तेषामेवम् विष्ण्णानाम्पीडितानामतीव च
बाष्पविप्लुतनेत्राणाम् सशोकानाम् मुमूर्षया

teṣāmevam viṣṇṇānāmpīḍitānāmatīva ca
bāṣpaviplutanetrāṇām saśokānām mumūrṣayā

स्वम् स्वम् निलयम् आगम्य पुत्र दारैः समावृताः
अश्रूणि मुमुचुः सर्वे बाष्पेण पिहित आननाः

svam svam nilayam āgamya putra dāraiḥ samāvṛtāḥ
aśrūṇi mumucuḥ sarve bāṣpeṇa pihita ānanāḥ

न च आहृष्यन् न च अमोदन् वणिजो न प्रसारयन्
न च अशोभन्त पण्यानि न अपचन् गृह मेधिनः

na ca āhṛṣyan na ca amodan vaṇijo na prasārayan
na ca aśobhanta paṇyāni na apacan gṛha medhinaḥ

नष्टम् दृष्ट्वा न अभ्यनन्दन् विपुलम् वा धन आगमम्
पुत्रम् प्रथमजम् लब्ध्वा जननी न अभ्यनन्दत

naṣṭam dṛṣṭvā na abhyanandan vipulam vā dhana āgamam
putram prathamajam labdhvā jananī na abhyanandata

गृहे गृहे रुदन्त्यः च भर्तारम् गृहम् आगतम्
व्यगर्हयन्तः दुह्ख आर्ता वाग्भिस् तोत्रैः इव द्विपान्

gṛhe gṛhe rudantyaḥ ca bhartāram gṛham āgatam
vyagarhayantaḥ duhkha ārtā vāgbhis totraiḥ iva dvipān

किम् नु तेषाम् गृहैः कार्यम् किम् दारैः किम् धनेन वा
पुत्रैः वा किम् सुखैः वा अपि ये न पश्यन्ति राघवम्

kim nu teṣām gṛhaiḥ kāryam kim dāraiḥ kim dhanena vā
putraiḥ vā kim sukhaiḥ vā api ye na paśyanti rāghavam

एकः सत् पुरुषो लोके लक्ष्मणः सह सीतया
यो अनुगच्चति काकुत्स्थम् रामम् परिचरन् वने

ekaḥ sat puruṣo loke lakṣmaṇaḥ saha sītayā
yo anugaccati kākutstham rāmam paricaran vane

आपगाः कृत पुण्याः ताः पद्मिन्यः च सरांसि च
येषु स्नास्यति काकुत्स्थो विगाह्य सलिलम् शुचि

āpagāḥ kṛta puṇyāḥ tāḥ padminyaḥ ca sarāṃsi ca
yeṣu snāsyati kākutstho vigāhya salilam śuci

शोभयिष्यन्ति काकुत्स्थम् अटव्यो रम्य काननाः
आपगाः च महा अनूपाः सानुमन्तः च पर्वताः

śobhayiṣyanti kākutstham aṭavyo ramya kānanāḥ
āpagāḥ ca mahā anūpāḥ sānumantaḥ ca parvatāḥ

काननम् वा अपि शैलम् वा यम् रामः अभिगमिष्यति
प्रिय अतिथिम् इव प्राप्तम् न एनम् शक्ष्यन्ति अनर्चितुम्

kānanam vā api śailam vā yam rāmaḥ abhigamiṣyati
priya atithim iva prāptam na enam śakṣyanti anarcitum

विचित्र कुसुम आपीडा बहु मन्जलि धारिणः
अकाले च अपि मुख्यानि पुष्पाणि च फलानि च

vicitra kusuma āpīḍā bahu manjali dhāriṇaḥ
akāle ca api mukhyāni puṣpāṇi ca phalāni ca

अकाले चापि मुख्यानि पुष्पाणि च फलानि च
दर्शयिष्यन्ति अनुक्रोशात् गिरयो रामम् आगतम्

akāle cāpi mukhyāni puṣpāṇi ca phalāni ca
darśayiṣyanti anukrośāt girayo rāmam āgatam

प्रस्रविष्यन्ति तोयानि विमलानि महीधराः
विदर्शयन्तः विविधान् भूयः चित्राम्ः च निर्झरान्

prasraviṣyanti toyāni vimalāni mahīdharāḥ
vidarśayantaḥ vividhān bhūyaḥ citrāmḥ ca nirjharān

पादपाः पर्वत अग्रेषु रमयिष्यन्ति राघवम्
यत्र रामः भयम् न अत्र न अस्ति तत्र पराभवः

pādapāḥ parvata agreṣu ramayiṣyanti rāghavam
yatra rāmaḥ bhayam na atra na asti tatra parābhavaḥ

स हि शूरः महा बाहुः पुत्रः दशरथस्य च
पुरा भवति नो दूरात् अनुगच्चाम राघवम्

sa hi śūraḥ mahā bāhuḥ putraḥ daśarathasya ca
purā bhavati no dūrāt anugaccāma rāghavam

पादच् चाया सुखा भर्तुस् तादृशस्य महात्मनः
स हि नाथो जनस्य अस्य स गतिः स परायणम्

pādac cāyā sukhā bhartus tādṛśasya mahātmanaḥ
sa hi nātho janasya asya sa gatiḥ sa parāyaṇam

वयम् परिचरिष्यामः सीताम् यूयम् तु राघवम्
इति पौर स्त्रियो भर्तृऋन् दुह्ख आर्ताः तत् तत् अब्रुवन्

vayam paricariṣyāmaḥ sītām yūyam tu rāghavam
iti paura striyo bhartṛṛn duhkha ārtāḥ tat tat abruvan

युष्माकम् राघवो अरण्ये योग क्षेमम् विधास्यति
सीता नारी जनस्य अस्य योग क्षेमम् करिष्यति

yuṣmākam rāghavo araṇye yoga kṣemam vidhāsyati
sītā nārī janasya asya yoga kṣemam kariṣyati

को न्व् अनेन अप्रतीतेन स उत्कण्ठित जनेन च
सम्प्रीयेत अमनोज्ञेन वासेन हृत चेतसा

ko nv anena apratītena sa utkaṇṭhita janena ca
samprīyeta amanojñena vāsena hṛta cetasā

कैकेय्या यदि चेद् राज्यम् स्यात् अधर्म्यम् अनाथवत्
न हि नो जीवितेन अर्थः कुतः पुत्रैः कुतः धनैः

kaikeyyā yadi ced rājyam syāt adharmyam anāthavat
na hi no jīvitena arthaḥ kutaḥ putraiḥ kutaḥ dhanaiḥ

यया पुत्रः च भर्ता च त्यक्ताव् ऐश्वर्य कारणात्
कम् सा परिहरेद् अन्यम् कैकेयी कुल पांसनी

yayā putraḥ ca bhartā ca tyaktāv aiśvarya kāraṇāt
kam sā parihared anyam kaikeyī kula pāṃsanī

कैकेय्या न वयम् राज्ये भृतका निवसेमहि
जीवन्त्या जातु जीवन्त्यः पुत्रैः अपि शपामहे

kaikeyyā na vayam rājye bhṛtakā nivasemahi
jīvantyā jātu jīvantyaḥ putraiḥ api śapāmahe

या पुत्रम् पार्थिव इन्द्रस्य प्रवासयति निर्घृणा
कः ताम् प्राप्य सुखम् जीवेद् अधर्म्याम् दुष्ट चारिणीम्

yā putram pārthiva indrasya pravāsayati nirghṛṇā
kaḥ tām prāpya sukham jīved adharmyām duṣṭa cāriṇīm

उपद्रुतमिदम् सर्वमनालम्बमनायकम्
कैकेय्या हि कृते सर्वम् विनाशमुपयास्यति

upadrutamidam sarvamanālambamanāyakam
kaikeyyā hi kṛte sarvam vināśamupayāsyati

न हि प्रव्रजिते रामे जीविष्यति मही पतिः
मृते दशरथे व्यक्तम् विलोपः तत् अनन्तरम्

na hi pravrajite rāme jīviṣyati mahī patiḥ
mṛte daśarathe vyaktam vilopaḥ tat anantaram

ते विषम् पिबत आलोड्य क्षीण पुण्याः सुदुर्गताः
राघवम् वा अनुगच्चध्वम् अश्रुतिम् वा अपि गच्चत

te viṣam pibata āloḍya kṣīṇa puṇyāḥ sudurgatāḥ
rāghavam vā anugaccadhvam aśrutim vā api gaccata

मिथ्या प्रव्राजितः रामः सभार्यः सह लक्ष्मणः
भरते सम्निषृष्टाः स्मः सौनिके पशवो यथा

mithyā pravrājitaḥ rāmaḥ sabhāryaḥ saha lakṣmaṇaḥ
bharate samniṣṛṣṭāḥ smaḥ saunike paśavo yathā

पूर्णचन्द्राननः श्यामो गूढजत्रुररिंदमः
आजानुबाहुः पद्माक्षो रामो लक्ष्मनपूर्वजः

pūrṇacandrānanaḥ śyāmo gūḍhajatrurariṃdamaḥ
ājānubāhuḥ padmākṣo rāmo lakṣmanapūrvajaḥ

तास्तथा विलपन्त्यस्तु नगरे नागरस्त्रियः
चुक्रुशुर्दुःखसम्तप्तामृत्योरिव भयागमे

tāstathā vilapantyastu nagare nāgarastriyaḥ
cukruśurduḥkhasamtaptāmṛtyoriva bhayāgame

इत्येव विलपन्तीनाम् स्त्रीणाम् वेश्मसु राघवम्
जगामास्तम् दिनकरो रजनी चाभ्यवर्तत

ityeva vilapantīnām strīṇām veśmasu rāghavam
jagāmāstam dinakaro rajanī cābhyavartata

नष्टज्वलनसम्पाता प्रशान्ताध्यायसत्कथा
तिमिरेणाभिलिप्तेव तदा सा नगरी बभौ

naṣṭajvalanasampātā praśāntādhyāyasatkathā
timireṇābhilipteva tadā sā nagarī babhau

उपशान्तवणिक्पण्या नष्टहर्षा निराश्रया
अयोध्या नगरी चासीन्नष्टतारमिवाम्बरम्

upaśāntavaṇikpaṇyā naṣṭaharṣā nirāśrayā
ayodhyā nagarī cāsīnnaṣṭatāramivāmbaram

तथा स्त्रियो राम निमित्तम् आतुरा
यथा सुते भ्रातरि वा विवासिते
विलप्य दीना रुरुदुर् विचेतसः
सुतैः हि तासाम् अधिको हि सो अभवत्

tathā striyo rāma nimittam āturā
yathā sute bhrātari vā vivāsite
vilapya dīnā rurudur vicetasaḥ
sutaiḥ hi tāsām adhiko hi so abhavat

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे अष्टचत्वारिंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye ayodhya kāṇḍe aṣṭacatvāriṃśaḥ sargaḥ