛhītaḥ caiva pṛṣṭaḥ ca kāle dṛṣṭaḥ sakāraṇaḥ
kaccin na mucyate coro dhana lobhān nara ṛṣabha

व्यसने कच्चिद् आढ्यस्य दुगतस्य च राघव
अर्थम् विरागाः पश्यन्ति तव अमात्या बहु श्रुताः

vyasane kaccid āḍhyasya dugatasya ca rāghava
artham virāgāḥ paśyanti tava amātyā bahu śrutāḥ

यानि मिथ्या अभिशस्तानाम् पतन्त्य् अस्राणि राघव
तानि पुत्र पशून् घ्नन्ति प्रीत्य् अर्थम् अनुशासतः

yāni mithyā abhiśastānām patanty asrāṇi rāghava
tāni putra paśūn ghnanti prīty artham anuśāsataḥ

कच्चिद् वृधाम्ः च बालाम्ः च वैद्य मुख्याम्ः च राघव
दानेन मनसा वाचा त्रिभिर् एतैर् बुभूषसे

kaccid vṛdhāmḥ ca bālāmḥ ca vaidya mukhyāmḥ ca rāghava
dānena manasā vācā tribhir etair bubhūṣase

कच्चिद् गुरूम्ः च वृद्धाम्ः च तापसान् देवता अतिथीन्
चैत्याम्ः च सर्वान् सिद्ध अर्थान् ब्राह्मणाम्ः च नमस्यसि

kaccid gurūmḥ ca vṛddhāmḥ ca tāpasān devatā atithīn
caityāmḥ ca sarvān siddha arthān brāhmaṇāmḥ ca namasyasi

कच्चिद् अर्थेन वा धर्मम् धर्मम् धर्मेण वा पुनः
उभौ वा प्रीति लोभेन कामेन न विबाधसे

kaccid arthena vā dharmam dharmam dharmeṇa vā punaḥ
ubhau vā prīti lobhena kāmena na vibādhase

कच्चिद् अर्थम् च धर्मम् च कामम् च जयताम् वर
विभज्य काले कालज्न सर्वान् भरत सेवसे

kaccid artham ca dharmam ca kāmam ca jayatām vara
vibhajya kāle kālajna sarvān bharata sevase

कच्चित् ते ब्राह्मणाः शर्म सर्व शास्त्र अर्थ कोविदः
आशंसन्ते महा प्राज्न पौर जानपदैः सह

kaccit te brāhmaṇāḥ śarma sarva śāstra artha kovidaḥ
āśaṃsante mahā prājna paura jānapadaiḥ saha

नास्तिक्यम् अनृतम् क्रोधम् प्रमादम् दीर्घ सूत्रताम्
अदर्शनम् ज्नानवताम् आलस्यम् पन्च वृत्तिताम्

nāstikyam anṛtam krodham pramādam dīrgha sūtratām
adarśanam jnānavatām ālasyam panca vṛttitām

दशपंचचतुर्वर्गान् सप्तवर्गं च तत्त्वतः
अष्टवर्गम् त्रिवर्गं च विद्यास्तिस्रश्च राघव २१००६८
इन्द्न्द्रियाणां जयं बुद्ध्यं षाड्गुण्यं दैवमानुषम्
कृत्यं विंशतिवर्गं च तथा प्रकृतिमण्डलं

daśapaṃcacaturvargān saptavargaṃ ca tattvataḥ
aṣṭavargam trivargaṃ ca vidyāstisraśca rāghava 2-100-68
indndriyāṇāṃ jayaṃ buddhyaṃ ṣāḍguṇyaṃ daivamānuṣam
kṛtyaṃ viṃśativargaṃ ca tathā prakṛtimaṇḍalaṃ

मन्त्रिभिस्त्वं यथोद्दिष्टैश्चतुर्भिस्त्रिभिरेव वा
कच्चित्समस्तैर्व्यस्तैश्च मन्त्रं मन्त्रयसे मिथः

mantribhistvaṃ yathoddiṣṭaiścaturbhistribhireva vā
kaccitsamastairvyastaiśca mantraṃ mantrayase mithaḥ

कच्चित्ते सफला वेदाः कच्चित्ते सफलाः क्रियाः
कच्चित्ते सफला दाराः कच्चित्ते सफलं श्रुतम्

kaccitte saphalā vedāḥ kaccitte saphalāḥ kriyāḥ
kaccitte saphalā dārāḥ kaccitte saphalaṃ śrutam

कच्चिदेषैव ते बुद्धिर्यथोक्ता मम राघा
आयुष्या च यशस्या च धर्मकामार्थसंहिता

kaccideṣaiva te buddhiryathoktā mama rāghā
āyuṣyā ca yaśasyā ca dharmakāmārthasaṃhitā

यां वृत्तिं वर्तते रातो यां चनः प्रपितामहाः
तां वृत्तिं वर्तसे कच्चिद्याच सत्पथगा शुभा २१००७४

yāṃ vṛttiṃ vartate rāto yāṃ canaḥ prapitāmahāḥ
tāṃ vṛttiṃ vartase kaccidyāca satpathagā śubhā 2-100-74

कच्चित् स्वादु कृतं भोज्यमेको नाश्नासि राघव
कच्चिदाशंसमानेभ्यो मित्रेभ्यः सम्प्रयच्छसि २१००७५

kaccit svādu kṛtaṃ bhojyameko nāśnāsi rāghava
kaccidāśaṃsamānebhyo mitrebhyaḥ samprayacchasi 2-100-75

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे शततमः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye ayodhyākāṇḍe śatatamaḥ sargaḥ