स दीनो दीनया वाचा लक्ष्मणम् वाक्यम् अब्रवीत्
शीघ्रम् लक्ष्मण जानीहि गत्वा गोदावरीम् नदीम्

sa dīno dīnayā vācā lakṣmaṇam vākyam abravīt
śīghram lakṣmaṇa jānīhi gatvā godāvarīm nadīm

एवम् उक्तः तु रामेण लक्ष्मणः पुनः एव हि

evam uktaḥ tu rāmeṇa lakṣmaṇaḥ punaḥ eva hi

ताम् लक्ष्मणः तीर्थवतीम् विचित्वा रामम् अब्रवीत्

tām lakṣmaṇaḥ tīrthavatīm vicitvā rāmam abravīt

कम् नु सा देशम् आपन्ना वैदेही क्लेश नाशिनी

kam nu sā deśam āpannā vaidehī kleśa nāśinī

लक्ष्मणस्य वचः श्रुत्वा दीनः संताप मोहितः

lakṣmaṇasya vacaḥ śrutvā dīnaḥ saṃtāpa mohitaḥ

भूतानि राक्षसेन्द्रेण वध अर्हेण हृताम् अपि
न ताम् शशंसू रामाय तथा गोदावरी नदी

bhūtāni rākṣasendreṇa vadha arheṇa hṛtām api
na tām śaśaṃsū rāmāya tathā godāvarī nadī

ततः प्रचोदिता भूतैः शंस च अस्मै प्रियाम् इति
न च सा हि अवदत् सीताम् पृष्टा रामेण शोचता

tataḥ pracoditā bhūtaiḥ śaṃsa ca asmai priyām iti
na ca sā hi avadat sītām pṛṣṭā rāmeṇa śocatā

रावणस्य च तत् रूपम् कर्माणि च दुरात्मनः
ध्यात्वा भयात् तु वैदेहीम् सा नदी न शशंस ह

rāvaṇasya ca tat rūpam karmāṇi ca durātmanaḥ
dhyātvā bhayāt tu vaidehīm sā nadī na śaśaṃsa ha

निराशः तु तया नद्या सीताया दर्शने कृतः
उवाच रामः सौमित्रिम् सीता दर्शन कर्शितः

nirāśaḥ tu tayā nadyā sītāyā darśane kṛtaḥ
uvāca rāmaḥ saumitrim sītā darśana karśitaḥ

एषा गोदावरी सौम्य किंचन् न प्रतिभाषते
किम् नु लक्ष्मण वक्ष्यामि समेत्य जनकम् वचः

eṣā godāvarī saumya kiṃcan na pratibhāṣate
kim nu lakṣmaṇa vakṣyāmi sametya janakam vacaḥ

या मे राज्य विहीनस्य वने वन्येन जीवतः

yā me rājya vihīnasya vane vanyena jīvataḥ

ज्ञाति वर्ग विहीनस्य राज पुत्रीम् अपश्यतः

jñāti varga vihīnasya rāja putrīm apaśyataḥ

मंदाकिनीम् जनस्थानम् इमम् प्रस्रवणम् गिरिम्

maṃdākinīm janasthānam imam prasravaṇam girim

एते महा मृगा वीर माम् ईक्षन्ते पुनः पुनः

ete mahā mṛgā vīra mām īkṣante punaḥ punaḥ

तान् तु दृष्ट्वा नरव्याघ्र राघवः प्रत्युवाच ह

tān tu dṛṣṭvā naravyāghra rāghavaḥ pratyuvāca ha

एवम् उक्ता नरेन्द्रेण ते मृगाः सहसा उत्थिता

evam uktā narendreṇa te mṛgāḥ sahasā utthitā

येन मार्गम् च भूमिम् च निरीक्षन्ते स्म ते मृगाः

yena mārgam ca bhūmim ca nirīkṣante sma te mṛgāḥ

तेषाम् वचन सर्वस्वम् लक्षयामास च इन्गितम्

teṣām vacana sarvasvam lakṣayāmāsa ca ingitam

क्व सीत इति त्वया पृष्टा यथा इमे सहसा उथिताः

kva sīta iti tvayā pṛṣṭā yathā ime sahasā uthitāḥ

बाढम् इति एव काकुत्स्थः प्रस्थितो दक्षिणाम् दिशम्

bāḍham iti eva kākutsthaḥ prasthito dakṣiṇām diśam

एवम् संभाषमाणौ तौ अन्योन्यम् भ्रातरौ उभौ

evam saṃbhāṣamāṇau tau anyonyam bhrātarau ubhau

पुष्प वृष्टिम् निपतिताम् दृष्ट्वा रामो मही तले

puṣpa vṛṣṭim nipatitām dṛṣṭvā rāmo mahī tale

अभिजानामि पुष्पाणि तानि इमानि इह लक्ष्मण

abhijānāmi puṣpāṇi tāni imāni iha lakṣmaṇa

मन्ये सूर्यः च वायुः च मेदिनी च यशशिविनि

manye sūryaḥ ca vāyuḥ ca medinī ca yaśaśivini

एवम् उक्त्वा महाबाहुः लक्ष्मणम् पुरुषर्षभम्

evam uktvā mahābāhuḥ lakṣmaṇam puruṣarṣabham

कच्चित् क्षिति भृताम् नाथ दृष्टा सर्वांग सुंदरीम्

kaccit kṣiti bhṛtām nātha dṛṣṭā sarvāṃga suṃdarīm

क्रुद्धो अब्रवीत् गिरिम् तत्र सिंहः क्षुद्र मृगम् यथा

kruddho abravīt girim tatra siṃhaḥ kṣudra mṛgam yathā

एवम् उक्तः तु रामेण पर्वतो मैथिलीम् प्रति
दर्शयन् इव ताम् सीताम् न दर्शयत राघवे

evam uktaḥ tu rāmeṇa parvato maithilīm prati
darśayan iva tām sītām na darśayata rāghave

ततो दाशरथी राम उवाच शिलोच्चयम्
मम बाण अग्नि निर्दग्धो भस्मी भूतो भविष्यसि

tato dāśarathī rāma uvāca śiloccayam
mama bāṇa agni nirdagdho bhasmī bhūto bhaviṣyasi

इमाम् वा सरितम् च अद्य शोषयिष्यामि लक्ष्मण

imām vā saritam ca adya śoṣayiṣyāmi lakṣmaṇa

एवम् प्ररुषितो रामो दिधक्षन् इव चक्षुषा

evam praruṣito rāmo didhakṣan iva cakṣuṣā

स समीक्ष्य परिक्रान्तम् सीताया राक्षसस्य च

sa samīkṣya parikrāntam sītāyā rākṣasasya ca

पश्य लक्ष्मण वैदेह्याः कीर्णाम् कनक बिन्दवः
भूषणानाम् हि सौमित्रे माल्यानि विविधानि च

paśya lakṣmaṇa vaidehyāḥ kīrṇām kanaka bindavaḥ
bhūṣaṇānām hi saumitre mālyāni vividhāni ca

तप्त बिन्दु निकाशैः च चित्रैः क्षतज बिन्दुभिः
आवृतम् पश्य सौमित्रे सर्वतो धरणी तलम्

tapta bindu nikāśaiḥ ca citraiḥ kṣataja bindubhiḥ
āvṛtam paśya saumitre sarvato dharaṇī talam

मन्ये लक्ष्मण वैदेही राक्षसैः काम रूपिभिः
भित्त्वा भित्त्वा विभक्ता वा भक्षिता वा भविष्यति

manye lakṣmaṇa vaidehī rākṣasaiḥ kāma rūpibhiḥ
bhittvā bhittvā vibhaktā vā bhakṣitā vā bhaviṣyati

तस्या निमित्तम् वैदेह्या द्वयोः विवदमानयोः
बभूव युद्धम् सौमित्रे घोरम् राक्षसयोः इह

tasyā nimittam vaidehyā dvayoḥ vivadamānayoḥ
babhūva yuddham saumitre ghoram rākṣasayoḥ iha

मुक्ता मणि चितम् च इदम् तपनीय विभूषितम्
धरण्याम् पतितम् सौम्य कस्य भग्नम् महत् धनुः

muktā maṇi citam ca idam tapanīya vibhūṣitam
dharaṇyām patitam saumya kasya bhagnam mahat dhanuḥ

तरुण आदित्य संकाशम् वैदूर्य गुलिका चितम्

taruṇa āditya saṃkāśam vaidūrya gulikā citam

छत्रम् शत शलाकम् च दिव्य माल्य उपशोभितम्

chatram śata śalākam ca divya mālya upaśobhitam

कान्चन उरः छदाः च इमे पिशाच वदनाः खराः

kāncana uraḥ chadāḥ ca ime piśāca vadanāḥ kharāḥ

दीप्त पावक संकाशो द्युतिमान् समर ध्वजः

dīpta pāvaka saṃkāśo dyutimān samara dhvajaḥ

रथ अक्ष मात्रा विशिखाः तपनीय विभूषणाः

ratha akṣa mātrā viśikhāḥ tapanīya vibhūṣaṇāḥ

शरावरौ शरैः पूर्णौ विध्वस्तौ पश्य लक्ष्मण

śarāvarau śaraiḥ pūrṇau vidhvastau paśya lakṣmaṇa

पदवी पुरुषस्य एषा व्यक्तम् कस्य अपि राक्षसः

padavī puruṣasya eṣā vyaktam kasya api rākṣasaḥ

सुघोर हृदयैः सौम्य राक्षसैः काम रूपिभिः

sughora hṛdayaiḥ saumya rākṣasaiḥ kāma rūpibhiḥ

भक्षितायाम् हि वैदेह्याम् हृतायाम् अपि लक्ष्मण
के हि लोके प्रियम् कर्तुम् शक्ताः सौम्य मम ईश्वराः

bhakṣitāyām hi vaidehyām hṛtāyām api lakṣmaṇa
ke hi loke priyam kartum śaktāḥ saumya mama īśvarāḥ

कर्तारम् अपि लोकानाम् शूरम् करुण वेदिनम्
अज्ञानात् अवमन्येरन् सर्व भूतानि लक्ष्मण

kartāram api lokānām śūram karuṇa vedinam
ajñānāt avamanyeran sarva bhūtāni lakṣmaṇa

मृदुम् लोक हिते युक्तम् दांतम् करुण वेदिनम्
निर्वीर्य इति मन्यन्ते नूनम् माम् त्रिदश ईश्वराः

mṛdum loka hite yuktam dāṃtam karuṇa vedinam
nirvīrya iti manyante nūnam mām tridaśa īśvarāḥ

माम् प्राप्य हि गुणो दोषः संवृत्तः पश्य लक्ष्मण
अद्य एव सर्व भूतानाम् रक्षसाम् अभवाय च

mām prāpya hi guṇo doṣaḥ saṃvṛttaḥ paśya lakṣmaṇa
adya eva sarva bhūtānām rakṣasām abhavāya ca

न एव यक्षा न गंधर्वा न पिशाचा न राक्षसाः
किन्नरा वा मनुष्या वा सुखम् प्राप्स्यन्ति लक्ष्मण

na eva yakṣā na gaṃdharvā na piśācā na rākṣasāḥ
kinnarā vā manuṣyā vā sukham prāpsyanti lakṣmaṇa

मम अस्त्र बाण संपूर्णम् आकाशम् पश्य लक्ष्मण
असंपातम् करिष्यामि हि अद्य त्रैलोक्य चारिणाम्

mama astra bāṇa saṃpūrṇam ākāśam paśya lakṣmaṇa
asaṃpātam kariṣyāmi hi adya trailokya cāriṇām

संनिरुद्धग्रहगणमावारितनिशाकरम्
विप्रनष्टानलमरुद्भास्करद्युतिसंवृतम्

saṃniruddhagrahagaṇamāvāritaniśākaram
vipranaṣṭānalamarudbhāskaradyutisaṃvṛtam

न ते कुशलिनीम् सीताम् प्रदास्यन्ति मम ईश्वराः

na te kuśalinīm sītām pradāsyanti mama īśvarāḥ

न आकाशम् उत्पतिष्यन्ति सर्व भूतानि लक्ष्मण

na ākāśam utpatiṣyanti sarva bhūtāni lakṣmaṇa

मर्दितम् मम नाराचैः ध्वस्त भ्रांत मृग द्विजम्

marditam mama nārācaiḥ dhvasta bhrāṃta mṛga dvijam

आकर्णपूर्णैरिषुभिर्जीवलोकंदुरावरैः

ākarṇapūrṇairiṣubhirjīvalokaṃdurāvaraiḥ

मम रोष प्रयुक्तानाम् विशिखानाम् बलम् सुराः

mama roṣa prayuktānām viśikhānām balam surāḥ

न एव देवा न दैतेया न पिशाचा न राक्षसाः

na eva devā na daiteyā na piśācā na rākṣasāḥ

देव दानव यक्षाणाम् लोका ये रक्षसाम् अपि

deva dānava yakṣāṇām lokā ye rakṣasām api

निर्मर्यादानिमा।न्ल्लोकान्करिष्याम्यद्यसायकैः

nirmaryādānimā|nllokānkariṣyāmyadyasāyakaiḥ

तथा रूपम् हि वैदेहीम् न दास्यन्ति यदि प्रियाम्

tathā rūpam hi vaidehīm na dāsyanti yadi priyām

इति उक्त्वा क्रोध ताम्र अक्षः स्फुरमाण ओष्ट संपुटः
वल्कल अजिनम् आबद्ध्य जटा भारम् बन्धयत्

iti uktvā krodha tāmra akṣaḥ sphuramāṇa oṣṭa saṃpuṭaḥ
valkala ajinam ābaddhya jaṭā bhāram bandhayat

तस्य क्रुद्धस्य रामस्य तथा अभूतस्य धीमतः
त्रि पुरम् जग्नुषः पूर्वम् रुद्रस्य इव बभौ तनुः

tasya kruddhasya rāmasya tathā abhūtasya dhīmataḥ
tri puram jagnuṣaḥ pūrvam rudrasya iva babhau tanuḥ

लक्ष्मणात् अथ च आदाय रामो निष्पीड्य कार्मुकम्
शरम् आदाय संदीप्तम् घोरम् अशी विष उपमम्

lakṣmaṇāt atha ca ādāya rāmo niṣpīḍya kārmukam
śaram ādāya saṃdīptam ghoram aśī viṣa upamam

यथा जरा यथा मृत्युः यथा कालो यथा विधिः
नित्यम् न प्रतिहन्यन्ते सर्व भूतेषु लक्ष्मण
तथा अहम् क्रोध संयुक्तो न निवार्यो अस्मि असंशयम्

yathā jarā yathā mṛtyuḥ yathā kālo yathā vidhiḥ
nityam na pratihanyante sarva bhūteṣu lakṣmaṇa
tathā aham krodha saṃyukto na nivāryo asmi asaṃśayam

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे चतुः षष्टितमः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye araṇya kāṇḍe catuḥ ṣaṣṭitamaḥ sargaḥ