ततः प्रहस्तं निर्यान्तम् दृष्ट्वा रणकृतोद्यमम्
उवाच पस्मितं रामो विभीषणमरिंदमः

tataḥ prahastaṃ niryāntam dṛṣṭvā raṇakṛtodyamam
uvāca pasmitaṃ rāmo vibhīṣaṇamariṃdamaḥ

क एष सुमहाकायो बलेन महता वृतः
आगच्छति महावेगः किम्रूपबलपौरुषः

ka eṣa sumahākāyo balena mahatā vṛtaḥ
āgacchati mahāvegaḥ kimrūpabalapauruṣaḥ

राघवस्य वचः श्रुत्वा प्रत्युवाच विभीषणः

rāghavasya vacaḥ śrutvā pratyuvāca vibhīṣaṇaḥ

ततः प्रहस्तम् निर्यान्तम् भीमम् भीम पराक्रमम्

tataḥ prahastam niryāntam bhīmam bhīma parākramam

खड्ग शक्त्य् अष्टि बाणाश् च शूलानि मुसलानि च

khaḍga śakty aṣṭi bāṇāś ca śūlāni musalāni ca

जगृहुः पादपांश् च अपि पुष्पितान् वानर ऋषभाः

jagṛhuḥ pādapāṃś ca api puṣpitān vānara ṛṣabhāḥ

तेषाम् अन्योन्यम् आसाद्य सम्ग्रामह् सुमहान् अभूत्

teṣām anyonyam āsādya samgrāmah sumahān abhūt

बहवो राक्षसा युद्धे बहून् वानर यूथपान्

bahavo rākṣasā yuddhe bahūn vānara yūthapān

शूलैः प्रमथिताह् केचित् केचित् तु परम आयुधैः

śūlaiḥ pramathitāh kecit kecit tu parama āyudhaiḥ

निरुच्च्वासाह् पुनह् केचित् पतिता धरणी तले

niruccvāsāh punah kecit patitā dharaṇī tale

केचिद् द्विधा कृताह् खड्गैः स्फुरन्तः पतिता भुवि

kecid dvidhā kṛtāh khaḍgaiḥ sphurantaḥ patitā bhuvi

वानरैस्ः च अपि सम्क्रुद्धै राक्षस ओघाः समन्ततः

vānaraisḥ ca api samkruddhai rākṣasa oghāḥ samantataḥ

वज्र स्पर्श तलैर् हस्तैर् मुष्टिभिश् च हता भृशम्

vajra sparśa talair hastair muṣṭibhiś ca hatā bhṛśam

आर्त स्वरम् च स्वनताम् सिम्ह नादम् च नर्दताम्

ārta svaram ca svanatām simha nādam ca nardatām

वानरा राक्षसाह् क्रुद्धा वीर मार्गम् अनुव्रताः

vānarā rākṣasāh kruddhā vīra mārgam anuvratāḥ

नर अन्तकः कुम्भ हनुर् महा नादह् समुन्नतः

nara antakaḥ kumbha hanur mahā nādah samunnataḥ

तेषाम् आपतताम् शीघ्रम् निघ्नताम् च अपि वानरान्

teṣām āpatatām śīghram nighnatām ca api vānarān

दुर्मुखः पुनर् उत्पाट्य कपिः स विपुल द्रुमम्

durmukhaḥ punar utpāṭya kapiḥ sa vipula drumam

जाम्बवांस् तु सुसम्क्रुद्धः प्रगृह्य महतीम् शिलाम्

jāmbavāṃs tu susamkruddhaḥ pragṛhya mahatīm śilām

अथ कुम्भ हनुस् तत्र तारेण आसाद्य वीर्यवान्

atha kumbha hanus tatra tāreṇa āsādya vīryavān

अमृष्यमाणस् तत् कर्म प्रहस्तो रथम् आस्थितः

amṛṣyamāṇas tat karma prahasto ratham āsthitaḥ

आवर्त;इव सम्जज्ने;उभयोह् सेनयोस् तदा

āvarta;iva samjajne;ubhayoh senayos tadā

महता हि शर ओघेण प्रहस्तो युद्ध कोविदः

mahatā hi śara ogheṇa prahasto yuddha kovidaḥ

वानराणाम् शरीरैस् तु राक्षसानाम् च मेदिनी

vānarāṇām śarīrais tu rākṣasānām ca medinī

सा मही रुधिर ओघेण प्रच्चन्ना सम्प्रकाशते

sā mahī rudhira ogheṇa praccannā samprakāśate

हरि वीर ओघ वप्राम् तु भग्न आयुध महा द्रुमाम्

hari vīra ogha vaprām tu bhagna āyudha mahā drumām

ततः सृजन्तम् बाण ओघान् प्रहस्तम् स्यन्दने स्थितम्

tataḥ sṛjantam bāṇa oghān prahastam syandane sthitam

उद्धूत इव वायुः खे महादभ्रबलं बलात्

uddhūta iva vāyuḥ khe mahādabhrabalaṃ balāt

स धनुर्धन्विनां श्रेष्ठो विकृष्य परमाहवे

sa dhanurdhanvināṃ śreṣṭho vikṛṣya paramāhave

ते प्रेत्य निशिखा नीलं विनिर्भिद्य समाहिताः

te pretya niśikhā nīlaṃ vinirbhidya samāhitāḥ

नीलः शरैरभिहतो निशितैर्ज्वलनोपमैः

nīlaḥ śarairabhihato niśitairjvalanopamaiḥ

तस्य बाणगणानेव राक्षसस्य दुरात्मनः
अपारयन् वारयितुम् प्रत्यगृह्णान् निमीलितः

tasya bāṇagaṇāneva rākṣasasya durātmanaḥ
apārayan vārayitum pratyagṛhṇān nimīlitaḥ

यथैव गो वृषो वर्षम् शारदम् शीघ्रमागतम्
एवम् एव प्रहस्तस्य शर वर्षम् दुरासदम्

yathaiva go vṛṣo varṣam śāradam śīghramāgatam
evam eva prahastasya śara varṣam durāsadam

रोषितः शर वर्षेण सालेन महता महान्
प्रजघान हयान् नीलह् प्रहस्तस्य मनो जवान्

roṣitaḥ śara varṣeṇa sālena mahatā mahān
prajaghāna hayān nīlah prahastasya mano javān

ततो रोषपरीतात्मा धनुस्तस्य दुरात्मनः
बभञ्ज तरसा नीलो ननाद च पुनः पुनः

tato roṣaparītātmā dhanustasya durātmanaḥ
babhañja tarasā nīlo nanāda ca punaḥ punaḥ

विधनुस् तु कृतस् तेन प्रहस्तो वाहिनी पतिः
प्रगृह्य मुसलम् घोरम् स्यन्दनाद् अवपुप्लुवे

vidhanus tu kṛtas tena prahasto vāhinī patiḥ
pragṛhya musalam ghoram syandanād avapupluve

ताव् उभौ वाहिनी मुख्यौ जात रोषौ तरस्विनौ
स्थितौ क्षतज दिग्ध अन्गौ प्रभिन्नाव् इव कुन्जरौ

tāv ubhau vāhinī mukhyau jāta roṣau tarasvinau
sthitau kṣataja digdha angau prabhinnāv iva kunjarau

उल्लिखन्तौ सुतीक्ष्णाभिर् दम्ष्ट्राभिर् इतरेतरम्
सिम्ह शार्दूल सदृशौ सिम्ह शार्दूल चेष्टितौ

ullikhantau sutīkṣṇābhir damṣṭrābhir itaretaram
simha śārdūla sadṛśau simha śārdūla ceṣṭitau

आजघान तदा नीलम् ललाटे मुसलेन सः
प्रहस्तः परम् आयस्तस् तस्य सुस्राव शोणितम्

ājaghāna tadā nīlam lalāṭe musalena saḥ
prahastaḥ param āyastas tasya susrāva śoṇitam

ततः शोणित दिग्ध अन्गह् प्रगृह्य सुमहा तरुम्
प्रहस्तस्य उरसि क्रुद्धो विससर्ज महा कपिः

tataḥ śoṇita digdha angah pragṛhya sumahā tarum
prahastasya urasi kruddho visasarja mahā kapiḥ

तम् अचिन्त्य प्रहारम् स प्रगृह्य मुसलम् महत्
अभिदुद्राव बलिनम् बली नीलम् प्लवम् गमम्

tam acintya prahāram sa pragṛhya musalam mahat
abhidudrāva balinam balī nīlam plavam gamam

तम् उग्र वेगम् सम्रब्धम् आपतन्तम् महा कपिः
ततः सम्प्रेक्ष्य जग्राह महा वेगो महा शिलाम्

tam ugra vegam samrabdham āpatantam mahā kapiḥ
tataḥ samprekṣya jagrāha mahā vego mahā śilām

तस्य युद्ध अभिकामस्य मृधे मुसल योधिनः
प्रहस्तस्य शिलाम् नीलो मूर्ध्नि तूर्णम् अपातयत्

tasya yuddha abhikāmasya mṛdhe musala yodhinaḥ
prahastasya śilām nīlo mūrdhni tūrṇam apātayat

नीलेन कपिमुख्येन विमुक्ता महती शिला
बिभेद बहुधा घोरा प्रहस्तस्य शिरस् तदा

nīlena kapimukhyena vimuktā mahatī śilā
bibheda bahudhā ghorā prahastasya śiras tadā

स गत असुर् गत श्रीको गत सत्त्वो गत इन्द्रियः
पपात सहसा भूमौ चिन्न मूल;इव द्रुमः

sa gata asur gata śrīko gata sattvo gata indriyaḥ
papāta sahasā bhūmau cinna mūla;iva drumaḥ

विभिन्न शिरसस् तस्य बहु सुस्राव शोणितम्
शरीराद् अपि सुस्राव गिरेह् प्रस्रवणम् यथा

vibhinna śirasas tasya bahu susrāva śoṇitam
śarīrād api susrāva gireh prasravaṇam yathā

हते प्रहस्ते नीलेन तद् अकम्प्यम् महद् बलम्
रक्षसाम् अप्रहृष्टानाम् लन्काम् अभिजगाम ह

hate prahaste nīlena tad akampyam mahad balam
rakṣasām aprahṛṣṭānām lankām abhijagāma ha

न शेकुः समवस्थातुम् निहते वाहिनी पतौ
सेतु बन्धम् समासाद्य विशीर्णम् सलिलम् यथा

na śekuḥ samavasthātum nihate vāhinī patau
setu bandham samāsādya viśīrṇam salilam yathā

हते तस्मिंस्ः चमू मुख्ये राक्षसस् ते निरुद्यमाः
रक्षः पति गृहम् गत्वा ध्यान मूकत्वम् आगताः

hate tasmiṃsḥ camū mukhye rākṣasas te nirudyamāḥ
rakṣaḥ pati gṛham gatvā dhyāna mūkatvam āgatāḥ

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे अष्टपञ्चाशः सर्गः

ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe ādikāvye yuddhakāṇḍe aṣṭapañcāśaḥ sargaḥ