ततः शूर्पणखा दीना रावणम् लोक रावणम्
अमात्य मध्ये संक्रुद्धा परुषम् वाक्यम् अब्रवीत्

tataḥ śūrpaṇakhā dīnā rāvaṇam loka rāvaṇam
amātya madhye saṃkruddhā paruṣam vākyam abravīt

प्रमत्तः काम भोगेषु स्वैर वृत्तो निरंकुशः
समुत्पन्नम् भयम् घोरम् बोद्धव्यम् न अवबुध्यसे

pramattaḥ kāma bhogeṣu svaira vṛtto niraṃkuśaḥ
samutpannam bhayam ghoram boddhavyam na avabudhyase

सक्तम् ग्राम्येषु भोगेषु काम वृत्तम् महीपतिम्
लुब्धम् न बहु मन्यन्ते श्मशान अग्निम् इव प्रजाः

saktam grāmyeṣu bhogeṣu kāma vṛttam mahīpatim
lubdham na bahu manyante śmaśāna agnim iva prajāḥ

स्वयम् कार्याणि यः काले न अनुतिष्ठति पार्थिवः
स तु वै सह राज्येन तैः च कार्यैः विनश्यति

svayam kāryāṇi yaḥ kāle na anutiṣṭhati pārthivaḥ
sa tu vai saha rājyena taiḥ ca kāryaiḥ vinaśyati

अयुक्त चारम् दुर्दर्शम् अस्वाधीनम् नराधिपम्
वर्जयन्ति नरा दूरात् नदी पंकम् इव द्विपाः

ayukta cāram durdarśam asvādhīnam narādhipam
varjayanti narā dūrāt nadī paṃkam iva dvipāḥ

ये न रक्षन्ति विषयम् अस्वाधीना नराधिपः
ते न वृद्ध्या प्रकाशन्ते गिरयः सागरे यथा

ye na rakṣanti viṣayam asvādhīnā narādhipaḥ
te na vṛddhyā prakāśante girayaḥ sāgare yathā

आत्मवद्भिः विगृह्य त्वम् देव गंधर्व दानवैः
अयुक्त चारः चपलः कथम् राजा भविष्यसि

ātmavadbhiḥ vigṛhya tvam deva gaṃdharva dānavaiḥ
ayukta cāraḥ capalaḥ katham rājā bhaviṣyasi

त्वम् तु बाल स्वभावत् च बुद्धि हीनः च राक्षस
ज्ञातव्यम् तु न जानीषि कथम् राजा भविष्यसि

tvam tu bāla svabhāvat ca buddhi hīnaḥ ca rākṣasa
jñātavyam tu na jānīṣi katham rājā bhaviṣyasi

येषाम् चारः च कोशः च नयः च जयताम् वर
अस्वाधीना नरेन्द्राणाम् प्राकृतैः ते जनैः समाः

yeṣām cāraḥ ca kośaḥ ca nayaḥ ca jayatām vara
asvādhīnā narendrāṇām prākṛtaiḥ te janaiḥ samāḥ

यस्मात् पश्यन्ति दूरस्थान् सर्वान् अर्थान् नराधिपाः
चारेण तस्मात् उच्यन्ते राजानो दीर्घ चक्षुषः

yasmāt paśyanti dūrasthān sarvān arthān narādhipāḥ
cāreṇa tasmāt ucyante rājāno dīrgha cakṣuṣaḥ

अयुक्त चारम् मन्ये त्वाम् प्राकृतैः सचिवैः युतः
स्व जनम् च जनस्थानम् निहतम् न अवबुध्यसे

ayukta cāram manye tvām prākṛtaiḥ sacivaiḥ yutaḥ
sva janam ca janasthānam nihatam na avabudhyase

चतुर्दश सहस्राणि रक्षसाम् भीम कर्मणाम्
हतानि एकेन रामेण खरः च सह दूषणः

caturdaśa sahasrāṇi rakṣasām bhīma karmaṇām
hatāni ekena rāmeṇa kharaḥ ca saha dūṣaṇaḥ

ऋषीणाम् अभयम् दत्तम् कृत क्षेमाः च दण्डकाः
धर्षितम् च जनस्थानम् रामेण अक्लिष्ट कारिणा

ṛṣīṇām abhayam dattam kṛta kṣemāḥ ca daṇḍakāḥ
dharṣitam ca janasthānam rāmeṇa akliṣṭa kāriṇā

त्वम् तु लुब्धः प्रमत्तः च पराधीनः च रावण
विषये स्वे समुत्पन्नम् यो भयम् न अवबुध्यसे

tvam tu lubdhaḥ pramattaḥ ca parādhīnaḥ ca rāvaṇa
viṣaye sve samutpannam yo bhayam na avabudhyase

तीक्ष्णम् अल्प प्रदातारम् प्रमत्तम् गर्वितम् शठम्
व्यसने सर्व भूतानि न अभिधावन्ति पार्थिवम्

tīkṣṇam alpa pradātāram pramattam garvitam śaṭham
vyasane sarva bhūtāni na abhidhāvanti pārthivam

अतिमानिनम् अग्राह्यम् आत्म संभावितम् नरम्
क्रोधिनम् व्यसने हन्ति स्व जनो अपि नराधिपम्

atimāninam agrāhyam ātma saṃbhāvitam naram
krodhinam vyasane hanti sva jano api narādhipam

न अनुतिष्ठति कार्याणि भयेषु न बिभेति च
क्षिप्रम् राज्यात् च्युतो दीनः तृणैः तुल्यो भवेत् इह

na anutiṣṭhati kāryāṇi bhayeṣu na bibheti ca
kṣipram rājyāt cyuto dīnaḥ tṛṇaiḥ tulyo bhavet iha

शुष्क काष्ठैः भवेत् कार्यम् लोष्टैः अपि च पांसुभिः
न तु स्थानात् परिभ्रष्टैः कार्यम् स्यात् वसुधाधिपैः

śuṣka kāṣṭhaiḥ bhavet kāryam loṣṭaiḥ api ca pāṃsubhiḥ
na tu sthānāt paribhraṣṭaiḥ kāryam syāt vasudhādhipaiḥ

उपभुक्तम् यथा वासः स्रजो वा मृदिता यथा
एवम् राज्यात् परिभ्रष्टः समर्थो अपि निरर्थकः

upabhuktam yathā vāsaḥ srajo vā mṛditā yathā
evam rājyāt paribhraṣṭaḥ samartho api nirarthakaḥ

अप्रमत्तः च यो राजा सर्वज्ञो विजितेन्द्रियः
कृतज्ञो धर्म शीलः च स राजा तिष्ठते चिरम्

apramattaḥ ca yo rājā sarvajño vijitendriyaḥ
kṛtajño dharma śīlaḥ ca sa rājā tiṣṭhate ciram

नयनाभ्याम् प्रसुप्तो वा जागर्ति नय चक्षुषा
व्यक्त क्रोध प्रसादः च स राजा पूज्यते जनैः

nayanābhyām prasupto vā jāgarti naya cakṣuṣā
vyakta krodha prasādaḥ ca sa rājā pūjyate janaiḥ

त्वम् तु रावण दुर्बुद्धिः गुणैः एतैः विवर्जितः
यस्य ते अविदितः चारैः रक्षसाम् सुमहान् वधः

tvam tu rāvaṇa durbuddhiḥ guṇaiḥ etaiḥ vivarjitaḥ
yasya te aviditaḥ cāraiḥ rakṣasām sumahān vadhaḥ

पर अवमंता विषयेषु संगवान्
न देश काल प्रविभाग तत्त्व वित्
अयुक्त बुद्धिः गुण दोष निश्चये
विपन्न राज्यो न चिरात् विपत्स्यते

para avamaṃtā viṣayeṣu saṃgavān
na deśa kāla pravibhāga tattva vit
ayukta buddhiḥ guṇa doṣa niścaye
vipanna rājyo na cirāt vipatsyate

इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे त्रयः त्रिंशः सर्गः

iti vālmīki rāmāyaṇe ādi kāvye araṇya kāṇḍe trayaḥ triṃśaḥ sargaḥ