ह्रियमाणौ तु काकुत्स्थौ दृष्ट्वा सीता रघूत्तमौ
उच्चैः स्वरेण चुक्रोश प्रगृह्य सु महाभुजौ

hriyamāṇau tu kākutsthau dṛṣṭvā sītā raghūttamau
uccaiḥ svareṇa cukrośa pragṛhya su mahābhujau

एष दाशरथी रामः सत्यवान् शीलवान् शुचिः
रक्षसा रौद्र रूपेण ह्रियते सह लक्ष्मणः

eṣa dāśarathī rāmaḥ satyavān śīlavān śuciḥ
rakṣasā raudra rūpeṇa hriyate saha lakṣmaṇaḥ

माम् ऋका भक्ष इष्यन्ति शार्दूल द्वीपिनः तथा
माम् हरः उत्सृज्य काकुत्स्थौ नमस्ते राक्षसोत्तमः

mām ṛkā bhakṣa iṣyanti śārdūla dvīpinaḥ tathā
mām haraḥ utsṛjya kākutsthau namaste rākṣasottamaḥ

तस्याः तत् वचनम् श्रुत्वा वैदेह्याः राम लक्ष्मणौ
वेगम् प्रचक्रतुर् वीरौ वधे तस्य दुरात्मनः

tasyāḥ tat vacanam śrutvā vaidehyāḥ rāma lakṣmaṇau
vegam pracakratur vīrau vadhe tasya durātmanaḥ

तस्य रौद्रस्य सौमित्रिः सव्यम् बाहुम् बभञ्ज ह
रामः तु दक्षिणम् बाहुम् तरसा तस्य रक्षसः

tasya raudrasya saumitriḥ savyam bāhum babhañja ha
rāmaḥ tu dakṣiṇam bāhum tarasā tasya rakṣasaḥ

सः भग्न बहुः संविग्नः पपात आशु विमूर्छितः
धरण्याम् मेघ संकाशो वज्र भिन्न इव अचलः

saḥ bhagna bahuḥ saṃvignaḥ papāta āśu vimūrchitaḥ
dharaṇyām megha saṃkāśo vajra bhinna iva acalaḥ

मुष्टिभिर् बाहुभिर् पद्भिः सूदयन्तौ तु राक्षसम्
उद्यंयोद्यंय च अपि एनम् स्थण्डिले निष्पिपेषतुः

muṣṭibhir bāhubhir padbhiḥ sūdayantau tu rākṣasam
udyaṃyodyaṃya ca api enam sthaṇḍile niṣpipeṣatuḥ

स विद्धो बहुभिर् बाणैः खड्गाभ्याम् च परिक्षतः
निष्पिष्टो बहुधा भूमौ न ममार स राक्षसः

sa viddho bahubhir bāṇaiḥ khaḍgābhyām ca parikṣataḥ
niṣpiṣṭo bahudhā bhūmau na mamāra sa rākṣasaḥ

तम् प्रेक्ष्य रामः सुभृशम् अवध्यम् अचल उपमम्
भयेषु अभय दः श्रीमान् इदम् वचनम् अब्रवीत्

tam prekṣya rāmaḥ subhṛśam avadhyam acala upamam
bhayeṣu abhaya daḥ śrīmān idam vacanam abravīt

तपसा पुरुषव्याघ्र राक्षसो।अयम् न शक्यते
शस्त्रेण युधि निर्जेतुम् राक्षसम् निखनावहे

tapasā puruṣavyāghra rākṣaso|ayam na śakyate
śastreṇa yudhi nirjetum rākṣasam nikhanāvahe

कुंजर्स्य इव रौद्रस्य राक्षसस्य अस्य लक्ष्मण!
वने अस्मिन् सुमहद् श्वभ्रम् खन्यताम् रौद्रवर्चसः

kuṃjarsya iva raudrasya rākṣasasya asya lakṣmaṇa!
vane asmin sumahad śvabhram khanyatām raudravarcasaḥ

इति उक्त्वा लक्ष्मणम् रामः प्रदरः खन्यताम् इति
तस्थौ विराधम् आक्र्ंय कण्ठे पादेन वीर्यवान्

iti uktvā lakṣmaṇam rāmaḥ pradaraḥ khanyatām iti
tasthau virādham ākrṃya kaṇṭhe pādena vīryavān

तत् श्रुत्वा राघवेण उक्तम् राक्षसः प्रश्रितम् वचः
इदम् प्रोवाच काकुत्स्थम् विराधः पुरुषर्षभम्

tat śrutvā rāghaveṇa uktam rākṣasaḥ praśritam vacaḥ
idam provāca kākutstham virādhaḥ puruṣarṣabham

हतो।अहम् पुरुषव्याघ्रः शक्र तुल्य बलेन वै
मया तु पूर्वम् त्वम् मोहान् न ज्ञातः पुरुषर्षभः

hato|aham puruṣavyāghraḥ śakra tulya balena vai
mayā tu pūrvam tvam mohān na jñātaḥ puruṣarṣabhaḥ

कौसल्या सुप्रजातः तात रामः त्वम् विदितो मया
वैदेही च महाभागा लक्ष्मणः च महायशाः

kausalyā suprajātaḥ tāta rāmaḥ tvam vidito mayā
vaidehī ca mahābhāgā lakṣmaṇaḥ ca mahāyaśāḥ

अभि शापाद् अहम् घोरम् प्रविष्टो राक्ष्सीम् तनुम्
तुंबुरुः नाम गन्धर्वः शप्तो वैश्रवणेन हि

abhi śāpād aham ghoram praviṣṭo rākṣsīm tanum
tuṃburuḥ nāma gandharvaḥ śapto vaiśravaṇena hi

प्रसाद्यमानः च मया सो।अब्रवीत् माम् महायशाः
यदा दाशरथी रमः त्वाम् वधिष्यति संयुगे

prasādyamānaḥ ca mayā so|abravīt mām mahāyaśāḥ
yadā dāśarathī ramaḥ tvām vadhiṣyati saṃyuge

अनुपस्थीयमानो माम् स क्रुद्धो व्याजहार ह

anupasthīyamāno mām sa kruddho vyājahāra ha

तव प्रसादान् मुक्तो अहम् अभिशापात् सु दारुणात्

tava prasādān mukto aham abhiśāpāt su dāruṇāt

इतो वसति धर्मात्मा शरभङ्गः प्रतापवान्

ito vasati dharmātmā śarabhaṅgaḥ pratāpavān

अवटे च अपि माम् राम निक्षिप्य कुशली व्रज
रक्षसाम् गत सत्त्वानाम् एष धर्मः सनातनः

avaṭe ca api mām rāma nikṣipya kuśalī vraja
rakṣasām gata sattvānām eṣa dharmaḥ sanātanaḥ

एवम् उक्त्वा तु काकुत्स्थम् विराधः शर पीडितः

evam uktvā tu kākutstham virādhaḥ śara pīḍitaḥ

तत् श्रुत्वा राघवः वाक्यम् लक्ष्मणम् व्यादिदेश ह

tat śrutvā rāghavaḥ vākyam lakṣmaṇam vyādideśa ha

ततः खनित्रम् आदाय लक्ष्मणः श्वभ्रम् उत्तमम्
अखनत् पार्श्वतः तस्य विराधस्य महात्मनः

tataḥ khanitram ādāya lakṣmaṇaḥ śvabhram uttamam
akhanat pārśvataḥ tasya virādhasya mahātmanaḥ

तम् मुक्त कण्ठम् उत्क्षिप्य शङ्कु कर्णम् महास्वनम्
विराधम् प्राक्षिपत् श्वभ्रे नदन्तम् भैरव स्वनम्

tam mukta kaṇṭham utkṣipya śaṅku karṇam mahāsvanam
virādham prākṣipat śvabhre nadantam bhairava svanam

तम् आहवे दारुणम् आशु विक्रमौ
स्थिरौ उभौ संयति राम लक्ष्मणौ
मुदान्वितौ चिक्षिपतुर् भयावहम्
नदन्तम् उत्क्षिप्य बिलेन राक्ष्सम्

tam āhave dāruṇam āśu vikramau
sthirau ubhau saṃyati rāma lakṣmaṇau
mudānvitau cikṣipatur bhayāvaham
nadantam utkṣipya bilena rākṣsam

अवध्यताम् प्रेक्ष्य महासुरस्य तौ
शितेन शस्त्रेण तदा नरर्षभौ
समर्थ्य च अत्यर्थ विशारदौ उभौ
बिले विरधस्य वधम् प्रचक्रतुः

avadhyatām prekṣya mahāsurasya tau
śitena śastreṇa tadā nararṣabhau
samarthya ca atyartha viśāradau ubhau
bile viradhasya vadham pracakratuḥ

स्वयम् विराधेन हि मृत्युम् आत्मनः
प्रसह्य रामेण वधार्थम् ईप्सितः
निवेदितः कानन चारिणा स्वयम्
न मे वधः शस्त्र कृतो भवेत् इति

svayam virādhena hi mṛtyum ātmanaḥ
prasahya rāmeṇa vadhārtham īpsitaḥ
niveditaḥ kānana cāriṇā svayam
na me vadhaḥ śastra kṛto bhavet iti

तदेव रामेण निशंय भाषितम्
कृता मतिः तस्य बिल प्रवेशने
बिलम् च तेन अति बलेन रक्षसा
प्रवेश्यमानेन वनम् विनादितम्

tadeva rāmeṇa niśaṃya bhāṣitam
kṛtā matiḥ tasya bila praveśane
bilam ca tena ati balena rakṣasā
praveśyamānena vanam vināditam

प्रहृष्ट रूपौ इव राम लक्ष्मणौ
विराधम् उर्व्याम् प्रदरे निपात्य तम्
ननन्दतुः वीत भयौ महावने
शिलाभिः अन्तर् दधतुः च राक्षसम्

prahṛṣṭa rūpau iva rāma lakṣmaṇau
virādham urvyām pradare nipātya tam
nanandatuḥ vīta bhayau mahāvane
śilābhiḥ antar dadhatuḥ ca rākṣasam

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे चतुर्थः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye araṇya kāṇḍe caturthaḥ sargaḥ