आर्तस्वरम् तु तम् भर्तुः विज्ञाय सदृशम् वने
उवाच लक्ष्मणम् सीता गच्छ जानीहि राघवम्

ārtasvaram tu tam bhartuḥ vijñāya sadṛśam vane
uvāca lakṣmaṇam sītā gaccha jānīhi rāghavam

न हि मे जीवितम् स्थाने हृदयम् वा अवतिष्ठते
क्रोशतः परम आर्तस्य श्रुतः शब्दो मया भृशम्

na hi me jīvitam sthāne hṛdayam vā avatiṣṭhate
krośataḥ parama ārtasya śrutaḥ śabdo mayā bhṛśam

तम् क्षिप्रम् अभिधाव त्वम् भ्रातरम् शरण एषिणम्

tam kṣipram abhidhāva tvam bhrātaram śaraṇa eṣiṇam

न जगाम तथा उक्तः तु भ्रातुः आज्ञाय शासनम्

na jagāma tathā uktaḥ tu bhrātuḥ ājñāya śāsanam

सौमित्रे मित्र रूपेण भ्रातुः त्वम् असि शत्रुवत्

saumitre mitra rūpeṇa bhrātuḥ tvam asi śatruvat

इच्छसि त्वम् विनश्यन्तम् रामम् लक्ष्मण मत् कृते

icchasi tvam vinaśyantam rāmam lakṣmaṇa mat kṛte

व्यसनम् ते प्रियम् मन्ये स्नेहो भ्रातरि न अस्ति ते

vyasanam te priyam manye sneho bhrātari na asti te

किम् हि संशयम् आपन्ने तस्मिन् इह मया भवेत्

kim hi saṃśayam āpanne tasmin iha mayā bhavet

एवम् ब्रुवाणम् वैदेहीम् बाष्प शोक समन्वितम्

evam bruvāṇam vaidehīm bāṣpa śoka samanvitam

पन्नग असुर गन्धर्व देव दानव राक्षसैः

pannaga asura gandharva deva dānava rākṣasaiḥ

देवि देव मनुष्येषु गन्धर्वेषु पतत्रिषु

devi deva manuṣyeṣu gandharveṣu patatriṣu

अवध्यः समरे रामो न एवम् त्वम् वक्तुम् अर्हसि

avadhyaḥ samare rāmo na evam tvam vaktum arhasi

अनिवार्यम् बलम् तस्य बलैः बलवताम् अपि

anivāryam balam tasya balaiḥ balavatām api

हृदयम् निर्वृतम् ते अस्तु संतापः त्यज्यताम् तव

hṛdayam nirvṛtam te astu saṃtāpaḥ tyajyatām tava

न सस् तस्य स्वरो व्यक्तम् न कश्चित् अपि दैवतः

na sas tasya svaro vyaktam na kaścit api daivataḥ

न्यास भूता असि वैदेहि न्यस्ता मयि महात्मना

nyāsa bhūtā asi vaidehi nyastā mayi mahātmanā

कृत वैराः च कल्याणि वयम् एतैः निशाचरैः

kṛta vairāḥ ca kalyāṇi vayam etaiḥ niśācaraiḥ

राक्षसा विविधा वाचो व्यवहरन्ति महावने

rākṣasā vividhā vāco vyavaharanti mahāvane

लक्ष्मणेन एवम् उक्ता तु क्रुद्धा संरक्त लोचना

lakṣmaṇena evam uktā tu kruddhā saṃrakta locanā

अनार्य करुणारंभ नृशंस कुल पांसन

anārya karuṇāraṃbha nṛśaṃsa kula pāṃsana

रामस्य व्यसन्म् दृष्ट्वा तेन एतानि प्रभाषसे

rāmasya vyasanm dṛṣṭvā tena etāni prabhāṣase

सुदुष्टः त्वम् वने रामम् एकम् एको अनुगच्छसि
मम हेतोः प्रतिच्छन्नः प्रयुक्तो भरतेन वा

suduṣṭaḥ tvam vane rāmam ekam eko anugacchasi
mama hetoḥ praticchannaḥ prayukto bharatena vā

तत् न सिद्ध्यति सौमित्रे तव अपि भरतस्य वा
कथम् इंदीवर श्यामम् रामम् पद्म निभेक्षणम्

tat na siddhyati saumitre tava api bharatasya vā
katham iṃdīvara śyāmam rāmam padma nibhekṣaṇam

समक्षम् तव सौमित्रे प्राणान् त्यक्ष्यामि असंशयम्

samakṣam tava saumitre prāṇān tyakṣyāmi asaṃśayam

इति उक्तः परुषम् वाक्यम् सीतया रोमहर्षणम्

iti uktaḥ paruṣam vākyam sītayā romaharṣaṇam

उत्तरम् न उत्सहे वक्तुम् दैवतम् भवती मम

uttaram na utsahe vaktum daivatam bhavatī mama

विमुक्त धर्माः चपलाः तीक्ष्णा भेदकराः स्त्रियः
न सहे हि ईदृशम् वाक्यम् वैदेही जनक आत्मजे

vimukta dharmāḥ capalāḥ tīkṣṇā bhedakarāḥ striyaḥ
na sahe hi īdṛśam vākyam vaidehī janaka ātmaje

उपशृण्वंतु मे सर्वे साक्षिनो हि वनेचराः

upaśṛṇvaṃtu me sarve sākṣino hi vanecarāḥ

धिक् त्वाम् अद्य प्रणश्यन्तीम् यन् माम् एवम् विशंकसे

dhik tvām adya praṇaśyantīm yan mām evam viśaṃkase

गमिष्ये यत्र काकुत्स्थः स्वस्ति ते अस्तु वरानने

gamiṣye yatra kākutsthaḥ svasti te astu varānane

निमित्तानि हि घोराणि यानि प्रादुर्भवन्ति मे
अपि त्वाम् सह रामेण पश्येयम् पुनरागतः

nimittāni hi ghorāṇi yāni prādurbhavanti me
api tvām saha rāmeṇa paśyeyam punarāgataḥ

लक्ष्मणेन एवम् उक्ता तु रुदती जनकाअत्मजा
प्रत्युवाच ततो वाक्यम् तीव्रम् बाष्प परिप्लुता

lakṣmaṇena evam uktā tu rudatī janakāatmajā
pratyuvāca tato vākyam tīvram bāṣpa pariplutā

गोदावरीम् प्रवेक्ष्यामि हीना रामेण लक्ष्मण
आबन्धिष्ये अथवा त्यक्ष्ये विषमे देहम् आत्मनः

godāvarīm pravekṣyāmi hīnā rāmeṇa lakṣmaṇa
ābandhiṣye athavā tyakṣye viṣame deham ātmanaḥ

पिबामि वा विषम् तीक्ष्णम् प्रवेक्ष्यामि हुताशनम्
न तु अहम् राघवात् अन्यम् कदाअपि पुरुषम् स्पृशे

pibāmi vā viṣam tīkṣṇam pravekṣyāmi hutāśanam
na tu aham rāghavāt anyam kadāapi puruṣam spṛśe

इति लक्ष्मणम् आश्रुत्य सीता दुह्ख समन्विता
पाणिभ्याम् रुदती दुह्खाद् उदरम् प्रजघान ह

iti lakṣmaṇam āśrutya sītā duhkha samanvitā
pāṇibhyām rudatī duhkhād udaram prajaghāna ha

ताम् आर्त रूपाम् विमना रुदन्तीम्
सौमित्रिः आलोक्य विशाल नेत्राम्
आश्वासयामास न चैव भर्तुः
तम् भ्रातरम् किंचित् उवाच सीता

tām ārta rūpām vimanā rudantīm
saumitriḥ ālokya viśāla netrām
āśvāsayāmāsa na caiva bhartuḥ
tam bhrātaram kiṃcit uvāca sītā

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे पंच
चत्वारिंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye araṇya kāṇḍe paṃca
catvāriṃśaḥ sargaḥ