निर्वृत्ते तु क्रतौ तस्मिन् हयमेधे महात्मनः
प्रति गृह्य अमरा भागान् प्रतिजग्मुः यथा आगतम्

nirvṛtte tu kratau tasmin hayamedhe mahātmanaḥ
prati gṛhya amarā bhāgān pratijagmuḥ yathā āgatam

समाप्त दीक्षा नियमः पत्नी गण समन्वितः
प्रविवेश पुरीम् राजा स भृत्य बल वाहनः

samāpta dīkṣā niyamaḥ patnī gaṇa samanvitaḥ
praviveśa purīm rājā sa bhṛtya bala vāhanaḥ

यथा अर्हम् पूजिताः तेन राज्ञा च पृथिवीश्वराः
मुदिताः प्रययुः देशान् प्रणंय मुनि पुंगवम्

yathā arham pūjitāḥ tena rājñā ca pṛthivīśvarāḥ
muditāḥ prayayuḥ deśān praṇaṃya muni puṃgavam

श्रीमताम् गच्छताम् तेषाम् स्वगृहाणि पुरात् ततः
बलानि राज्ञाम् शुभ्राणि प्रहृष्टानि चकाशिरे

śrīmatām gacchatām teṣām svagṛhāṇi purāt tataḥ
balāni rājñām śubhrāṇi prahṛṣṭāni cakāśire

गतेषु पृथिवीशेषु राजा दशरथः पुनः
प्रविवेश पुरीम् श्रीमान् पुरस्कृत्य द्विजोत्तमान्

gateṣu pṛthivīśeṣu rājā daśarathaḥ punaḥ
praviveśa purīm śrīmān puraskṛtya dvijottamān

शांतया प्रययौ सार्धम् ऋष्यशृङ्गः सुपूजितः
अनुगंयमानो राज्ञा च सानुयात्रेण धीमता

śāṃtayā prayayau sārdham ṛṣyaśṛṅgaḥ supūjitaḥ
anugaṃyamāno rājñā ca sānuyātreṇa dhīmatā

एवम् विसृज्य तान् सर्वान् राजा संपूर्ण मानसः
उवास सुखितः तत्र पुत्र उत्पत्तिम् विचिंतयन्

evam visṛjya tān sarvān rājā saṃpūrṇa mānasaḥ
uvāsa sukhitaḥ tatra putra utpattim viciṃtayan

ततो यज्ञे समाप्ते तु ऋतूनाम् षट् समत्ययुः
ततः च द्वादशे मासे चैत्रे नावमिके तिथौ

tato yajñe samāpte tu ṛtūnām ṣaṭ samatyayuḥ
tataḥ ca dvādaśe māse caitre nāvamike tithau

कौसल्या शुशुभे तेन पुत्रेण अमित तेजसा
यथा वरेण देवानाम् अदितिः वज्र पाणिना

kausalyā śuśubhe tena putreṇa amita tejasā
yathā vareṇa devānām aditiḥ vajra pāṇinā

भरतो नाम कैकेय्याम् जज्ञे सत्य पराक्रमः
साक्षात् विष्णोः चतुर्थ भागः सर्वैः समुदितो गुणैः

bharato nāma kaikeyyām jajñe satya parākramaḥ
sākṣāt viṣṇoḥ caturtha bhāgaḥ sarvaiḥ samudito guṇaiḥ

अथ लक्ष्मण शत्रुघ्नौ सुमित्रा अजनयत् सुतौ
वीरौ सर्व अस्त्र कुशलौ विष्णोः अर्ध समन्वितौ
११८१४

atha lakṣmaṇa śatrughnau sumitrā ajanayat sutau
vīrau sarva astra kuśalau viṣṇoḥ ardha samanvitau
1-18-14

पुष्ये जातः तु भरतो मीन लग्ने प्रसन्न धीः
सार्पे जातौ तु सौमित्री कुल्दीरे अभ्युदिते रवौ

puṣye jātaḥ tu bharato mīna lagne prasanna dhīḥ
sārpe jātau tu saumitrī kuldīre abhyudite ravau

राज्ञः पुत्रा महात्मानः चत्वारो जज्ञिरे पृथक्
गुणवंतः अनुरूपाः च रुच्या प्रोष्ठ पदोपमाः

rājñaḥ putrā mahātmānaḥ catvāro jajñire pṛthak
guṇavaṃtaḥ anurūpāḥ ca rucyā proṣṭha padopamāḥ

जगुः कलम् च गंधर्वा ननृतुः च अप्सरो गणाः
देव दुंदुभयो नेदुः पुष्प वृष्टिः च खात् पतत्

jaguḥ kalam ca gaṃdharvā nanṛtuḥ ca apsaro gaṇāḥ
deva duṃdubhayo neduḥ puṣpa vṛṣṭiḥ ca khāt patat

रथ्याः च जन संबाधा नट नर्तक संकुलाः

rathyāḥ ca jana saṃbādhā naṭa nartaka saṃkulāḥ

प्रदेयांश्च ददौ राजा सूत मागध वंदिनाम्
ब्राह्मणेभ्यो ददौ वित्तम् गो धनानि सहस्रशः

pradeyāṃśca dadau rājā sūta māgadha vaṃdinām
brāhmaṇebhyo dadau vittam go dhanāni sahasraśaḥ

अतीत्य एकादश आहम् तु नाम कर्म तथा अकरोत्
ज्येष्ठम् रामम् महात्मानम् भरतम् कैकयी सुतम्

atītya ekādaśa āham tu nāma karma tathā akarot
jyeṣṭham rāmam mahātmānam bharatam kaikayī sutam

ब्राह्मणान् भोजयामास पौरान् जानपदान् अपि
उददद् ब्राह्मणानाम् च रत्नौघम् अमलम् बहु

brāhmaṇān bhojayāmāsa paurān jānapadān api
udadad brāhmaṇānām ca ratnaugham amalam bahu

तेषाम् केतुः इव ज्येष्ठो रामो रतिकरः पितुः
११८२४
बभूव भूयो भूतानाम् स्वयम् भूः इव सम्मतः

teṣām ketuḥ iva jyeṣṭho rāmo ratikaraḥ pituḥ
1-18-24
babhūva bhūyo bhūtānām svayam bhūḥ iva sammataḥ

सर्वे वेद विदः शूराः सर्वे लोकहिते रताः

sarve veda vidaḥ śūrāḥ sarve lokahite ratāḥ

तेषाम् अपि महातेजा रामः सत्य पराक्रमः

teṣām api mahātejā rāmaḥ satya parākramaḥ

गज स्कन्धे अश्व पृष्टे च रथ चर्यासु सम्मतः

gaja skandhe aśva pṛṣṭe ca ratha caryāsu sammataḥ

बाल्यात् प्रभृति सुस्निग्धो लक्ष्मणो लक्ष्मि वर्धनः

bālyāt prabhṛti susnigdho lakṣmaṇo lakṣmi vardhanaḥ

सर्व प्रिय करः तस्य रामस्य अपि शरीरतः

sarva priya karaḥ tasya rāmasya api śarīrataḥ

न च तेन विना निद्राम् लभते पुरुषोत्तमः

na ca tena vinā nidrām labhate puruṣottamaḥ

यदा हि हयम् आरूढो मृगयाम् याति राघवः

yadā hi hayam ārūḍho mṛgayām yāti rāghavaḥ

भरतस्य अपि शत्रुघ्नो लक्ष्मण अवरजो हि सः

bharatasya api śatrughno lakṣmaṇa avarajo hi saḥ

स चतुर्भिः महाभागैः पुत्रैः दशरथः प्रियैः

sa caturbhiḥ mahābhāgaiḥ putraiḥ daśarathaḥ priyaiḥ

ते यदा ज्ञान संपन्नाः सर्वैः समुदिता गुणैः

te yadā jñāna saṃpannāḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ

ते च अपि मनुज व्याघ्रा वैदिक अध्ययने रताः

te ca api manuja vyāghrā vaidika adhyayane ratāḥ

अथ राजा दशरथः तेषाम् दार क्रियाम् प्रति

atha rājā daśarathaḥ teṣām dāra kriyām prati

तस्य चिंतयमानस्य मंत्रि मध्ये महात्मनः

tasya ciṃtayamānasya maṃtri madhye mahātmanaḥ

स राज्ञो दर्शन आकांक्षी द्वार अध्यक्षान् उवाच ह

sa rājño darśana ākāṃkṣī dvāra adhyakṣān uvāca ha

तत् श्रुत्वा वचनम् तस्य राज्ञो वेश्म प्रदुद्रुवुः

tat śrutvā vacanam tasya rājño veśma pradudruvuḥ

ते गत्वा राज भवनम् विश्वामित्रम् ऋषिम् तदा

te gatvā rāja bhavanam viśvāmitram ṛṣim tadā

तेषाम् तत् वचनम् श्रुत्वा सपुरोधाः समाहितः

teṣām tat vacanam śrutvā sapurodhāḥ samāhitaḥ

तम् दृष्ट्वा ज्वलितम् दीप्त्या तपसम् संशित व्रतम्

tam dṛṣṭvā jvalitam dīptyā tapasam saṃśita vratam

स राज्ञः प्रतिगृह्य अर्घ्यम् शास्त्र दृष्टेन कर्मणा

sa rājñaḥ pratigṛhya arghyam śāstra dṛṣṭena karmaṇā

पुरे कोशे जनपदे बान्धवेषु सुहृत्सु च

pure kośe janapade bāndhaveṣu suhṛtsu ca

अपि ते संनताः सर्वे सामंत रिपवो जिताः

api te saṃnatāḥ sarve sāmaṃta ripavo jitāḥ

वसिष्ठम् च समागंय कुशलम् मुनिपुंगवः

vasiṣṭham ca samāgaṃya kuśalam munipuṃgavaḥ

ते सर्वे हृष्ट मनसः तस्य राज्ञो निवेशनम्

te sarve hṛṣṭa manasaḥ tasya rājño niveśanam

अथ हृष्ट मना राजा विश्वामित्रम् महामुनिम्

atha hṛṣṭa manā rājā viśvāmitram mahāmunim

यथा अमृतस्य संप्राप्तिः यथा वर्षम् अनूदके

yathā amṛtasya saṃprāptiḥ yathā varṣam anūdake

कम् च ते परमम् कामम् करोमि किमु हर्षितः

kam ca te paramam kāmam karomi kimu harṣitaḥ

पूर्वम् राजर्षि शब्देन तपसा द्योतित प्रभः

pūrvam rājarṣi śabdena tapasā dyotita prabhaḥ

तत् अद्भुतम् अभूत् विप्र पवित्रम् परमम् मम

tat adbhutam abhūt vipra pavitram paramam mama

ब्रूहि यत् प्रार्थितम् तुभ्यम् कार्यम् आगमनम् प्रति

brūhi yat prārthitam tubhyam kāryam āgamanam prati

कार्यस्य न विमर्शम् च गंतुम् अर्हसि सुव्रत

kāryasya na vimarśam ca gaṃtum arhasi suvrata

मम च अयम् अनुप्राप्तो महान् अभ्युदयो द्विज
तव आगमन जः कृत्स्नो धर्मः च अनुत्तमो द्विज

mama ca ayam anuprāpto mahān abhyudayo dvija
tava āgamana jaḥ kṛtsno dharmaḥ ca anuttamo dvija

इति वाल्मीकि रामायणे आदिकाव्ये बाल काण्डे अष्टादशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādikāvye bāla kāṇḍe aṣṭādaśaḥ sargaḥ