पूर्वजो अपि उक्त मात्रः तु लक्ष्मणेन सुभाषितम्
सार ग्राही महासारम् प्रतिजग्राह राघवः

pūrvajo api ukta mātraḥ tu lakṣmaṇena subhāṣitam
sāra grāhī mahāsāram pratijagrāha rāghavaḥ

स निगृह्य महाबाहुः प्रवृद्धम् रोषम् आत्मनः
अवष्टभ्य धनुः चित्रम् रामो लक्ष्मणम् अब्रवीत्

sa nigṛhya mahābāhuḥ pravṛddham roṣam ātmanaḥ
avaṣṭabhya dhanuḥ citram rāmo lakṣmaṇam abravīt

किम् करिष्यावहे वत्स क्व वा गच्छाव लक्ष्मण
केन उपायेन पश्येयम् सीताम् इह विचिन्तय

kim kariṣyāvahe vatsa kva vā gacchāva lakṣmaṇa
kena upāyena paśyeyam sītām iha vicintaya

तम् तथा परिताप आर्तम् लक्ष्मणो रामम् अब्रवीत्
इदम् एव जनस्थानम् त्वम् अन्वेषितुम् अर्हसि

tam tathā paritāpa ārtam lakṣmaṇo rāmam abravīt
idam eva janasthānam tvam anveṣitum arhasi

सन्ति इह गिरि दुर्गाणि निर्दराः कंदराणि च

santi iha giri durgāṇi nirdarāḥ kaṃdarāṇi ca

तानि युक्तो मया सार्धम् समन्वेषितुम् अर्हसि
त्वत् विधा बुद्धि संपन्ना माहात्मानो नरर्षभ

tāni yukto mayā sārdham samanveṣitum arhasi
tvat vidhā buddhi saṃpannā māhātmāno nararṣabha

इति उक्तः तत् वनम् सर्वम् विचचार स लक्ष्मणः

iti uktaḥ tat vanam sarvam vicacāra sa lakṣmaṇaḥ

ततः पर्वत कूट आभम् महा भागम् द्विज उत्तमम्

tataḥ parvata kūṭa ābham mahā bhāgam dvija uttamam

तम् दृष्ट्वा गिरि शृंग आभम् रामो लक्ष्मणम् अब्रवीत्

tam dṛṣṭvā giri śṛṃga ābham rāmo lakṣmaṇam abravīt

गृध्र रूपम् इदम् व्यक्तम् रक्षो भ्रमति काननम्

gṛdhra rūpam idam vyaktam rakṣo bhramati kānanam

इति उक्त्वा अभ्यपतत् गृध्रम् सन्धाय धनुषि क्षुरम्
क्रुद्धो रामः समुद्र अन्ताम् चालयन् इव मेदिनीम्

iti uktvā abhyapatat gṛdhram sandhāya dhanuṣi kṣuram
kruddho rāmaḥ samudra antām cālayan iva medinīm

तम् दीन दीनया वाचा स फेनम् रुधिरम् वमन्
अभ्यभाषत पक्षी तु रामम् दशरथ आत्मजम्

tam dīna dīnayā vācā sa phenam rudhiram vaman
abhyabhāṣata pakṣī tu rāmam daśaratha ātmajam

याम् ओषधिम् इव आयुष्मन् अन्वेषसि महा वने
सा देवी मम च प्राणा रावणेन उभयम् हृतम्

yām oṣadhim iva āyuṣman anveṣasi mahā vane
sā devī mama ca prāṇā rāvaṇena ubhayam hṛtam

त्वया विरहिता देवी लक्ष्मणेन च राघव
ह्रियमाणा मया दृष्टा रावणेन बलीयसा

tvayā virahitā devī lakṣmaṇena ca rāghava
hriyamāṇā mayā dṛṣṭā rāvaṇena balīyasā

सीताम् अभ्यवपन्नो अहम् रावणः च रणे मया
विध्वंसित रथः च अत्र पातितो धरणी तले

sītām abhyavapanno aham rāvaṇaḥ ca raṇe mayā
vidhvaṃsita rathaḥ ca atra pātito dharaṇī tale

एतत् अस्य धनुः भग्नम् एतत् अस्य शरावरम्
अयम् अस्य रणे राम भग्नः सांग्रामिको रथः

etat asya dhanuḥ bhagnam etat asya śarāvaram
ayam asya raṇe rāma bhagnaḥ sāṃgrāmiko rathaḥ

अयम् तु सारथिः तस्य मत् पक्ष निहतो भुविः
परिश्रान्तस्य मे पक्षौ छित्त्वा खड्गेन रावणः

ayam tu sārathiḥ tasya mat pakṣa nihato bhuviḥ
pariśrāntasya me pakṣau chittvā khaḍgena rāvaṇaḥ

रामः तस्य तु विज्ञाय सीता सक्ताम् प्रियाम् कथाम्
गृध्र राजम् परिष्वज्य परित्यज्य महत् धनुः

rāmaḥ tasya tu vijñāya sītā saktām priyām kathām
gṛdhra rājam pariṣvajya parityajya mahat dhanuḥ

निपपात अवशो भूमौ रुरोद सह लक्ष्मण
द्विगुणीकृत ताप आर्तो रामो धीरतरो अपि सन्

nipapāta avaśo bhūmau ruroda saha lakṣmaṇa
dviguṇīkṛta tāpa ārto rāmo dhīrataro api san

एकम् एक अयने कृच्छ्रे निःश्वसन्तम् मुहुर् मुहुः
समीक्ष्य दुःखितो रामः सौमित्रिम् इदम् अब्रवीत्

ekam eka ayane kṛcchre niḥśvasantam muhur muhuḥ
samīkṣya duḥkhito rāmaḥ saumitrim idam abravīt

राज्यम् भ्रष्टम् वने वासः सीता नष्टा मृते द्विजः
ईदृशी इयम् मम अलक्ष्मीः दहेत् अपि पावकम्

rājyam bhraṣṭam vane vāsaḥ sītā naṣṭā mṛte dvijaḥ
īdṛśī iyam mama alakṣmīḥ dahet api pāvakam

संपूर्णम् अपि चेत् अद्य प्रतरेयम् महोदधिम्
सो अपि नूनम् मम अलक्ष्म्या विशुष्येत् सरिताम् पतिः

saṃpūrṇam api cet adya pratareyam mahodadhim
so api nūnam mama alakṣmyā viśuṣyet saritām patiḥ

न अस्ति अभाग्यतरो लोके मत्तो अस्मिन् स चराचरे
येन इयम् महती प्राप्ता मया व्यसन वागुरा

na asti abhāgyataro loke matto asmin sa carācare
yena iyam mahatī prāptā mayā vyasana vāgurā

अयम् पितृ वयस्यो मे गृध्र राजो जरा अन्वितः
शेते विनिहतो भूमौ मम भाग्य विपर्ययात्

ayam pitṛ vayasyo me gṛdhra rājo jarā anvitaḥ
śete vinihato bhūmau mama bhāgya viparyayāt

इति एवम् उक्त्वा बहुशो राघवः सह लक्ष्मणः
जटायुषम् च पस्पर्श पितृ स्नेहम् निदर्शयन्

iti evam uktvā bahuśo rāghavaḥ saha lakṣmaṇaḥ
jaṭāyuṣam ca pasparśa pitṛ sneham nidarśayan

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे सप्त षष्टितमः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye araṇya kāṇḍe sapta ṣaṣṭitamaḥ sargaḥ