गच्छता मातुलकुलं भरतेन तदा।अनघः
शत्रुघ्नो नित्यशत्रुघ्नो नीतः प्रीतिपुरस्कृतः

gacchatā mātulakulaṃ bharatena tadā|anaghaḥ
śatrughno nityaśatrughno nītaḥ prītipuraskṛtaḥ

स तत्र न्यवसद्भ्रात्रा सह सत्कारसत्कृतः
मातुलेनाश्वपतिना पुत्रस्नेहेन लालितः

sa tatra nyavasadbhrātrā saha satkārasatkṛtaḥ
mātulenāśvapatinā putrasnehena lālitaḥ

तत्रापि निवसन्तौ तौ तर्प्यमाणौ च कामतः
भ्रातरौ स्मरतां वीरौ वृद्धं दसरथं नृपम्

tatrāpi nivasantau tau tarpyamāṇau ca kāmataḥ
bhrātarau smaratāṃ vīrau vṛddhaṃ dasarathaṃ nṛpam

राजापि तौ महातेजाः सस्मार प्रोषितौ सुतौ
उभौ भरतशत्रुघ्नौ महेन्द्रवरुणोपमौ

rājāpi tau mahātejāḥ sasmāra proṣitau sutau
ubhau bharataśatrughnau mahendravaruṇopamau

सर्व एव तु तस्येष्ट श्चत्वारः पुरुषर्षभाः
स्वशरीराद्विनिर्वृत्ताश्चत्वार इव बाहवः

sarva eva tu tasyeṣṭa ścatvāraḥ puruṣarṣabhāḥ
svaśarīrādvinirvṛttāścatvāra iva bāhavaḥ

तेषामपि महातेजा रामो रतिकरः पितुः
स्वयम्भूरिव भूतानां बभूव गुणवत्तरः

teṣāmapi mahātejā rāmo ratikaraḥ pituḥ
svayambhūriva bhūtānāṃ babhūva guṇavattaraḥ

स हि देवै रुदीर्णस्य रावणस्य वधार्थिभिः
अर्थितो मानुषे लोके जज्ञे विष्णुः सनातनः

sa hi devai rudīrṇasya rāvaṇasya vadhārthibhiḥ
arthito mānuṣe loke jajñe viṣṇuḥ sanātanaḥ

कौसल्या शुशुभे पुत्रेणामिततेजसा
यथा वरेण देवानामदितिर्वज्रपाणिना

kausalyā śuśubhe putreṇāmitatejasā
yathā vareṇa devānāmaditirvajrapāṇinā

स हि रूपोपपन्नश्च वीर्यवाननसूयकः
भूमावनुपमः सूनुर्गणैर्धशरथोपमः

sa hi rūpopapannaśca vīryavānanasūyakaḥ
bhūmāvanupamaḥ sūnurgaṇairdhaśarathopamaḥ

स च नित्यं प्रशान्तात्मा मृदुपूर्वं तु भाषते
उच्यमानो।अपि परुषं नोत्तरं प्रतिपद्यते

sa ca nityaṃ praśāntātmā mṛdupūrvaṃ tu bhāṣate
ucyamāno|api paruṣaṃ nottaraṃ pratipadyate

कथंचिदुपकारेण कृतेनै केन तुष्यति
न स्मरत्यपकाराणां शतमप्यात्मवत्तया

kathaṃcidupakāreṇa kṛtenai kena tuṣyati
na smaratyapakārāṇāṃ śatamapyātmavattayā

शीलवृद्धै र्ज्ञानवृद्धैर्वयोवृद्धैश्च सज्जनैः
कथयन्नास्त वैनित्य मस्त्रयोग्यान्तरेष्वपि

śīlavṛddhai rjñānavṛddhairvayovṛddhaiśca sajjanaiḥ
kathayannāsta vainitya mastrayogyāntareṣvapi

बुद्धिमान् मधुराभाषी पूर्वभाषी प्रियंवदः
वीर्यवान्न च वीर्येण महता स्वेन विस्मितः

buddhimān madhurābhāṣī pūrvabhāṣī priyaṃvadaḥ
vīryavānna ca vīryeṇa mahatā svena vismitaḥ

न चानृतकथो विद्वान् वृद्धानां प्रतिपूजकः
अनुरक्तः प्रजाभिश्च प्रजाश्चाप्यनुरज्यते

na cānṛtakatho vidvān vṛddhānāṃ pratipūjakaḥ
anuraktaḥ prajābhiśca prajāścāpyanurajyate

सानुक्रोशो जितक्रोधो ब्राह्मणप्रतिपूजकः
दीनानुकम्पी धर्मज्ज़्नो नित्यं प्रग्रहवान् शुचिः

sānukrośo jitakrodho brāhmaṇapratipūjakaḥ
dīnānukampī dharmajzno nityaṃ pragrahavān śuciḥ

कुलोचितमतिः क्षात्रं धर्मं स्वं बहुमन्यते
मन्यते परया कीर्त्य महत्स्वर्गफलं ततः

kulocitamatiḥ kṣātraṃ dharmaṃ svaṃ bahumanyate
manyate parayā kīrtya mahatsvargaphalaṃ tataḥ

नाश्रेयसि रतो विद्वान्न विरुद्धकथारुचिः
उत्तरोत्तरयुक्तौ च वक्ता वाचस्पति र्यथा

nāśreyasi rato vidvānna viruddhakathāruciḥ
uttarottarayuktau ca vaktā vācaspati ryathā

अरोगस्तरुणो वाग्मी वपुष्मान् देशकालवित्
लोके पुरुषसारज्ञस्साधुरेको विनिर्मितः

arogastaruṇo vāgmī vapuṣmān deśakālavit
loke puruṣasārajñassādhureko vinirmitaḥ

स तु स्रेष्ठैर्गुणैर्युक्तः प्रजानां पार्थिवात्मजः
बहिश्चर इव प्राणो बभूव गुणतः प्रियः

sa tu sreṣṭhairguṇairyuktaḥ prajānāṃ pārthivātmajaḥ
bahiścara iva prāṇo babhūva guṇataḥ priyaḥ

सम्यग्विद्याव्रतस्नातो यथावत्साङ्गवेदवित्
इष्वस्त्रे च पितुः श्रेष्ठो बभूव भरताग्रजः

samyagvidyāvratasnāto yathāvatsāṅgavedavit
iṣvastre ca pituḥ śreṣṭho babhūva bharatāgrajaḥ

कल्याणाभिजनः साधुरदीनः सत्यवागृजुः
वृद्धैरभिविनीतश्च द्विजैर्धर्मार्थदर्शिभिः

kalyāṇābhijanaḥ sādhuradīnaḥ satyavāgṛjuḥ
vṛddhairabhivinītaśca dvijairdharmārthadarśibhiḥ

धर्मकामार्थतत्त्वज्ञः स्मृतिमान् प्रतिभानवान्
लौकिके समयाचारे कृतकल्पो विशारदः

dharmakāmārthatattvajñaḥ smṛtimān pratibhānavān
laukike samayācāre kṛtakalpo viśāradaḥ

निभृतः संवृताकारो गुप्तमन्त्रः सहायवान्
अमोघक्रोधहर्षश्च त्यागसंयमकालवित्

nibhṛtaḥ saṃvṛtākāro guptamantraḥ sahāyavān
amoghakrodhaharṣaśca tyāgasaṃyamakālavit

दृढभक्तिः स्थिरप्रज्ञो नासद्ग्राही न दुर्वचाः
निस्तन्द्रिरप्रमत्तश्च स्वदोषपरदोषवित्

dṛḍhabhaktiḥ sthiraprajño nāsadgrāhī na durvacāḥ
nistandrirapramattaśca svadoṣaparadoṣavit

शास्त्रज्ञश्च कृतज्ञश्च पुरुषान्तरकोविदः
यः प्रग्रहानुग्रहयोर्यथान्यायं विचक्षणः

śāstrajñaśca kṛtajñaśca puruṣāntarakovidaḥ
yaḥ pragrahānugrahayoryathānyāyaṃ vicakṣaṇaḥ

सत्संग्रहप्रग्रहणे स्थानविन्निग्रहस्य च
आयकर्मण्युपायज्ञः संदृष्टव्ययकर्मवित्

satsaṃgrahapragrahaṇe sthānavinnigrahasya ca
āyakarmaṇyupāyajñaḥ saṃdṛṣṭavyayakarmavit

श्रैष्ठ्यं शास्त्रसमूहेषु प्राप्तो व्यामिश्रकेषु च
अर्थधर्मौ च संगृह्य सुखतन्त्रो न चालसः

śraiṣṭhyaṃ śāstrasamūheṣu prāpto vyāmiśrakeṣu ca
arthadharmau ca saṃgṛhya sukhatantro na cālasaḥ

वैहारिकाणां शिल्पानां विज्ञातार्थविभागवित्
आरोहे विनये चैव युक्तोवारणवाजिनाम्

vaihārikāṇāṃ śilpānāṃ vijñātārthavibhāgavit
ārohe vinaye caiva yuktovāraṇavājinām

धनुर्वेदविदां स्रेष्ठो लोके।अतिरथसंमतः
अभियाता प्रहर्ता च सेनानयविशारदः

dhanurvedavidāṃ sreṣṭho loke|atirathasaṃmataḥ
abhiyātā prahartā ca senānayaviśāradaḥ

अप्रधृष्यश्च संग्रामे क्रुद्धैरपि सुरासुरैः
अनसूयो जितक्रोधो न दृप्तो न च मत्सरी
न चावमन्ता भूतानां न च कालवशानुगः

apradhṛṣyaśca saṃgrāme kruddhairapi surāsuraiḥ
anasūyo jitakrodho na dṛpto na ca matsarī
na cāvamantā bhūtānāṃ na ca kālavaśānugaḥ

एवं श्रेष्ठगुणैर्युक्तः प्रजानां पार्थिवात्मजः
संमतस्त्रिषु लोकेषुवसुधायाः क्षमागुणैः

evaṃ śreṣṭhaguṇairyuktaḥ prajānāṃ pārthivātmajaḥ
saṃmatastriṣu lokeṣuvasudhāyāḥ kṣamāguṇaiḥ

तथा सर्वप्रजाकान्तैः प्रीतिसंजननैः पितुः

tathā sarvaprajākāntaiḥ prītisaṃjananaiḥ pituḥ

तमेवंव्रतसंपन्नमप्रधृष्यपराक्रमम्

tamevaṃvratasaṃpannamapradhṛṣyaparākramam

एतैस्तु बहुभिर्युक्तं गुणैरनुपमैः सुतम्

etaistu bahubhiryuktaṃ guṇairanupamaiḥ sutam

अथ राज्ञो बभूवैवं वृद्धस्य चिरजीविनः

atha rājño babhūvaivaṃ vṛddhasya cirajīvinaḥ

एषा ह्यस्य परा प्रीतिर्हृदि संपरिवर्तते

eṣā hyasya parā prītirhṛdi saṃparivartate

वृद्धिकामो हि लोकस्य सर्वभूतानुकम्पनः

vṛddhikāmo hi lokasya sarvabhūtānukampanaḥ

यमशक्रसमो वीर्ये बृहस्पतिसमो मतौ

yamaśakrasamo vīrye bṛhaspatisamo matau

महीमहमिमां कृत्स्नामधितिष्ठन्तमात्मजम्

mahīmahamimāṃ kṛtsnāmadhitiṣṭhantamātmajam

इत्येतै र्विविधै स्तैस्तै रन्यपार्थिवदुर्लभैः

ityetai rvividhai staistai ranyapārthivadurlabhaiḥ

दिव्यन्तरिक्षे भूमौ च घोरमुत्पातजं भयम्

divyantarikṣe bhūmau ca ghoramutpātajaṃ bhayam

पूर्णचन्द्राननस्याथ शोकापनुदमात्मनः

pūrṇacandrānanasyātha śokāpanudamātmanaḥ

आत्मनश्च प्रजानां च श्रेयसे च प्रियेण च

ātmanaśca prajānāṃ ca śreyase ca priyeṇa ca

नानानगरवास्तव्यान् पृथग्जानपदानपि

nānānagaravāstavyān pṛthagjānapadānapi

न तु केकयराजानं जनकं वा नराधिपः

na tu kekayarājānaṃ janakaṃ vā narādhipaḥ

तान्वेश्मनानाभरणैर्यथार्हं प्रतिपूजितान्

tānveśmanānābharaṇairyathārhaṃ pratipūjitān

अथोपविष्टे नृपतौ तस्मिन् परबलार्दने

athopaviṣṭe nṛpatau tasmin parabalārdane

अथ राजवितीर्णेषु विविधेष्वासनेषु च

atha rājavitīrṇeṣu vividheṣvāsaneṣu ca