विशालान् कोसलान् रम्यान् यात्वा लक्ष्मण पूर्वजः
अयोध्याभिमुखो धीमान् प्राञ्ञ्लिर्वाक्वमब्रवीत्

viśālān kosalān ramyān yātvā lakṣmaṇa pūrvajaḥ
ayodhyābhimukho dhīmān prāññlirvākvamabravīt

आपृच्छे त्वाम् पुरीश्रेष्ठे काकुत्स्थपरिपालिते
दैवतानि च यानि त्वाम् पालयन्त्यावसन्ति च

āpṛcche tvām purīśreṣṭhe kākutsthaparipālite
daivatāni ca yāni tvām pālayantyāvasanti ca

निवृत्तवनवासस्त्वामनृणो जगतीपतेः
पुनर्ध्रक्ष्यामि मात्रा च पित्रा च सह सम्गतः

nivṛttavanavāsastvāmanṛṇo jagatīpateḥ
punardhrakṣyāmi mātrā ca pitrā ca saha samgataḥ

ततो रुधिरताम्राक्षो भुजमुद्यम्य दक्षिणम्
अश्रुपूर्णमुखो दीनो।अब्रवीज्जानपदम् जनम्

tato rudhiratāmrākṣo bhujamudyamya dakṣiṇam
aśrupūrṇamukho dīno|abravījjānapadam janam

अनुक्रोशो दया चैव यथार्हम् मयि वह् कृतः
चिरम् दुःखस्य पापीयो गम्यतामर्थसिद्धये

anukrośo dayā caiva yathārham mayi vah kṛtaḥ
ciram duḥkhasya pāpīyo gamyatāmarthasiddhaye

ते।अभिवाद्य महात्मानम् कृत्वा चापि प्रदक्षिणम्
विलपन्तो नरा घोरम् व्यतिष्ठन्त क्वचित् क्वचित्

te|abhivādya mahātmānam kṛtvā cāpi pradakṣiṇam
vilapanto narā ghoram vyatiṣṭhanta kvacit kvacit

तथा विलपताम् तेषामतृप्तानाम् च राघवः
अचक्षुरिषयम् प्रायाद्यथार्कः क्षणदामुखे

tathā vilapatām teṣāmatṛptānām ca rāghavaḥ
acakṣuriṣayam prāyādyathārkaḥ kṣaṇadāmukhe

ततो धान्यधनोपेतान् दानशीलजनान् शिवान्
अकुतश्चिद्भयान् रम्याम् श्चैत्ययूपसमावृतान्

tato dhānyadhanopetān dānaśīlajanān śivān
akutaścidbhayān ramyām ścaityayūpasamāvṛtān

मध्येन मुदितम् स्फीतम् रम्योद्यानसमाकुलम्
राज्यम् भोग्यम् नरेन्द्राणाम् ययौ धृतिमताम् वरः

madhyena muditam sphītam ramyodyānasamākulam
rājyam bhogyam narendrāṇām yayau dhṛtimatām varaḥ

तत्र त्रिपथगाम् दिव्याम् शिव तोयाम् अशैवलाम्
ददर्श राघवो गन्गाम् पुण्याम् ऋषि निसेविताम्

tatra tripathagām divyām śiva toyām aśaivalām
dadarśa rāghavo gangām puṇyām ṛṣi nisevitām

आश्रमैरविदूर्स्थैः श्रीमद्भिः समलम् कृताम्
काले।अप्सरोभिर्हृष्टाभिः सेविताम्भोह्रदाम् शिवाम्

āśramairavidūrsthaiḥ śrīmadbhiḥ samalam kṛtām
kāle|apsarobhirhṛṣṭābhiḥ sevitāmbhohradām śivām

देवदानवगन्धर्वैः किन्नरैरुपशोभिताम्
नागगन्धर्वपत्नीभिः सेविताम् सततम् शिवाम्

devadānavagandharvaiḥ kinnarairupaśobhitām
nāgagandharvapatnībhiḥ sevitām satatam śivām

देवाक्रीडशताकीर्णाम् देवोद्यानशतायुताम्
देवार्थमाकाशगमाम् विख्याताम् देवपद्मिनीम्

devākrīḍaśatākīrṇām devodyānaśatāyutām
devārthamākāśagamām vikhyātām devapadminīm

जलघाताट्टहासोग्राम् फेननिर्मलहासिनीम्
क्वचिद्वेणीकृतजलाम् क्वचिदावर्तशोभिताम्

jalaghātāṭṭahāsogrām phenanirmalahāsinīm
kvacidveṇīkṛtajalām kvacidāvartaśobhitām

क्वचित्स्तिमितगम्भीराम् क्वचिद्वेगजलाकुलाम्
क्वचिद्गम्भीरनिर्घोषाम् क्वचिद्भैरवनिस्वनाम्

kvacitstimitagambhīrām kvacidvegajalākulām
kvacidgambhīranirghoṣām kvacidbhairavanisvanām

देवसम्घाप्लुतजलाम् निर्मलोत्पलशोभिताम्
क्वचिदाभोगपुलिनाम् क्वचिन्नर्मलवालुकाम्

devasamghāplutajalām nirmalotpalaśobhitām
kvacidābhogapulinām kvacinnarmalavālukām

हंस सरस सम्घुष्टाम् चक्र वाक उपकूजिताम्
सदामदैश्च विहगैरभिसम्नादिताम् तराम्

haṃsa sarasa samghuṣṭām cakra vāka upakūjitām
sadāmadaiśca vihagairabhisamnāditām tarām

क्वचित्तीररुहैर्वृक्षैर्मालाभिरिव शोभिताम्
क्वचित्फुल्लोत्पलच्छन्नाम् क्वचित्पद्मवनाकुलाम्

kvacittīraruhairvṛkṣairmālābhiriva śobhitām
kvacitphullotpalacchannām kvacitpadmavanākulām

क्वचित्कुमुदष्ण्डैश्च कुड्मलैरुपशोभिताम्
नानापुष्परजोध्वस्ताम् समदामिव च क्वचित्

kvacitkumudaṣṇḍaiśca kuḍmalairupaśobhitām
nānāpuṣparajodhvastām samadāmiva ca kvacit

व्यपेतमलसम्घाताम् मणिनिर्मलदर्शनाम्
दिशागजैर्वनगजैर्मत्तैश्च वरवारणैः

vyapetamalasamghātām maṇinirmaladarśanām
diśāgajairvanagajairmattaiśca varavāraṇaiḥ

प्रमदामिव यत्ने न भूषिताम् भूषणोत्तमैः

pramadāmiva yatne na bhūṣitām bhūṣaṇottamaiḥ

विष्णुपादच्युताम् दिव्यामपापाम् पापनाशिनीम्
ताम् शङ्करजटाजूटाद्भ्रष्टाम् सागरतेजसा

viṣṇupādacyutām divyāmapāpām pāpanāśinīm
tām śaṅkarajaṭājūṭādbhraṣṭām sāgaratejasā

ताम् ऊर्मि कलिल आवर्ताम् अन्ववेक्ष्य महा रथः
सुमन्त्रम् अब्रवीत् सूतम् इह एव अद्य वसामहे

tām ūrmi kalila āvartām anvavekṣya mahā rathaḥ
sumantram abravīt sūtam iha eva adya vasāmahe

अविदूरात् अयम् नद्या बहु पुष्प प्रवालवान्
सुमहान् इन्गुदी वृक्षो वसामः अत्र एव सारथे

avidūrāt ayam nadyā bahu puṣpa pravālavān
sumahān ingudī vṛkṣo vasāmaḥ atra eva sārathe

द्रक्ष्यामः सरिताम् श्रेष्ठाम् सम्मान्यसलिलाम् शिवाम्
देवदानवगन्धर्वमृगमानुषपक्षिणाम्

drakṣyāmaḥ saritām śreṣṭhām sammānyasalilām śivām
devadānavagandharvamṛgamānuṣapakṣiṇām

लक्षणः च सुमन्त्रः च बाढम् इति एव राघवम्
उक्त्वा तम् इन्गुदी वृक्षम् तदा उपययतुर् हयैः

lakṣaṇaḥ ca sumantraḥ ca bāḍham iti eva rāghavam
uktvā tam ingudī vṛkṣam tadā upayayatur hayaiḥ

रामः अभियाय तम् रम्यम् वृक्षम् इक्ष्वाकु नन्दनः
रथात् अवातरत् तस्मात् सभार्यः सह लक्ष्मणः

rāmaḥ abhiyāya tam ramyam vṛkṣam ikṣvāku nandanaḥ
rathāt avātarat tasmāt sabhāryaḥ saha lakṣmaṇaḥ

सुमन्त्रः अपि अवतीर्य एव मोचयित्वा हय उत्तमान्
वृक्ष मूल गतम् रामम् उपतस्थे कृत अन्जलिः

sumantraḥ api avatīrya eva mocayitvā haya uttamān
vṛkṣa mūla gatam rāmam upatasthe kṛta anjaliḥ

तत्र राजा गुहो नाम रामस्य आत्म समः सखा
निषाद जात्यो बलवान् स्थपतिः च इति विश्रुतः

tatra rājā guho nāma rāmasya ātma samaḥ sakhā
niṣāda jātyo balavān sthapatiḥ ca iti viśrutaḥ

स श्रुत्वा पुरुष व्याघ्रम् रामम् विषयम् आगतम्
वृद्धैः परिवृतः अमात्यैः ज्ञातिभिः च अपि उपागतः

sa śrutvā puruṣa vyāghram rāmam viṣayam āgatam
vṛddhaiḥ parivṛtaḥ amātyaiḥ jñātibhiḥ ca api upāgataḥ

ततः निषाद अधिपतिम् दृष्ट्वा दूरात् अवस्थितम्
सह सौमित्रिणा रामः समागच्चद् गुहेन सः

tataḥ niṣāda adhipatim dṛṣṭvā dūrāt avasthitam
saha saumitriṇā rāmaḥ samāgaccad guhena saḥ

तम् आर्तः सम्परिष्वज्य गुहो राघवम् अब्रवीत्
यथा अयोध्या तथा इदम् ते राम किम् करवाणि ते

tam ārtaḥ sampariṣvajya guho rāghavam abravīt
yathā ayodhyā tathā idam te rāma kim karavāṇi te

ततः गुणवद् अन्न अद्यम् उपादाय पृथग् विधम्
अर्घ्यम् च उपानयत् क्षिप्रम् वाक्यम् च इदम् उवाच ह

tataḥ guṇavad anna adyam upādāya pṛthag vidham
arghyam ca upānayat kṣipram vākyam ca idam uvāca ha

स्वागतम् ते महा बाहो तव इयम् अखिला मही
वयम् प्रेष्या भवान् भर्ता साधु राज्यम् प्रशाधि नः

svāgatam te mahā bāho tava iyam akhilā mahī
vayam preṣyā bhavān bhartā sādhu rājyam praśādhi naḥ

भक्ष्यम् भोज्यम् च पेयम् च लेह्यम् च इदम् उपस्थितम्
शयनानि च मुख्यानि वाजिनाम् खादनम् च ते

bhakṣyam bhojyam ca peyam ca lehyam ca idam upasthitam
śayanāni ca mukhyāni vājinām khādanam ca te

गुहम् एव ब्रुवाणम् तम् राघवः प्रत्युवाच ह

guham eva bruvāṇam tam rāghavaḥ pratyuvāca ha

भुजाभ्याम् साधु वृत्ताभ्याम् पीडयन् वाक्यम् अब्रवीत्
दिष्ट्या त्वाम् गुह पश्यामिअरोगम् सह बान्धवैः

bhujābhyām sādhu vṛttābhyām pīḍayan vākyam abravīt
diṣṭyā tvām guha paśyāmiarogam saha bāndhavaiḥ

यत् तु इदम् भवता किंचित् प्रीत्या समुपकल्पितम्
सर्वम् तत् अनुजानामि न हि वर्ते प्रतिग्रहे

yat tu idam bhavatā kiṃcit prītyā samupakalpitam
sarvam tat anujānāmi na hi varte pratigrahe

कुश चीर अजिन धरम् फल मूल अशनम् च माम्
विद्धि प्रणिहितम् धर्मे तापसम् वन गोचरम्

kuśa cīra ajina dharam phala mūla aśanam ca mām
viddhi praṇihitam dharme tāpasam vana gocaram

अश्वानाम् खादनेन अहम् अर्थी न अन्येन केनचित्
एतावता अत्र भवता भविष्यामि सुपूजितः

aśvānām khādanena aham arthī na anyena kenacit
etāvatā atra bhavatā bhaviṣyāmi supūjitaḥ

एते हि दयिता राज्ञः पितुर् दशरथस्य मे
एतैः सुविहितैः अश्वैः भविष्याम्य् अहम् अर्चितः

ete hi dayitā rājñaḥ pitur daśarathasya me
etaiḥ suvihitaiḥ aśvaiḥ bhaviṣyāmy aham arcitaḥ

अश्वानाम् प्रतिपानम् च खादनम् चैव सो अन्वशात्
गुहः तत्र एव पुरुषांस् त्वरितम् दीयताम् इति

aśvānām pratipānam ca khādanam caiva so anvaśāt
guhaḥ tatra eva puruṣāṃs tvaritam dīyatām iti

ततः चीर उत्तर आसन्गः संध्याम् अन्वास्य पश्चिमाम्
जलम् एव आददे भोज्यम् लक्ष्मणेन आहृतम् स्वयम्

tataḥ cīra uttara āsangaḥ saṃdhyām anvāsya paścimām
jalam eva ādade bhojyam lakṣmaṇena āhṛtam svayam

तस्य भूमौ शयानस्य पादौ प्रक्षाल्य लक्ष्मणः
सभार्यस्य ततः अभ्येत्य तस्थौ वृष्कम् उपाश्रितः

tasya bhūmau śayānasya pādau prakṣālya lakṣmaṇaḥ
sabhāryasya tataḥ abhyetya tasthau vṛṣkam upāśritaḥ

गुहो अपि सह सूतेन सौमित्रिम् अनुभाषयन्
अन्वजाग्रत् ततः रामम् अप्रमत्तः धनुर् धरः

guho api saha sūtena saumitrim anubhāṣayan
anvajāgrat tataḥ rāmam apramattaḥ dhanur dharaḥ

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे पञ्चाशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye ayodhya kāṇḍe pañcāśaḥ sargaḥ