वीक्षमाणः तु मंदासुः सर्वतो मंदम् उच्छ्वसन्
आदौ एव तु सुग्रीवम् ददर्श अनुजम् अग्रतः

vīkṣamāṇaḥ tu maṃdāsuḥ sarvato maṃdam ucchvasan
ādau eva tu sugrīvam dadarśa anujam agrataḥ

तम् प्राप्त विजयम् वाली सुग्रीवम् प्लवग ईश्वरम्
आभाष्य व्यक्तया वाचा सस्नेहम् इदम् अब्रवीत्

tam prāpta vijayam vālī sugrīvam plavaga īśvaram
ābhāṣya vyaktayā vācā sasneham idam abravīt

सुग्रीव दोषेण न माम् गन्तुम् अर्हसि किल्बिषात्
कृष्यमाणम् भविष्येण बुद्धि मोहेन माम् बलात्

sugrīva doṣeṇa na mām gantum arhasi kilbiṣāt
kṛṣyamāṇam bhaviṣyeṇa buddhi mohena mām balāt

युगपद् विहितम् तात न मन्ये सुखम् अवयोः
सौहार्दम् भ्रातृ युक्तम् हि तद् इदम् जातम् अन्यथा

yugapad vihitam tāta na manye sukham avayoḥ
sauhārdam bhrātṛ yuktam hi tad idam jātam anyathā

प्रतिपद्य त्वम् अद्य एव राज्यम् एषाम् वन ओकसाम्
माम् अपि अद्य एव गच्छंतम् विद्धि वैवस्वत क्षयम्

pratipadya tvam adya eva rājyam eṣām vana okasām
mām api adya eva gacchaṃtam viddhi vaivasvata kṣayam

जीवितम् च हि राज्यम् च श्रियम् च विपुलाम् इमाम्
प्रजहामि एष वै तूर्णम् अहम् च अगर्हितम् यशः

jīvitam ca hi rājyam ca śriyam ca vipulām imām
prajahāmi eṣa vai tūrṇam aham ca agarhitam yaśaḥ

अस्याम् त्वम् अहम् अवस्थायाम् वीर वक्ष्यामि यद् वचः
यदि अपि असुकरम् राजन् कर्तुम् एव तद् अर्हसि

asyām tvam aham avasthāyām vīra vakṣyāmi yad vacaḥ
yadi api asukaram rājan kartum eva tad arhasi

सुखार्हम् सुख संवृद्धम् बालम् एनम् अबालिशम्
बाष्प पूर्ण मुखम् पश्य भूमौ पतितम् अंगदम्

sukhārham sukha saṃvṛddham bālam enam abāliśam
bāṣpa pūrṇa mukham paśya bhūmau patitam aṃgadam

मम प्राणैः प्रियतरम् पुत्रम् पुत्रम् इव औरसम्
मया हीनम् अहीनार्थम् सर्वतः परिपालय

mama prāṇaiḥ priyataram putram putram iva aurasam
mayā hīnam ahīnārtham sarvataḥ paripālaya

त्वम् अपि अस्य पिता दाता च परित्राता च सर्वतः
भयेषु अभयदः चैव यथा अहम् प्लवगेश्वर

tvam api asya pitā dātā ca paritrātā ca sarvataḥ
bhayeṣu abhayadaḥ caiva yathā aham plavageśvara

एष तारात्मजः श्रीमान् त्वया तुल्य पराक्रमः
रक्षसाम् च वधे तेषाम् अग्रतः ते भविष्यति

eṣa tārātmajaḥ śrīmān tvayā tulya parākramaḥ
rakṣasām ca vadhe teṣām agrataḥ te bhaviṣyati

अनुरूपाणि कर्माणि विक्रम्य बलवान् रणे
करिष्यति एष तारेयः तरस्वी तरुणो अंगदः

anurūpāṇi karmāṇi vikramya balavān raṇe
kariṣyati eṣa tāreyaḥ tarasvī taruṇo aṃgadaḥ

सुषेण दुहिता च इयम् अर्थ सूक्ष्म विनिश्चये
औत्पातिके च विविधे सर्वतः परिनिष्ठिता

suṣeṇa duhitā ca iyam artha sūkṣma viniścaye
autpātike ca vividhe sarvataḥ pariniṣṭhitā

यद् एष साधु इति ब्रूयात् कार्यम् तन् मुक्त संशयम्
न हि तारा मतम् किंचित् अन्यथा परिवर्तते

yad eṣa sādhu iti brūyāt kāryam tan mukta saṃśayam
na hi tārā matam kiṃcit anyathā parivartate

राघवस्य च ते कार्यम् कर्तव्यम् अविशंकया
स्यात् अधर्मो हि अकरणे त्वाम् च हिंस्यात् अमानितः

rāghavasya ca te kāryam kartavyam aviśaṃkayā
syāt adharmo hi akaraṇe tvām ca hiṃsyāt amānitaḥ

इमाम् च मालाम् आधत्स्व दिव्याम् सुग्रीव कांचनीम्
उदारा श्रीः स्थिता हि अस्याम् संप्रजह्यात् मृते मयि

imām ca mālām ādhatsva divyām sugrīva kāṃcanīm
udārā śrīḥ sthitā hi asyām saṃprajahyāt mṛte mayi

इति एवम् उक्तः सुग्रीवो वालिना भ्रातृ सौहृदात्
हर्षम् त्यक्त्वा पुनर् दीनो ग्रह ग्रस्त इव उडु राट्

iti evam uktaḥ sugrīvo vālinā bhrātṛ sauhṛdāt
harṣam tyaktvā punar dīno graha grasta iva uḍu rāṭ

तत् वालि वचनात् शान्तः कुर्वन् युक्तम् अतंद्रितः
जग्राह सो अभ्यनुज्ञातो मालाम् ताम् चैव कांचनीम्

tat vāli vacanāt śāntaḥ kurvan yuktam ataṃdritaḥ
jagrāha so abhyanujñāto mālām tām caiva kāṃcanīm

ताम् मालाम् कांचनीम् दत्त्वा वाली दृष्ट्वा आत्मजम् स्थितम्
संसिद्धः प्रेत्य भावाय स्नेहात् अंगदम् अब्रवीत्

tām mālām kāṃcanīm dattvā vālī dṛṣṭvā ātmajam sthitam
saṃsiddhaḥ pretya bhāvāya snehāt aṃgadam abravīt

देश कालौ भजस्व अद्य क्षममाणः प्रिय अप्रिये
सुख दुःख सहः काले सुग्रीव वशगो भव

deśa kālau bhajasva adya kṣamamāṇaḥ priya apriye
sukha duḥkha sahaḥ kāle sugrīva vaśago bhava

यथा हि त्वम् महाबाहो लालितः सततम् मया
न तथा वर्तमानम् त्वाम् सुग्रीवो बहु मन्यते

yathā hi tvam mahābāho lālitaḥ satatam mayā
na tathā vartamānam tvām sugrīvo bahu manyate

ना अस्य अमित्रैः गतम् गच्छेः मा शत्रुभिः अरिंदम
भर्तुः अर्थ परो दान्तः सुग्रीव वशगो भव

nā asya amitraiḥ gatam gaccheḥ mā śatrubhiḥ ariṃdama
bhartuḥ artha paro dāntaḥ sugrīva vaśago bhava

न च अतिप्रणयः कार्यः कर्तव्यो अप्रणयः च ते
उभयम् हि महादोषम् तस्मात् अंतर दृक् भव

na ca atipraṇayaḥ kāryaḥ kartavyo apraṇayaḥ ca te
ubhayam hi mahādoṣam tasmāt aṃtara dṛk bhava

इति उक्त्वा अथ विवृत्त अक्षः शर संपीडितो भृशम्
विवृतैः दशनैः भीमैः बभूव उत्क्रान्त जीवितः

iti uktvā atha vivṛtta akṣaḥ śara saṃpīḍito bhṛśam
vivṛtaiḥ daśanaiḥ bhīmaiḥ babhūva utkrānta jīvitaḥ

ततो विचुक्रुशुर् तत्र वानरा हत यूथपाः
परिदेवयमानाः ते सर्वे प्लवग सत्तमाः

tato vicukruśur tatra vānarā hata yūthapāḥ
paridevayamānāḥ te sarve plavaga sattamāḥ

किष्किन्धा हि अथ शून्या च स्वर् गते वानरेश्वरे
उद्यानानि च शून्यानि पर्वताः कानानि च

kiṣkindhā hi atha śūnyā ca svar gate vānareśvare
udyānāni ca śūnyāni parvatāḥ kānāni ca

यस्य वेगेन महता काननानि वनानि च

yasya vegena mahatā kānanāni vanāni ca

येन दत्तम् महत् युद्धम् गन्धर्वस्य महात्मनः

yena dattam mahat yuddham gandharvasya mahātmanaḥ

ततः षोडशमे वर्षे गोलभो विनिपातितः
तम् हत्वा दुर्विनीतिम् तु वाली दंष्ट्र करालवान्
सर्वा अभयम् करः अस्माकम् कथम् एष निपातितः

tataḥ ṣoḍaśame varṣe golabho vinipātitaḥ
tam hatvā durvinītim tu vālī daṃṣṭra karālavān
sarvā abhayam karaḥ asmākam katham eṣa nipātitaḥ

हते तु वीरे प्लवगाधिपे तदा
प्लवंगमाः तत्र न शर्म लेभिरे
वने चराः सिंह युते महावने
यथा हि गावो निहते गवाम् पतौ

hate tu vīre plavagādhipe tadā
plavaṃgamāḥ tatra na śarma lebhire
vane carāḥ siṃha yute mahāvane
yathā hi gāvo nihate gavām patau

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये किष्किन्ध काण्डे द्वा विंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye kiṣkindha kāṇḍe dvā viṃśaḥ sargaḥ