स वानर महाराजः शयानः शर पीडितः
प्रत्युक्तो हेतुमद् वाक्यैः न उत्तरम् प्रत्यपद्यत

sa vānara mahārājaḥ śayānaḥ śara pīḍitaḥ
pratyukto hetumad vākyaiḥ na uttaram pratyapadyata

अश्मभिः परिभिन्न अंगः पादपैर् आहतो भृशम्
राम बाणेन च आक्रान्तो जीवित अंते मुमोह सः

aśmabhiḥ paribhinna aṃgaḥ pādapair āhato bhṛśam
rāma bāṇena ca ākrānto jīvita aṃte mumoha saḥ

तम् भार्या बाण मोक्षेण राम दत्तेन संयुगे
हतम् प्लवग शार्दूलम् तारा शुश्राव वालिनम्

tam bhāryā bāṇa mokṣeṇa rāma dattena saṃyuge
hatam plavaga śārdūlam tārā śuśrāva vālinam

सा सपुत्र अप्रियम् श्रुत्वा वधम् भर्तुः सुदारुणम्
निष्पपात भृशम् तस्मात् उद्विग्ना गिरि कंदरात्

sā saputra apriyam śrutvā vadham bhartuḥ sudāruṇam
niṣpapāta bhṛśam tasmāt udvignā giri kaṃdarāt

ये ते अंगद परीवारा वानरा हि महाबलाः
ते सकार्मुकम् आलोक्य रामम् त्रस्ताः प्रदुद्रुवुः

ye te aṃgada parīvārā vānarā hi mahābalāḥ
te sakārmukam ālokya rāmam trastāḥ pradudruvuḥ

सा ददर्श ततः त्रस्तान् हरीन् आपततो द्रुतम्
यूथाद् इव परिभ्रष्टान् मृगान् निहत यूथपान्

sā dadarśa tataḥ trastān harīn āpatato drutam
yūthād iva paribhraṣṭān mṛgān nihata yūthapān

तान् उवाच समासाद्य दुःखितान् दुःखिता सती
राम वित्रासितान् सर्वान् अनुबद्धान् इव इषुभिः

tān uvāca samāsādya duḥkhitān duḥkhitā satī
rāma vitrāsitān sarvān anubaddhān iva iṣubhiḥ

वानरा राज सिंहस्य यस्य यूयम् पुरः सराः
तम् विहाय सुवित्रस्ताः कस्माद् द्रवत दुर्गताः

vānarā rāja siṃhasya yasya yūyam puraḥ sarāḥ
tam vihāya suvitrastāḥ kasmād dravata durgatāḥ

राज्य हेतोः स चेत् भ्राता भ्रात्रा कॄरेण पातितः
रामेण प्रसृतैः दूरात् मार्गणैः दूर पातिभिः

rājya hetoḥ sa cet bhrātā bhrātrā kṝreṇa pātitaḥ
rāmeṇa prasṛtaiḥ dūrāt mārgaṇaiḥ dūra pātibhiḥ

कपि पत्न्या वचः श्रुत्वा कपयः काम रूपिणः
प्राप्त कालम् अविश्लिष्टम् ऊचुर् वचनम् अंगनाम्

kapi patnyā vacaḥ śrutvā kapayaḥ kāma rūpiṇaḥ
prāpta kālam aviśliṣṭam ūcur vacanam aṃganām

जीवपुत्रे निवर्तस्व पुत्रम् रक्षस्व च अन्दगम्
अंतको राम रूपेण हत्वा नयति वालिनम्

jīvaputre nivartasva putram rakṣasva ca andagam
aṃtako rāma rūpeṇa hatvā nayati vālinam

क्षिप्तान् वृक्षान् समाविध्य विपुलाः च शिलाः तथा
वाली वज्र समैर् बाणैर् वज्रेण इव निपातितः

kṣiptān vṛkṣān samāvidhya vipulāḥ ca śilāḥ tathā
vālī vajra samair bāṇair vajreṇa iva nipātitaḥ

अभिभूतम् इदम् सर्वम् विद्रुतम् वानरम् बलम्
अस्मिन् प्लवग शार्दूले हते शक्र सम प्रभे

abhibhūtam idam sarvam vidrutam vānaram balam
asmin plavaga śārdūle hate śakra sama prabhe

रक्ष्यताम् नगरम् शूरैर् अंगदः च अभिषिच्यताम्
पदस्थम् वालिनः पुत्रम् भजिष्यन्ति प्लवंगमाः

rakṣyatām nagaram śūrair aṃgadaḥ ca abhiṣicyatām
padastham vālinaḥ putram bhajiṣyanti plavaṃgamāḥ

अथवा अरुचितम् स्थानम् इह ते रुचिरानने
आविशन्ति हि दुर्गाणि क्षिप्रम् अद्य एव वानराः

athavā arucitam sthānam iha te rucirānane
āviśanti hi durgāṇi kṣipram adya eva vānarāḥ

अभार्याः सह भार्याः च सन्ति अत्र वन चारिणः
लुब्धेभ्यो विप्रलब्धेयः तेभ्यो नः सुमहद् भयम्

abhāryāḥ saha bhāryāḥ ca santi atra vana cāriṇaḥ
lubdhebhyo vipralabdheyaḥ tebhyo naḥ sumahad bhayam

अल्पांतर गतानाम् तु श्रुत्वा वचनम् अंगना
आत्मनः प्रतिरूपम् सा बभाषे चारु हासिनी

alpāṃtara gatānām tu śrutvā vacanam aṃganā
ātmanaḥ pratirūpam sā babhāṣe cāru hāsinī

पुत्रेण मम किम् कार्यम् किम् राज्येन किम् आत्मना
कपि सिम्हे महा भागे तस्मिन् भर्तरि नश्यति

putreṇa mama kim kāryam kim rājyena kim ātmanā
kapi simhe mahā bhāge tasmin bhartari naśyati

पाद मूलम् गमिष्यामि तस्य एव अहम् महात्मनः
यो असौ राम प्रयुक्तेन शरेण विनिपातितः

pāda mūlam gamiṣyāmi tasya eva aham mahātmanaḥ
yo asau rāma prayuktena śareṇa vinipātitaḥ

एवम् उक्त्वा प्रदुद्राव रुदती शोक मूर्च्छिता
शिरः च उरः च बाहुभ्याम् दुःखेन समभिघ्नती

evam uktvā pradudrāva rudatī śoka mūrcchitā
śiraḥ ca uraḥ ca bāhubhyām duḥkhena samabhighnatī

सा व्रजन्ती ददर्श अथ पतिम् निपतितम् भुवि
हन्तारम् दानव इन्द्राणाम् समरेषु अनिवर्तिनाम्

sā vrajantī dadarśa atha patim nipatitam bhuvi
hantāram dānava indrāṇām samareṣu anivartinām

क्षेप्तारम् पर्वत इन्द्राणाम् वज्राणाम् इव वासवम्
महावात समाविष्टम् महामेघ औघ निःस्वनम्

kṣeptāram parvata indrāṇām vajrāṇām iva vāsavam
mahāvāta samāviṣṭam mahāmegha augha niḥsvanam

शक्रतुल्य पराक्रांतम् वृष्ट्वा इव उपरतम् घनम्
नर्दन्तम् नर्दताम् भीमम् शूरम् शूरेण पातितम्
शार्दूलेन आमिषस्य अर्थे मृग राजम् इव आहतम्

śakratulya parākrāṃtam vṛṣṭvā iva uparatam ghanam
nardantam nardatām bhīmam śūram śūreṇa pātitam
śārdūlena āmiṣasya arthe mṛga rājam iva āhatam

अर्चितम् सर्व लोकस्य सपताकम् सवेदिकम्
नाग हेतोः सुपर्णेन चैत्यम् उन्मथितम् यथा

arcitam sarva lokasya sapatākam savedikam
nāga hetoḥ suparṇena caityam unmathitam yathā

अवष्टभ्य अवतिष्ठंतम् ददर्श धनुर् ऊर्जितम्
रामम् रामानुजम् चैव भर्तुः चैव तथा अनुजम्

avaṣṭabhya avatiṣṭhaṃtam dadarśa dhanur ūrjitam
rāmam rāmānujam caiva bhartuḥ caiva tathā anujam

तान् अतीत्य समासाद्य भर्तारम् निहतम् रणे
समीक्ष्य व्यथिता भूमौ संभ्रांता निपपात ह

tān atītya samāsādya bhartāram nihatam raṇe
samīkṣya vyathitā bhūmau saṃbhrāṃtā nipapāta ha

सुप्ता इव पुनर् उत्थाय आर्य पुत्र इति वादिनी
रुरोद सा पतिम् दृष्ट्वा सम्वीतम् मृत्यु दामभिः

suptā iva punar utthāya ārya putra iti vādinī
ruroda sā patim dṛṣṭvā samvītam mṛtyu dāmabhiḥ

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये किष्किन्ध काण्डे एकोनविंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye kiṣkindha kāṇḍe ekonaviṃśaḥ sargaḥ