अथ संवत्सरे पूर्णे तस्मिन् प्राप्ते तुरंगमे
सरय्वाः च उत्तरे तीरे राज्ञो यज्ञो अभ्यवर्तत

atha saṃvatsare pūrṇe tasmin prāpte turaṃgame
sarayvāḥ ca uttare tīre rājño yajño abhyavartata

ऋष्यशृंगम् पुरस्कृत्य कर्म चक्रुः द्विजर्षभाः
अश्वमेधे महायज्ञे राज्ञो।अस्य सुमहात्मनः

ṛṣyaśṛṃgam puraskṛtya karma cakruḥ dvijarṣabhāḥ
aśvamedhe mahāyajñe rājño|asya sumahātmanaḥ

कर्म कुर्वंति विधिवत् याजका वेदपारगाः
यथा विधि यथा न्यायं परिक्रामन्ति शास्त्रतः

karma kurvaṃti vidhivat yājakā vedapāragāḥ
yathā vidhi yathā nyāyaṃ parikrāmanti śāstrataḥ

प्रवर्ग्यम् शास्त्रतः कृत्वा तथा एव उपसदम् द्विजाः
चक्रुः च विधिवत् सर्वम् अधिकम् कर्म शास्त्रतः

pravargyam śāstrataḥ kṛtvā tathā eva upasadam dvijāḥ
cakruḥ ca vidhivat sarvam adhikam karma śāstrataḥ

अभिपूज्य तदा हृष्टाः सर्वे चक्रुः यथा विधि
प्रातः सवन पूर्वाणि कर्माणि मुनिपुंगवाः

abhipūjya tadā hṛṣṭāḥ sarve cakruḥ yathā vidhi
prātaḥ savana pūrvāṇi karmāṇi munipuṃgavāḥ

ऐन्द्रश्च विधिवत् दत्तो राजा च अभिषुतो।अनघः
मध्यंदिनम् च सवनम् प्रावर्तत यथा क्रमम्

aindraśca vidhivat datto rājā ca abhiṣuto|anaghaḥ
madhyaṃdinam ca savanam prāvartata yathā kramam

तृतीय सवनम् चैव राज्ञो।अस्य सुमहात्मनः
चक्रुः ते शाश्त्रतो दृष्ट्वा तथा ब्राह्मण पुंगवाः

tṛtīya savanam caiva rājño|asya sumahātmanaḥ
cakruḥ te śāśtrato dṛṣṭvā tathā brāhmaṇa puṃgavāḥ

आह्वान् चक्रिरे तत्र शक्रादीन् विबुधोत्तमान्
ऋष्यशृङ्गाअदौ मन्त्रैः शिक्षाक्षर समन्वितौ

āhvān cakrire tatra śakrādīn vibudhottamān
ṛṣyaśṛṅgāadau mantraiḥ śikṣākṣara samanvitau

गीतिभिः मधुरैः स्निग्धैः मन्त्र आह्वानैः यथार्हतः
होतारो ददुरावाह्य हविर्भागान् दिवौकसाम्

gītibhiḥ madhuraiḥ snigdhaiḥ mantra āhvānaiḥ yathārhataḥ
hotāro dadurāvāhya havirbhāgān divaukasām

न च अहुतं आभूत् तत्र स्खलितम् वा न किंचन
दृश्यते ब्रह्मवत् सर्वम् क्षेमयुक्तम् हि चक्रिरे

na ca ahutaṃ ābhūt tatra skhalitam vā na kiṃcana
dṛśyate brahmavat sarvam kṣemayuktam hi cakrire

न तेषु अहस्सु श्रान्तो वा क्षुधितो वा न दृश्यते
न अविद्वान् ब्राह्मणः कश्चिन् न अशत अनुचरः तथा

na teṣu ahassu śrānto vā kṣudhito vā na dṛśyate
na avidvān brāhmaṇaḥ kaścin na aśata anucaraḥ tathā

ब्राह्मणा भुंजते नित्यम् नाथवन्तः च भुंजते
तापसा भुंजते च अपि श्रमणाः चैव भुंजते

brāhmaṇā bhuṃjate nityam nāthavantaḥ ca bhuṃjate
tāpasā bhuṃjate ca api śramaṇāḥ caiva bhuṃjate

ओर्

or

दीयताम् दीयताम् अन्नम् वासांसि विविधानि च
इति संचोदिताः तत्र तथा चक्रुः अनेकशः

dīyatām dīyatām annam vāsāṃsi vividhāni ca
iti saṃcoditāḥ tatra tathā cakruḥ anekaśaḥ

अन्न कूटाः च दृश्यन्ते बहवः पर्वत उपमाः
दिवसे दिवसे तत्र सिद्धस्य विधिवत् तदा

anna kūṭāḥ ca dṛśyante bahavaḥ parvata upamāḥ
divase divase tatra siddhasya vidhivat tadā

नाना देशात् अनुप्राप्ताः पुरुषाः स्त्री गणाः तथा
अन्न पानैः सुविहिताः तस्मिन् यज्ञे महात्मनः

nānā deśāt anuprāptāḥ puruṣāḥ strī gaṇāḥ tathā
anna pānaiḥ suvihitāḥ tasmin yajñe mahātmanaḥ

अन्नम् हि विधिवत् स्वादु प्रशन्सन्ति द्विजर्षभाः
अहो तृप्ताः स्म भद्रम् ते इति शुश्राव राघवः

annam hi vidhivat svādu praśansanti dvijarṣabhāḥ
aho tṛptāḥ sma bhadram te iti śuśrāva rāghavaḥ

स्वलंकृताः च पुरुषा ब्राह्मणान् पर्यवेषयन्
उपासन्ते च तान् अन्ये सुमृष्ट मणि कुण्डलाः

svalaṃkṛtāḥ ca puruṣā brāhmaṇān paryaveṣayan
upāsante ca tān anye sumṛṣṭa maṇi kuṇḍalāḥ

कर्मान्तरे तदा विप्रा हेतुवादान् बहूनपि
प्राहुः सुवाग्मिनो धीराः परस्पर जिगीषया

karmāntare tadā viprā hetuvādān bahūnapi
prāhuḥ suvāgmino dhīrāḥ paraspara jigīṣayā

दिवसे दिवसे तत्र संस्तरे कुशला द्विजाः
सर्व कर्माणि चक्रुः ते यथा शास्त्रं प्रचोदिताः

divase divase tatra saṃstare kuśalā dvijāḥ
sarva karmāṇi cakruḥ te yathā śāstraṃ pracoditāḥ

न अषडङ्ग वित् अत्र आसीत् न अव्रतो न अबहुश्रुतः
सदस्यः तस्य वै राज्ञो न अवाद कुशला द्विजाः

na aṣaḍaṅga vit atra āsīt na avrato na abahuśrutaḥ
sadasyaḥ tasya vai rājño na avāda kuśalā dvijāḥ

प्राप्ते यूपः उच्छ्रये तस्मिन् षड् बैल्वाः खादिराः तथा
तावन्तो बिल्व सहिताः पर्णिनः च तथा अपरे

prāpte yūpaḥ ucchraye tasmin ṣaḍ bailvāḥ khādirāḥ tathā
tāvanto bilva sahitāḥ parṇinaḥ ca tathā apare

कारिताः सर्व एवैते शास्त्रज्ञैः यज्ञकोविदैः
शोभाअर्थम् तस्य यज्ञस्य कांचन अलंकृत अभवन्

kāritāḥ sarva evaite śāstrajñaiḥ yajñakovidaiḥ
śobhāartham tasya yajñasya kāṃcana alaṃkṛta abhavan

एक विंशति यूपाः ते एक विंशत् अरत्नयः
वासोभिः एक विंशद्भिः एकैकम् समलंकृताः

eka viṃśati yūpāḥ te eka viṃśat aratnayaḥ
vāsobhiḥ eka viṃśadbhiḥ ekaikam samalaṃkṛtāḥ

विन्यस्ता विधिवत् सर्वे शिल्पिभिः सुकृता दृढाः
अष्ट आस्रयः सर्व एव श्लक्ष्ण रूप समन्विताः

vinyastā vidhivat sarve śilpibhiḥ sukṛtā dṛḍhāḥ
aṣṭa āsrayaḥ sarva eva ślakṣṇa rūpa samanvitāḥ

आच्छादिताः ते वासोभिः पुष्पैः गन्धैः च पूजिताः
सप्त ऋषयो दीप्तिमन्तो विराजन्ते यथा दिवि

ācchāditāḥ te vāsobhiḥ puṣpaiḥ gandhaiḥ ca pūjitāḥ
sapta ṛṣayo dīptimanto virājante yathā divi

इष्टकाः च यथा न्यायम् कारिताः च प्रमाणतः
चितो।अग्निः ब्राह्मणैः तत्र कुशलैः शिप्लकर्मणि

iṣṭakāḥ ca yathā nyāyam kāritāḥ ca pramāṇataḥ
cito|agniḥ brāhmaṇaiḥ tatra kuśalaiḥ śiplakarmaṇi

सचित्यो राज सिंहस्य संचितः कुशलैः द्विजैः
गरुडो रुक्मपक्षो वै त्रिगुणो अष्टा दशात्मकः

sacityo rāja siṃhasya saṃcitaḥ kuśalaiḥ dvijaiḥ
garuḍo rukmapakṣo vai triguṇo aṣṭā daśātmakaḥ

नियुक्ताः तत्र पशवः तत् तत् उद्दिश्य दैवतम्
उरगाः पक्षिणः च एव यथा शास्त्रम् प्रचोदिताः

niyuktāḥ tatra paśavaḥ tat tat uddiśya daivatam
uragāḥ pakṣiṇaḥ ca eva yathā śāstram pracoditāḥ

शामित्रे तु हयः तत्र तथा जलचराः च ये
ऋषिभिः सर्वम् एवै तन् नियुक्तम् शास्त्रतः तदा

śāmitre tu hayaḥ tatra tathā jalacarāḥ ca ye
ṛṣibhiḥ sarvam evai tan niyuktam śāstrataḥ tadā

पशूनाम् त्रिशतम् तत्र यूपेषु नियतम् तदा
अश्व रत्नः उत्तमम् तस्य राज्ञो दशरथस्य ह

paśūnām triśatam tatra yūpeṣu niyatam tadā
aśva ratnaḥ uttamam tasya rājño daśarathasya ha

कौसल्या तम् हयम् तत्र परिचर्य समंततः
कृपाणैः विशशासः एनम् त्रिभिः परमया मुदा

kausalyā tam hayam tatra paricarya samaṃtataḥ
kṛpāṇaiḥ viśaśāsaḥ enam tribhiḥ paramayā mudā

पतत्रिणा तदा सार्धम् सुस्थितेन च चेतसा
अवसत् रजनीम् एकाम् कौसल्या धर्म कांयया

patatriṇā tadā sārdham susthitena ca cetasā
avasat rajanīm ekām kausalyā dharma kāṃyayā

होता अध्वर्युः तथ उद्गाता हस्तेन समयोजयन्
महिष्या परिवृत्त्या अथ वावाताम् अपराम् तथा

hotā adhvaryuḥ tatha udgātā hastena samayojayan
mahiṣyā parivṛttyā atha vāvātām aparām tathā

पतत्रिणः तस्य वपाम् उद्धृत्य नियतेइन्द्रियः
ऋत्विक् परम संपन्नः श्रपयामास शास्त्रतः

patatriṇaḥ tasya vapām uddhṛtya niyateindriyaḥ
ṛtvik parama saṃpannaḥ śrapayāmāsa śāstrataḥ

धूम गन्धम् वपायाः तु जिघ्रति स्म नराधिपः
यथा कालम् यथा न्यायम् निर्णुदन् पापम् आत्मनः

dhūma gandham vapāyāḥ tu jighrati sma narādhipaḥ
yathā kālam yathā nyāyam nirṇudan pāpam ātmanaḥ

हयस्य यानि च अंगानि तानि सर्वाणि ब्राह्मणाः
अग्नौ प्रास्यन्ति विधिवत् समस्ताः षोडश ऋत्विजः

hayasya yāni ca aṃgāni tāni sarvāṇi brāhmaṇāḥ
agnau prāsyanti vidhivat samastāḥ ṣoḍaśa ṛtvijaḥ

प्लक्ष शाखासु यज्ञानाम् अन्येषाम् क्रियते हविः
अश्व मेधस्य यज्ञस्य वैतसो भागः इष्यते

plakṣa śākhāsu yajñānām anyeṣām kriyate haviḥ
aśva medhasya yajñasya vaitaso bhāgaḥ iṣyate

त्र्यहो।अश्व मेधः संख्यातः कल्प सूत्रेण ब्राह्मणैः
चतुष्टोमम् अहः तस्य प्रथमम् परिकल्पितम्

tryaho|aśva medhaḥ saṃkhyātaḥ kalpa sūtreṇa brāhmaṇaiḥ
catuṣṭomam ahaḥ tasya prathamam parikalpitam

उक्थ्यम् द्वितीयम् संख्यातम् अतिरात्रम् तथोत्तरम्
कारिताः तत्र बहवो विहिताः शास्त्र दर्शनात्

ukthyam dvitīyam saṃkhyātam atirātram tathottaram
kāritāḥ tatra bahavo vihitāḥ śāstra darśanāt

ज्योतिष्टोम आयुषी च एवम् अतिरात्रौ विनिर्मितौ
अभिजित् विश्वजित् च एवम् अप्तोर्यामो महाक्रतुः

jyotiṣṭoma āyuṣī ca evam atirātrau vinirmitau
abhijit viśvajit ca evam aptoryāmo mahākratuḥ

प्राचीम् होत्रे ददौ राजा दिशम् स्वकुल वर्धनः
अध्वर्यवे प्रतीचीम् तु ब्रह्मणे दक्षिणाम् दिशम्

prācīm hotre dadau rājā diśam svakula vardhanaḥ
adhvaryave pratīcīm tu brahmaṇe dakṣiṇām diśam

क्रतुं समाप्य तु तदा न्यायतः पुरुषर्षभः
ऋत्विग्भ्यो हि ददौ राजा धराम् ताम् कुलवर्धनः

kratuṃ samāpya tu tadā nyāyataḥ puruṣarṣabhaḥ
ṛtvigbhyo hi dadau rājā dharām tām kulavardhanaḥ

एवम् दत्त्वा प्रहृष्टो अभूत् श्रीमान् इक्ष्वाकु नन्दन
ऋत्विजः तु अब्रुवन् सर्वे राजानम् गत किल्बिषम्

evam dattvā prahṛṣṭo abhūt śrīmān ikṣvāku nandana
ṛtvijaḥ tu abruvan sarve rājānam gata kilbiṣam

भवान् एव महीम् कृत्स्नाम् एको रक्षितुम् अर्हति
न भूंया कार्यम् अस्माकम् न हि शक्ताः स्म पालने

bhavān eva mahīm kṛtsnām eko rakṣitum arhati
na bhūṃyā kāryam asmākam na hi śaktāḥ sma pālane

रताः स्वाध्याय करणे वयम् नित्यम् हि भूमिप
निष्क्रयम् किंचित् एव इह प्रयच्छतु भवान् इति

ratāḥ svādhyāya karaṇe vayam nityam hi bhūmipa
niṣkrayam kiṃcit eva iha prayacchatu bhavān iti

मणि रत्नम् सुवर्णम् वा गावो यद् वा समुद्यतम्
तत् प्रयच्छ नरश्रेष्ट धरण्या न प्रयोजनम्

maṇi ratnam suvarṇam vā gāvo yad vā samudyatam
tat prayaccha naraśreṣṭa dharaṇyā na prayojanam

एवम् उक्तो नरपतिः ब्राह्मणैः वेद पारगैः
गवाम् शत सहस्राणि दश तेभ्यो ददौ नृपः

evam ukto narapatiḥ brāhmaṇaiḥ veda pāragaiḥ
gavām śata sahasrāṇi daśa tebhyo dadau nṛpaḥ

ऋत्विजः च ततः सर्वे प्रददुः सहिता वसु

ṛtvijaḥ ca tataḥ sarve pradaduḥ sahitā vasu

ततः ते न्यायतः कृत्वा प्रविभागम् द्विजोत्तमाः

tataḥ te nyāyataḥ kṛtvā pravibhāgam dvijottamāḥ

ततः प्रसर्पकेभ्यस्तु हिरण्यम् सुसमाहितः

tataḥ prasarpakebhyastu hiraṇyam susamāhitaḥ

दरिद्राय द्विजाय अथ हस्त आभरणम् उत्तमम्

daridrāya dvijāya atha hasta ābharaṇam uttamam

ततः प्रीतेषु विधिवत् द्विजेषु द्विज वत्सलः

tataḥ prīteṣu vidhivat dvijeṣu dvija vatsalaḥ

तस्य आशिषो।अथ विविधा ब्राह्मणैः समुदाहृताः

tasya āśiṣo|atha vividhā brāhmaṇaiḥ samudāhṛtāḥ

ततः प्रीत मना रजाअ प्राप्य यज्ञम् अनुत्तमम्

tataḥ prīta manā rajāa prāpya yajñam anuttamam

ततो।अब्रवीत् ऋश्य्शृंगम् राजा दशरथः तदा

tato|abravīt ṛśyśṛṃgam rājā daśarathaḥ tadā

तथेति च स राजानम् उवाच द्विजसत्तमः
भविष्यन्ति सुता राजन् चत्वारः ते कुलोद्वहाः

tatheti ca sa rājānam uvāca dvijasattamaḥ
bhaviṣyanti sutā rājan catvāraḥ te kulodvahāḥ

इति वाल्मीकि रामायणे आदिकाव्ये बाल काण्डे चतुर्दशः
सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādikāvye bāla kāṇḍe caturdaśaḥ
sargaḥ