परितुष्टः तु सुग्रीवः तेन वाक्येन हर्षितः
लक्ष्मणस्य अग्रजम् शूरम् इदम् वचनम् अब्रवीत्

parituṣṭaḥ tu sugrīvaḥ tena vākyena harṣitaḥ
lakṣmaṇasya agrajam śūram idam vacanam abravīt

सर्वथा अहम् अनुग्राह्यो देवतानाम् न संशयः
उपपन्नः गुण उपेतः सखा यस्य भवान् मम

sarvathā aham anugrāhyo devatānām na saṃśayaḥ
upapannaḥ guṇa upetaḥ sakhā yasya bhavān mama

शक्यम् खलु भवेत् राम सहायेन त्वया अनघ
सुर राज्यम् अपि प्राप्तुम् स्व राज्यम् किमुत प्रभो

śakyam khalu bhavet rāma sahāyena tvayā anagha
sura rājyam api prāptum sva rājyam kimuta prabho

सो।अहम् सभाज्यो बन्धूनाम् सुहृदाम् चैव राघव
यस्य अग्नि साक्षिकम् मित्रम् लब्धम् राघव वंशजम्

so|aham sabhājyo bandhūnām suhṛdām caiva rāghava
yasya agni sākṣikam mitram labdham rāghava vaṃśajam

अहम् अपि अनुरूपः ते वयस्यो ज्ञास्यसे शनैः
न तु वक्तुम् समर्थो।अहम् त्वयि आत्मगतान् गुणान्

aham api anurūpaḥ te vayasyo jñāsyase śanaiḥ
na tu vaktum samartho|aham tvayi ātmagatān guṇān

महात्मनाम् तु भूयिष्ठम् त्वत् विधानाम् कृत आत्मनाम्
निश्चला भवति प्रीतिः धैर्यम् आत्मवताम् वर

mahātmanām tu bhūyiṣṭham tvat vidhānām kṛta ātmanām
niścalā bhavati prītiḥ dhairyam ātmavatām vara

रजतम् वा सुवर्णम् वा शुभानि आभरणानि च
अविभक्तानि साधूनाम् अवगच्छन्ति साधवः

rajatam vā suvarṇam vā śubhāni ābharaṇāni ca
avibhaktāni sādhūnām avagacchanti sādhavaḥ

आढ्यो वा अपि दरिद्रो वा दुःखितः सुखितो।अपि वा
निर्दोषः च सदोषः च वयस्यः परमा गतिः

āḍhyo vā api daridro vā duḥkhitaḥ sukhito|api vā
nirdoṣaḥ ca sadoṣaḥ ca vayasyaḥ paramā gatiḥ

धन त्यागः सुख त्यागो देश त्यागो।अपि वा अनघः
वयस्यार्थे प्रवर्तन्ते स्नेहम् दृष्ट्वा तथा विधम्

dhana tyāgaḥ sukha tyāgo deśa tyāgo|api vā anaghaḥ
vayasyārthe pravartante sneham dṛṣṭvā tathā vidham

तत् तथा इति अब्रवीत् रामः सुग्रीवम् प्रिय दर्शनम्
लक्ष्मणस्य अग्रतः लक्ष्म्या वासवस्य इव धीमतः

tat tathā iti abravīt rāmaḥ sugrīvam priya darśanam
lakṣmaṇasya agrataḥ lakṣmyā vāsavasya iva dhīmataḥ

ततो रामम् स्थितम् दृष्ट्वा लक्ष्मणम् च महाबलम्
सुग्रीवः सर्वतः चक्षुः वने लोलम् अपातयत्

tato rāmam sthitam dṛṣṭvā lakṣmaṇam ca mahābalam
sugrīvaḥ sarvataḥ cakṣuḥ vane lolam apātayat

स ददर्श ततः सालम् अविदूरे हरीश्वरः
सुपुष्पम् ईषत् पत्र आढ्यम् भ्रमरैः उपशोभितम्

sa dadarśa tataḥ sālam avidūre harīśvaraḥ
supuṣpam īṣat patra āḍhyam bhramaraiḥ upaśobhitam

तस्य एकाम् पर्ण बहुलाम् शाखाम् भंक्त्वा सुशोभिताम्
रामस्य आस्तीर्य सुग्रीवो निषसाद स राघवः

tasya ekām parṇa bahulām śākhām bhaṃktvā suśobhitām
rāmasya āstīrya sugrīvo niṣasāda sa rāghavaḥ

तौ आसीनौ ततः दृष्ट्वा हनूमान् अपि लक्ष्मणम्
साल शाखाम् समुत्पाट्य विनीतम् उपवेशयत्

tau āsīnau tataḥ dṛṣṭvā hanūmān api lakṣmaṇam
sāla śākhām samutpāṭya vinītam upaveśayat

सुख उपविष्टम् रामम् तु प्रसन्नम् उदधिम् यथा
साल पुष्पाव संकीर्णे तस्मिन् गिरिवर उत्तमे

sukha upaviṣṭam rāmam tu prasannam udadhim yathā
sāla puṣpāva saṃkīrṇe tasmin girivara uttame

अहम् विनिकृतो भ्रात्रा चरामि एष भयार्दितः
ऋष्यमूकम् गिरि वरम् हृत भार्यः सुदुःखितः

aham vinikṛto bhrātrā carāmi eṣa bhayārditaḥ
ṛṣyamūkam giri varam hṛta bhāryaḥ suduḥkhitaḥ

सो।अहम् त्रस्तः भये मग्नः वने संब्रान्त चेतनः
वालिना निकृतः भ्रात्रा कृत वैरः च राघव

so|aham trastaḥ bhaye magnaḥ vane saṃbrānta cetanaḥ
vālinā nikṛtaḥ bhrātrā kṛta vairaḥ ca rāghava

वालिनः मे भय आर्तस्य सर्वलोक अभयंकर
मम अपि त्वम् अनाथस्य प्रसादम् कर्तुम् अर्हसि

vālinaḥ me bhaya ārtasya sarvaloka abhayaṃkara
mama api tvam anāthasya prasādam kartum arhasi

एवम् उक्तः तु तेजस्वी धर्मज्ञो धर्म वत्सलः
प्रत्युवाच स काकुत्स्थः सुग्रीवम् प्रहसन् इव

evam uktaḥ tu tejasvī dharmajño dharma vatsalaḥ
pratyuvāca sa kākutsthaḥ sugrīvam prahasan iva

उपकार फलम् मित्रम् अपकारो अरि लक्षणम्
अद्य एव तम् वधिष्यामि तव भार्या अपहारिणम्

upakāra phalam mitram apakāro ari lakṣaṇam
adya eva tam vadhiṣyāmi tava bhāryā apahāriṇam

इमे हि मे महाभाग पत्रिणः तिग्म तेजसः
कार्तिकेय वन उद्भूताः शरा हेम विभूषिताः

ime hi me mahābhāga patriṇaḥ tigma tejasaḥ
kārtikeya vana udbhūtāḥ śarā hema vibhūṣitāḥ

वालि सज्ञम् अमित्रम् ते भ्रातरम् कृत किल्बिषम्
शरैः विनिहतम् पश्य विकीर्णम् इव पर्वतम्

vāli sajñam amitram te bhrātaram kṛta kilbiṣam
śaraiḥ vinihatam paśya vikīrṇam iva parvatam

राघवस्य वचः श्रुत्वा सुग्रीवो वाहिनी पतिः
प्रहर्षम् अतुलम् लेभे साधु साध्विति च अब्रवीत्

rāghavasya vacaḥ śrutvā sugrīvo vāhinī patiḥ
praharṣam atulam lebhe sādhu sādhviti ca abravīt

राम शोक अभिभूतो अहम् शोक आर्तानाम् भवान् गतिः
वयस्य इति कृत्वा हि त्वयि अहम् परिदेवये

rāma śoka abhibhūto aham śoka ārtānām bhavān gatiḥ
vayasya iti kṛtvā hi tvayi aham paridevaye

त्वम् हि पाणि प्रदानेन वयस्यो मे अग्नि साक्षिकम्
कृतः प्राणैः बहुमतः सत्येन च शपामि अहम्

tvam hi pāṇi pradānena vayasyo me agni sākṣikam
kṛtaḥ prāṇaiḥ bahumataḥ satyena ca śapāmi aham

वयस्य इति कृत्वा च विस्रब्धः प्रवदामि अहम्
दुःखम् अन्तर्गतम् तन् मे मनो हरति नित्यशः

vayasya iti kṛtvā ca visrabdhaḥ pravadāmi aham
duḥkham antargatam tan me mano harati nityaśaḥ

एतावत् उक्त्वा वचनम् बाष्प दूषित लोचनः
बाष्प दूषितया वाचा न उच्चैः श्क्नोति भाषितुम्

etāvat uktvā vacanam bāṣpa dūṣita locanaḥ
bāṣpa dūṣitayā vācā na uccaiḥ śknoti bhāṣitum

बाष्प वेगम् तु सहसा नदी वेगम् इव आगतम्
धारयामास धैर्येण सुग्रीवः राम संनिधौ

bāṣpa vegam tu sahasā nadī vegam iva āgatam
dhārayāmāsa dhairyeṇa sugrīvaḥ rāma saṃnidhau

स निगृह्य तु तम् बाष्पम् प्रमृज्य नयने शुभे
विनिःश्वस्य च तेजस्वी राघवम् पुनरूचिवान्

sa nigṛhya tu tam bāṣpam pramṛjya nayane śubhe
viniḥśvasya ca tejasvī rāghavam punarūcivān

पुरा अहम् वलिना राम राज्यात् स्वात् अवरोपितः
परुषाणि च संश्राव्य निर्धूतो अस्मि बलीयसा

purā aham valinā rāma rājyāt svāt avaropitaḥ
paruṣāṇi ca saṃśrāvya nirdhūto asmi balīyasā

हृता भार्या च मे तेन प्राणेभ्यो अपि गरीयसी
सुहृदः च मदीया ये संयता बन्धनेषु ते

hṛtā bhāryā ca me tena prāṇebhyo api garīyasī
suhṛdaḥ ca madīyā ye saṃyatā bandhaneṣu te

यत्नवान् च स दुष्टात्मा मद् विनाशाय राघव
बहुशः तत् प्रयुक्ताः च वानरा निहता मया

yatnavān ca sa duṣṭātmā mad vināśāya rāghava
bahuśaḥ tat prayuktāḥ ca vānarā nihatā mayā

शंकया एतया अहम् च दृष्ट्वा त्वाम् अपि राघव
न उपसर्पामि अहम् भीतो भये सर्वे हि बिभ्यति

śaṃkayā etayā aham ca dṛṣṭvā tvām api rāghava
na upasarpāmi aham bhīto bhaye sarve hi bibhyati

केवलम् हि सहाया मे हनुमत् प्रमुखास्त्विमे
अतः अहम् धारयामि अद्य प्राणान् कृच्छ्र गतः अपि सन्

kevalam hi sahāyā me hanumat pramukhāstvime
ataḥ aham dhārayāmi adya prāṇān kṛcchra gataḥ api san

एते हि कपयः स्निग्धा माम् रक्षन्ति समन्ततः
सह गच्छन्ति गन्तव्ये नित्यम् तिष्ठन्ति च स्थिते

ete hi kapayaḥ snigdhā mām rakṣanti samantataḥ
saha gacchanti gantavye nityam tiṣṭhanti ca sthite

संक्षेपः ते एष मे राम किम् उक्त्वा विस्तरम् हि ते
स मे ज्येष्ठो रिपुः भ्राता वाली विश्रुत पौरुषः

saṃkṣepaḥ te eṣa me rāma kim uktvā vistaram hi te
sa me jyeṣṭho ripuḥ bhrātā vālī viśruta pauruṣaḥ

तद् विनाशे अपि मे दुःखम् प्रमृष्टम् स्यात् अनन्तरम्
सुखम् मे जीवितम् चैव तद् विनाश निबन्धनम्

tad vināśe api me duḥkham pramṛṣṭam syāt anantaram
sukham me jīvitam caiva tad vināśa nibandhanam

एष मे राम शोकान्तः शोक आर्तेन निवेदितः
दुःखितः सुखितः वा अपि सख्युः नित्यम् सखा गतिः

eṣa me rāma śokāntaḥ śoka ārtena niveditaḥ
duḥkhitaḥ sukhitaḥ vā api sakhyuḥ nityam sakhā gatiḥ

श्रुत्वा एतत् च वचः रामः सुग्रीवम् इदम् अब्रवीत्
किम् निमित्तम् अभूत् वैरम् श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः

śrutvā etat ca vacaḥ rāmaḥ sugrīvam idam abravīt
kim nimittam abhūt vairam śrotum icchāmi tattvataḥ

सुखम् हि कारणम् श्रुत्वा वैरस्य तव वानर
आनन्तर्यद् विधास्यामि संप्रधार्य बलाबलम्

sukham hi kāraṇam śrutvā vairasya tava vānara
ānantaryad vidhāsyāmi saṃpradhārya balābalam

बलवान् हि मम अमर्षः श्रुत्वा त्वाम् अवमानितम्
वर्धते हृदय उत्कम्पी प्रावृड् वेग इव अंभसः

balavān hi mama amarṣaḥ śrutvā tvām avamānitam
vardhate hṛdaya utkampī prāvṛḍ vega iva aṃbhasaḥ

हृष्टः कथय विस्रब्धो यावत् आरोप्यते धनुः
सृष्टः च हि मया बाणो निरस्तः च रिपुः तव

hṛṣṭaḥ kathaya visrabdho yāvat āropyate dhanuḥ
sṛṣṭaḥ ca hi mayā bāṇo nirastaḥ ca ripuḥ tava

एवम् उक्तः तु सुग्रीवः काकुत्स्थेन महात्मना
प्रहर्षम् अतुलम् लेभे चतुर्भिः सह वानरैः

evam uktaḥ tu sugrīvaḥ kākutsthena mahātmanā
praharṣam atulam lebhe caturbhiḥ saha vānaraiḥ

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये किष्किन्ध काण्डे अष्टमः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye kiṣkindha kāṇḍe aṣṭamaḥ sargaḥ